
Του Ευθύμιου Σακκά
Μια μέρα σαν σήμερα είχε φύγει από την ζωή ο Ιταλός Νικολό Μακιαβέλι, που έμεινε στην ιστορία για το βιβλίο του «Ο ηγεμόνας», το οποίο αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πολιτικά κείμενα και στάθηκε η αφορμή για να ταυτιστεί το όνομα του συγγραφέα του με την έννοια της πολιτικής θεωρίας με την οποία η εκάστοτε κυβέρνηση μιας χώρας, ανάλογα με τις περιστάσεις, μεταχειρίζεται οποιοδήποτε μέσο, ηθικά σωστό ή όχι, για την προστασία του κράτους. Κατ’ επέκταση ως μακιαβελισμός νοείται και η αμοραλιστική στάση, ταυτόσημη με την δολοπλοκία και την μηχανορραφία για την επίτευξη προσωπικών φιλοδοξιών χωρίς κανένα ηθικό φραγμό.
Ο Μακιαβέλι γεννήθηκε στην Φλωρεντία σε μια οικογένεια ξεπεσμένων ευγενών, αλλά παρά τις οικονομικές δυσκολίες κατόρθωσε να διακριθεί στα πολιτικά πράγματα. Την περίοδο της δραστηριότητάς του η Ιταλία ήταν χωρισμένη σε μικρότερα κρατίδια και στην Φλωρεντία κυβερνούσε η οικογένεια των Μεδίκων. Αντίπαλοί τους ήταν οι δημοκρατικοί και το 1494 με την βοήθεια των γαλλικών στρατευμάτων που εισέβαλλαν στην πόλη κατέλαβαν την εξουσία. Την εποχή εκείνη γενικότερα η Ιταλία ήταν έρμαιο εισβολών και επιρροών από άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ο Μακιαβέλι ανέλαβε το 1498 το αξίωμα του δεύτερου καγκελάριου και μια από τις αρμοδιότητές του ήταν η διπλωματία και συγκεκριμένα όσον αφορά τους πολέμους που διεξάγονταν εκείνη την περίοδο. Μια από τις προτάσεις του ήταν να δημιουργηθεί εθνοφυλακή και το απώτερο σχέδιό του ήταν να ενωθεί η Ιταλία για να αντιμετωπίσει τους εξωτερικούς κινδύνους. Το όνειρό του αυτό δεν πραγματοποιήθηκε παρά τρεις αιώνες αργότερα.
Το 1512 οι Μέδικοι επανήλθανε στην εξουσία ανατρέποντας τους δημοκρατικούς και όπως ήταν επόμενο ο Μακιαβέλι αποπέμφθηκε μετά φυλακίσεως και βασανιστηρίων. Όταν αφέθηκε ελεύθερος απομονώθηκε και στην εποχή εκείνη ανάγονται οι πρώτες του συγγραφικές απόπειρες, οι οποίες αποσκοπούσανε ουσιαστικά στην επαναφορά του στα πολιτικά πράγματα.
Καρπός αυτών των προσπαθειών, μεταξύ των άλλων, υπήρξε και «Ο ηγεμόνας» που έμελλε να ασκήσει τεράστια επιρροή σε κατοπινούς ηγέτες, όπως ο Ερρικός ο Η’ και ο Χίτλερ. Πρότυπο των ιδεών του Μακιαβέλι στάθηκε ο Καίσαρ Βοργίας που ήταν διοικητής των στρατευμάτων της παπικής Ρώμης. Επρόκειτο για έναν σκληρό άνδρα που δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να επιτυγχάνει τους στόχους του και να διαφυλάσσει τα συμφέροντα του κράτους. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο όπου με το πρόσχημα της συμφιλίωσης κάλεσε σε μια συνάντηση τους αντιπάλους τους και τους δολοφόνησε.
Την θεωρία του ο Μακιαβέλι την εφάρμοσε και σε πρακτικό επίπεδο καθώς το 1520 πέρασε στο αντίπαλο στρατόπεδο των Μεδίκων και άρχισε να καταλαμβάνει και πάλι δημόσια αξιώματα, αλλά το 1527 οι δημοκρατικοί επανήλθαν στο προσκήνιο και για ακόμη μια φορά παραγκωνίστηκε και πέθανε τελικά μόλις ένα μήνα αργότερα.