Το φθινόπωρο του Κουρτ Βαλάντερ

Της Αργυρώς Μαντόγλου

Ο Χένιγκ Μάνκελ χρησιμοποιώντας την αστυνομική ιστορία μυστηρίου ως όχημα, σ’ αυτό το δέκατο και τελευταίο έργο της σειράς με πρωταγωνιστή τον στοχαστικό ντετέκτιβ Κουρτ Βαλάντερ, θίγει θέματα που ταλάνισαν τη χώρα του, τη Σουηδία, τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς και την ίδια την έννοια της πολιτικής και του «πολιτικοποιημένου ανθρώπου»: Μέσα από τον ήρωά του εξετάζει τη συμμετοχή του πολίτη στα κρίσιμα γεγονότα του καιρού μας και προς το τέλος του μυθιστορήματος θα προβληματιστεί για τα ατροφικά αντανακλαστικά του, την έλλειψη εγρήγορσης απέναντι στις σημαντικές μεταβολές που επήλθαν καθώς και για τη διαφορά των ανθρώπων της δικής του γενιάς από εκείνη του πατέρα του.

Με όχημα την αστυνομική λογοτεχνία ο Μάνκελ εξετάζει τη συμμετοχή του πολίτη ενώ προβληματίζεται για τα ατροφικά αντανακλαστικά, την έλλειψη εγρήγορσης απέναντι στις σημαντικές μεταβολές καθώς και για τις διαφορές μεταξύ γενεών.

Θα υποψιαστεί πως ως μέλος μιας «ευημερούσας κοινότητας» πέρασε τη ζωή του «σε μια γυάλινη σφαίρα» και βλέποντας αυτή τη σφαίρα τώρα στα εξήντα του χρόνια να ραγίζει, την ώρα που ο ίδιος αισθάνεται αδύναμος μπροστά στα γηρατειά και στη μείωση των φυσικών και πνευματικών του αντοχών, αναρωτιέται για τη γενικότερη στάση του. Ο Βαλάντερ θα αναγκαστεί να αναγνωρίσει τις ανίερες συμμαχίες στις οποίες είχε συμπράξει η δημοκρατική του χώρα, όταν μάλλον τυχαία εμπλέκεται στην εξερεύνηση ενός εγκλήματος πολιτικής υφής που θα τον φέρει σε επαφή με ανθρώπους που λειτουργούσαν ως κατάσκοποι για πολλές δεκαετίες και μάλιστα σε νευραλγικές θέσεις του Βασιλικού σουηδικού ναυτικού. Ταυτόχρονα μέσα από την έρευνα ενός φόνου και μιας εξαφάνισης που συνδέονται με τις ιστορικές εξελίξεις στη χώρα του, θα αναγκαστεί να ερευνήσει και πλήθος χαρακτήρων: αθώων και ενόχων, κοντινών και μακρινών, ανθρώπων από το παρελθόν του και τον περίγυρό του. Η αστυνομική έρευνα ανάγεται σε μέσον εξερεύνησης της σκοτεινής πλευράς της ανθρώπινης φύσης, αλλά και ενός ολόκληρου λαού, ενώ κατά τη ροή της αφήγησης δεν λείπουν οι εύστοχες παρατηρήσεις για την ιδιοσυγκρασία των Σουηδών, την ακεραιότητα της δημοκρατίας τους, αλλά και για τις έννοιες της ελευθερίας, της αυτοθυσίας, της ανιδιοτέλειας και της αυτάρκειας.

Ταξίδι αυτογνωσίας

Ο Βαλάντερ με τρόπο διεισδυτικό παράλληλα με την έρευνα για την εξαφάνιση του απόστρατου αντιπλοίαρχου και της δολοφονίας της συζύγου του, καταγίνεται με μια πιο επώδυνη και δύσκολη έρευνα: την έρευνα των δικών του κινήτρων και τη διερεύνηση του δικού του σκιώδους παρελθόντος, καθώς αυτή η τελευταία του περιπέτεια θα καταλήξει σε ταξίδι αυτογνωσίας χωρίς γυρισμό.

Παλιά γεγονότα επανέρχονται και εξετάζονται, τα δεδομένα ανατρέπονται και παλιοί γρίφοι αναδύονται, δίνοντας μας αρκετές πληροφορίες από την προσωπική ιστορία του ντετέκτιβ. Μέλη της οικογένειας, παλαιότερες υποθέσεις, γυναίκες της ζωής του, παλιοί συμμαθητές και φίλοι επιστρέφουν να τον στοιχειώσουν και καθώς το παρελθόν όλο και καταλαμβάνει μεγαλύτερο μέρος στο μυαλό του το παρόν γίνεται όλο και πιο απειλητικό και η διαχείριση της πραγματικότητας όλο και πιο κοπιαστική.

mankell_photo

Το τέλος ενός ήρωα

Λίγο πριν το τέλος του μυθιστορήματος, ο δημιουργός του σε μόλις δυο παραγράφους αποφασίζει να δώσει ένα τέλος στον πρωταγωνιστή του, έχοντας προηγηθεί μια λεπτομερής καταγραφή των συμπτωμάτων της ασθένειας του. Η «πτώση» αρχίζει όταν ο Βαλάντερ ξεχνάει το υπηρεσιακό του περίστροφο σε μια καφετέρια, θέτοντας το μεγαλύτερο μυστήριο που ο ντετέκτιβ καλείται να αντιμετωπίσει: τη φθορά των διανοητικών λειτουργιών του, την αμηχανία μπροστά στη συνεχή αδυναμία του να διακρίνει και να ερμηνεύσει τα φαινόμενα. «Ο Κουρτ Βαλάντερ περιδινήθηκε σ’ ένα σκοτάδι που λίγα χρόνια αργότερα τον μετέφερε στο άγνωστο σύμπαν … Ύστερα δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Η ιστορία του Κουρτ Βάλαντερ τελειώνει, μια για πάντα».

Στο Φθινόπωρο του Κουρτ Βαλάντερ ο ντετέκτιβ δεν είναι μια καθησυχαστική παρουσία που επιλύει μυστήρια και η παρακμή της Σουηδικής κοινωνίας καθρεφτίζεται στη φθορά του δικού του σώματος, της ψυχικής του υγείας αλλά και στην πτώση του ηθικού του. Ο ήρωας του Μάνκελ μοιάζει να μεταλλάσσεται όλο και περισσότερο σε ένα σύμβολο: το σύμβολο του αγώνα της Σουηδίας να βρει τη θέση της στον κόσμο, την ώρα που ο ίδιος κατευθύνεται προς τη δύση του. Η μοναδική αισιόδοξη νότα είναι η γέννηση της εγγονής του η οποία συμβολίζει την πιθανότητα μιας ανανέωσης, την ύπαρξη κάτι νέου και ελπιδοφόρου που πλησιάζει και παίρνει τη σκυτάλη· αν και αυτό το νέο δεν έχει ακόμα κάνει τα πρώτα του βήματα, ούτε έχει πάρει συγκεκριμένη μορφή.