Τρόμος στον έρωτα

Του Γιώργου Βέη

«Η σιωπή είναι σημάδι έρωτα», είπε μέσα του ο Φεντέρ.

Η ασκημένη παρατηρητικότητα, οι ισχυρές εκρήξεις της βούλησης, η ασίγαστη ανάγκη της άμεσης προσαρμογής στις επιταγές της εκασταχού εκάστοτε περιρρέουσας ατμόσφαιρας, οι διακριτικές αναρριχήσεις στον εθνικό ιστό, όπου η προοπτική της ηθικής δεν εκφυλίζεται όμως σε χαμέρπεια ή αισχρή εξαπάτηση, η τάση αυτοπροσδιορισμού του είναι και οι συχνοί, αναπόφευκτοι κατά κανόνα, ειλικρινείς αυτοέλεγχοι χαρακτηρίζουν τις κύριες πτυχές της φυσιογνωμίας και της συμπεριφοράς του Φεντέρ.

Ο έρωτας που καταλύει και ο έρωτας που επανασυγκροτεί

Ο κόσμος υπάρχει όχι ως όνειρο, αλλά ως προκλητικό πεδίο κατάκτησης. Ο πανικός μπροστά στο φαινόμενο του καταλυτικού, αυτοκαταστροφικού έρωτα ανήκει, σημειωτέον, στις σταθερές παραμέτρους της ζωής. Τρεις φορές μάλιστα υπογραμμίζεται δεόντως σ΄ αυτό το έργο, μετρημένο με το υποδεκάμετρο της κειμενικής σοφίας. Συγκεκριμένα στις κομβικές σελίδες 151, 154 και κυρίως 144, ήτοι «έτσι λοιπόν, ο έρωτας του ενέπνεε ένα έντονο αίσθημα τρόμου, και αν το είχε προβλέψει πως θα ερωτευόταν τη Βαλεντίν, χωρίς αμφιβολία θα είχε φύγει ένα ταξίδι». Η τυφλή ορμή της προόδου οδηγεί τα άτομα σε παραφροσύνη, όχι όμως και τον αναστοχαστικό Φεντέρ. Διατηρεί την ψυχραιμία του ενώ όλα δείχνουν απώλεια και καταστροφή. Η πατροκτονία κατά συνέπεια επιβάλλεται ως εκ των πραγμάτων: ο γιος αποκόπτει τους δεσμούς χρήματος που τον συνέδεαν στην εφηβεία του με τον λίαν ευκατάστατο γονιό του, προκειμένου να γνωρίσει επιτέλους τον εαυτό - Φεντέρ. Η αποφασιστικότητα τεκμαίρεται ως προϊόν ευφυούς στρατηγικής.

Ο Φεντέρ, τέκνο των κοινωνικών ανακατατάξεων και μεταβολών, είναι ένας αρχετυπικός ήρωας.

Το ανέκκλητο ρήγμα, η μετάβαση από την επαρχία και την σαφώς περιοριστική ζώνη επιρροής του προστάτη πατέρα στην πρωτεύουσα των χαλαρότερων απαγορεύσεων και των ηπιότερων καταναγκασμών είναι η αρχή της αληθινής του δημιουργίας. Ο Φεντέρ, τέκνο των κοινωνικών ανακατατάξεων και των πολιτικοοικονομικών μεταβολών, όπως καταγράφονται στις αρχές του 19ου αιώνα, στο επίπεδο του συμβολικού καθίσταται ένας ακόμη αρχετυπικός ήρωας. Η νουβέλα, η οποία τον ανέδειξε, γράφτηκε το 1839. Δεν ολοκληρώθηκε για διάφορους λόγους, παραμένοντας ανέκδοτη ως το 1855. Ο συγγραφέας της πρόλαβε πάντως να εγκαταστήσει τον Φεντέρ στο ασύλητο πάνθεον των αντιπροσωπευτικότερων ινδαλμάτων του.

Ηδύτητα χωρίς τέλος

stendhal-photo Συγκρατώ εδώ το γεγονός, ότι θίγοντας, μεταξύ άλλων, και το θέμα της ελεγχόμενης ή μη εμπορευματοποίησης των προϊόντων της ζωγραφικής τέχνης, ο Σταντάλ ενεργεί όχι μόνον ως αυθεντικός ταξινόμος ηθών, αλλά ως κριτής πολιτισμικών δομών. Χωρίς να υποκύπτει στο δέλεαρ του διδακτισμού, η νουβέλα πάλλει από ένα αίσθημα δικαίωσης των ανθρωπιστικών αξιών σε διαχρονική βάση. Ο Φεντέρ, από επαρχιώτης νέος με καλλιτεχνικές ευαισθησίες, μεταμορφώνεται σε επιτυχημένο αστό του Παρισιού. Η μετάλλαξη, προοδευτική και μαθηματικά προκαθορισμένη, πιστοποιεί ακόμη μια φορά την πανθολογούμενη δεξιοτεχνία του Σταντάλ. Υφίσταται συν τοις άλλοις και ο ένδον δαίμων ο οποίος την κατάλληλη στιγμή ή έστω και την υστάτη τον αποτρέπει από τον σολοικισμό της ύβρεως. Τόσο εκείνης, η οποία στρέφεται κατά της αρμονικής τάξης των πραγμάτων, όσο και της άλλης, η οποία είθισται να στρέφεται κατά του απαραίτητου Άλλου. Οι μεταπτώσεις, οι ανακατατάξεις, οι ανατροπές, ενίοτε από σελίδα σε σελίδα, υπακούουν στο πρωταρχικό σχέδιο της συγγραφικής σύλληψης, τιμώντας στο έπακρον τις καταστατικές της προαιρέσεις. Κοντολογίς, ο πλούσιος σύζυγος του τίτλου εννοείται ως ο διαλεκτικός αντίπους του εχέφρονος Φεντέρ. Περιττό να υπογραμμίσω ότι η καταγραφή των πεπραγμένων και η σχεδόν ημερολογιακή αποτύπωση των παθών τελούνται με υποδειγματική σαφήνεια. Δεν θα μπορούσε να γίνει άλλωστε διαφορετικά από έναν συγγραφέα, ο οποίος, ως γνωστόν, προτού κάτσει να γράψει, διαβάζει κάθε φορά λίγα άρθρα του αστικού κώδικα για να βρει, όπως εκείνος τον αντιλαμβάνεται, τον κειμενικό του, ατομικό ρυθμό. Είναι αυτός ακριβώς ο ρυθμός, ο οποίος τον καθιστά προσιτό και εξαιρετικά ελκυστικό και στον 21ο αιώνα του αναγνωστικού χάους. Κοντολογίς, αντί λεκτικής ξηρότητος ή υπερ-ρητορικής έξαρσης, η γραφή προσφέρει ηδύτητα χωρίς ημερομηνία λήξεως.

Πολύτιμο βοήθημα της περαιτέρω κατανόησης του στανταλικού προτάγματος είναι το επίμετρο του βιβλίου, το οποίο μαζί με τον εξαιρετικό πρόλογο, συναποτελούν αποκτήματα των ελλήνων αναγνωστών. Η μετάφραση ανταποκρίθηκε με πείρα και σύνεση στις υποχρεώσεις και στα βάρη της μεταφοράς του απαιτητικού πρωτοτύπου στη γλώσσα μας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή ταξιδιωτικών κειμένων «Εκεί» (εκδ. Κέδρος).