Για το βιβλίο της Ούρσουλας Λε Γκεν [Ursula Le Guin] «Πέντε δρόμοι προς τη συγχώρεση» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Αίολος). Kεντρική εικόνα: Από την τηλεοπτική σειρά «Earthsea» που στηρίζεται στο βιβλίο της Ούρσουλας Λε Γκεν.
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Η δεκαετία του ‘90 υπήρξε εξόχως ενδιαφέρουσα περίοδος για την Ούρσουλα Λε Γκεν. Μπορεί να μην παρήγαγε πολλά μυθιστορήματα (στην ουσία, μόλις ένα), εντούτοις η συγγραφική της επιδεξιότητα ασκήθηκε πολλαπλώς στα κείμενα μικρής φόρμας.
Δείγμα της πλούσιας έμπνευσής της ήταν ότι εκείνη την περίοδο (και τα κατοπινά χρόνια) έγραψε πάνω από πενήντα διηγήματα και εξέδωσε κάμποσες συλλογές με τις ιστορίες της.
Το μυθιστόρημα για το οποίο έγινε λόγος ήταν το Τεχάνου (μτφρ. Λίλη Ιωαννίδου, εκδ. Αίολος), το οποίο ήταν το τέταρτο βιβλίο της που διαδραματιζόταν στο Αρχιπέλαγος της Γαιοθάλασσας. Χρειάστηκε να περάσουν είκοσι ολόκληρα χρόνια μετά την τριλογία της Γαιοθάλασσας (με υπότιλο «Το τελευταίο βιβλίο της Γεωθάλασσας») για να ακολουθήσουν άλλα δύο.
Τα βασικά θέματα της Λε Γκεν
Εκείνο το βιβλίο ήταν το εναρκτήριο βήμα της για να προχωρήσει σε μια αναθεώρηση και εδραίωση της κοσμοθεωρίας της σχετικά με τις έννοιες του φύλου, της οικογένειας, της κοινωνίας ως μοχλός εξουσίας και της σεξουαλικότητας (μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων).
Το «δοχείο» μέσα στο οποίο έγινε αυτή η συγγραφική εμβάπτιση ήταν το βιβλίο Πέντε δρόμοι προς τη συγχώρεση (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Αίολος). Να σημειωθεί, δε, πως η αρχική εκδοχή του εν λόγω βιβλίου ήταν «Τέσσερις δρόμοι προς τη συγχώρεση». Ως εκ τούτου, η παρούσα έκδοση είναι και η πλέον ολοκληρωμένη (από το 2017) από την αρχική του 1995.
Ολες οι ιστορίες είναι τοποθετημένες σε ένα μακρινό μέλλον και είναι ενταγμένες στον Χαϊνικό Κύκλο.Ήτοι: ο δημιουργημένος κόσμος της Λε Γκεν μέσα στον οποίο ξεδιπλώνεται το χρονικό της Οικουμένης, της γαλαξιακής συνομοσπονδίας των αποικιών του μητροπολιτικού πλανήτη Χάιν.
Για τις ανάγκες αυτών των πέντε ιστοριών, η Λε Γκεν μάς μεταφέρει σε μια μακρινή γωνιά αυτού του σύμπαντος και συγκεκριμένα στους δίδυμους (πλην όχι όμοιους) πλανήτες Βερέλ και Γεοβέ.
Για τις ανάγκες αυτών των πέντε ιστοριών, η Λε Γκεν μάς μεταφέρει σε μια μακρινή γωνιά αυτού του σύμπαντος και συγκεκριμένα στους δίδυμους (πλην όχι όμοιους) πλανήτες Βερέλ και Γεοβέ. Δεμένα μεταξύ τους με μια χούφτα δυνατά νήματα, ζητήματα όπως η σκλαβιά, η αγροτική ζωή, ο πολιτισμός, η κοινωνική επανάσταση, η φυλή, το φύλο και το νόημα της σεξουαλικότητας αποτελούν το ιδεολογικό θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζονται οι ιστορίες.
Τουτέστιν: η Λε Γκεν δεν περιορίζεται στην εδραίωση ενός φουτουριστικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε αυτό να γίνει αποδεκτό από τον αναγνώστη και να μεταθέσει το βάρος της δημιουργίας της στην επινοητικότητα κι όχι στην ουσία των διαδραματιζόμενων.
Ομοιότητες με τις δικές μας κοινωνίες
Οι αναγνώστες της (πολυάριθμοι και φανατικοί) γνωρίζουν πολύ καλά πως το ευάγωγο πρόσχημα της sci-fi λογοτεχνίας της είναι ωσαύτως κατάστικτο από σκέψεις, ιδέες και σημάνσεις που έχουν να κάνουν με τις δικές μας κοινωνίες. Οι πολιτισμοί του Γεοβέ και του Βερέλ δείχνουν στερημένοι σε σχέση με τον δικό μας, αλλά ταυτόχρονα διαθέτουν πτυχές που τους καθιστούν ρεαλιστικά ανθρώπινους.
Η Ούρσουλα Κ. Λε Γκεν (21/10/1929 – 22/01/2018), αμερικανίδα συγγραφέας και ποιήτρια με τεράστια συμβολή στο χώρο του φανταστικού και από τους σπουδαιότερους αμερικανούς λογοτέχνες του εικοστού αιώνα. Διακρίθηκε για το μεστό και στυλιστικά άρτιο ύφος της και για την τολμηρή και μη συμβατική προσέγγιση των θεμάτων της υπό την έντονη επίδραση φεμινιστικών και κοινωνικά προοδευτικών ιδεών, του ταοϊσμού, της οικολογίας, της μεταφυσικής και της Ουτοπίας. Της απονεμήθηκαν επανειλημμένα τα σπουδαιότερα βραβεία στο χώρο του φανταστικού – πέντε βραβεία Hugo και έξι βραβεία Nebula. Το 2013 ανακηρύχθηκε Grandmaster Of Science Fiction από τον SFWA και το 2014 τιμήθηκε με το Βραβείο για Εξέχουσα Συνεισφορά στα Αμερικανικά Γράμματα από τον οργανισμό του National Book Award, μια διάκριση που αποτυπώνει την πλατιά απήχησή της στο σύνολο του λογοτεχνικού κόσμου. Κόρη ανθρωπολόγων, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον γραμμάτων, σπούδασε Μεσαιωνική και Αναγεννησιακή ρομαντική λογοτεχνία και δημοσίευσε το πρώτο της μυθιστόρημα το 1966. Μέχρι το 1970 είχε καθιερωθεί ως μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές φωνές στο χώρου του φανταστικού και της ΕΦ. Το έργο της, πολυσχιδές και πλούσιο, εκτείνεται σε φόρμες όπως το δοκίμιο και η ποίηση, ενώ μετέφρασε και σημαντικά κείμενα της παγκόσμιας γραμματείας, όπως το Τάο Τε Τσινγκ του Λάο Τσε, από τις σημαντικότερες πραγματείες της κινέζικης φιλοσοφίας. Σημαντικότερά της έργα η σειρά της Γαιοθάλασσας (Earthsea series, 1968-2001, ελλ. εκδ. Τρίτων/Αίολος), ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων (The Dispossessed, 1974, ελλ. εκδ. Parsec), Το Αριστερό Χέρι του Σκοταδιού (The Left Hand of Darkness, 1969, ελλ. εκδ. Parsec), Στην Άλλη Πλευρά του Ονείρου (Lathe of Heaven, 1971, ελλ. εκδ. Αίολος). |
Στον Βερέλ, ο πληθυσμός χωρίζεται μεταξύ ιδιοκτητών και «αποκτημάτων», με τους δεύτερους να παρέχουν -ωσάν σκλάβοι- την εργασία που υποστηρίζει τις επιχειρηματικές δραστηριότητες των πρώτων. Η οικογενειακή ιεραρχία που γνωρίζουμε είναι ασαφής σε εύρος, καθώς οι γυναίκες διατηρούνται διαχωρισμένες από τους άνδρες και η καταγωγή είναι κοινοτική. Στον Γεοβέ, υπάρχει μια μικτή κοινωνία όπου επιφανειακά λειτουργεί ισότιμα, ωστόσο οι άνδρες είναι αυτοί που έχουν τον έλεγχο. Αντίθετα, οι γυναίκες έχουν μόνο μια άτυπη ψήφο στις εκλογές, ενώ η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η πείρα τους -γενικά- παραμερίζονται υπέρ των ανδρών.
Η πιθανότητα να διαβαστούν οι «Πέντε δρόμοι προς τη συγχώρεση» ως μια μορφή παραμυθιών με διαγαλαξιακό φόντο, είναι εδραία, αλλά όχι και ορθή.
Η πιθανότητα να διαβαστούν οι «Πέντε δρόμοι προς τη συγχώρεση» ως μια μορφή παραμυθιών με διαγαλαξιακό φόντο είναι εδραία, αλλά όχι και ορθή. Κάθε χαρακτήρας βιώνει μια μορφή καταπίεσης. Η Λε Γκεν δίνει μεγάλη σημασία στο πώς αναπτύσσει τους όρους των σχέσεων τονίζοντας την ιδέα του αμοιβαίου σεβασμού.
Επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι κανένας από τους βασικούς χαρακτήρες δεν συμβιβάζεται με έναν σύντροφο. Από τεχνικής άποψης, τούτη η συλλογή μπορεί να διαβαστεί όχι ως… συλλογή, αλλά ως αλληλοσυνδεόμενα μικρά μυθιστορήματα και όλο το εγχείρημα μαζί ως ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα.
Τούτο εξηγείται εύκολα από την ισχυρή αλληλεπίδραση -ιδεολογική και χαρακτηριολογική- μεταξύ των ιστοριών, κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έχουμε να κάνουμε περισσότερο με μια συνθετική προσπάθεια και λιγότερο με πέντε ξεχωριστές και ανεξάρτητες μεταξύ τους ιστορίες. Στην ουσία, πρόκειται για μυθιστόρημα που διαθέτει τέσσερις όψεις. Το υποκείμενο νόημά των οποίων ξεπερνά την απλότητα των επιφανειακών πλοκών.
Σε τούτο το βιβλίο, τα «αποκτήματα» που κατοικούν στον Γεοβέ εξεγείρονται κατά των ιδιοκτητών ανατρέποντας το status quo της κοινωνίας. Κάτι τέτοιο προκαλεί αναστάτωση και στον Βερέλ, καθώς φοβούνται πως, όπως και στη θεωρία του ντόμινο, θα μεταφερθούν και στα δικά τους εδάφη ο εμφύλιος και η εξέγερση.
Σ’ αυτές τις ιστορίες υπάρχουν απεσταλμένοι που απάγονται, βασανίζονται και με άλλο τρόπο παρασύρονται σε ακατάστατες καταστάσεις. Στο τέλος, βλέπουμε πόσο σκληρή, επιζήμια και παράλογη είναι η σκλαβιά, που συμβολίζεται με την αντιστροφή του συνηθισμένου μοτίβου του κόσμου μας με τους πιο σκουρόχρωμους ανθρώπους να υποδουλώνουν τους ανοιχτόχρωμους.
Η Λε Γκεν καταφέρνει ακόμη και στις «άβολες» στιγμές των ιστοριών της (ναι, υπάρχουν δυσάρεστες έως βάναυσες σκηνές) να οδηγήσει τον αναγνώστη σε μια αλήθεια που τη βιώνει κι ο ίδιος στη δική του πραγματικότητα.
Όσο για τις γυναίκες, αντιλαμβάνονται πως όσο κι αν αλλάξουν οι κοινωνικές συνθήκες, για εκείνες τα πράγματα μένουν αναλλοίωτα: εξακολουθούν να διαπιστώνουν ότι το καθεστώς της υποτέλειάς τους δεν αλλάζει όσο ήλπιζαν. Η Λε Γκεν καταφέρνει ακόμη και στις «άβολες» στιγμές των ιστοριών της (ναι, υπάρχουν δυσάρεστες έως βάναυσες σκηνές) να οδηγήσει τον αναγνώστη σε μια αλήθεια που τη βιώνει κι ο ίδιος στη δική του πραγματικότητα.
Είναι η ασχήμια των κοινωνιών που χτίζονται γύρω από την καταπίεση και την κακομεταχείριση όσων δεν μπορούν να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους. Στην περίπτωση των σκλάβων, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες υφίστανται απάνθρωπη μεταχείριση, με τις γυναίκες να υφίστανται τα μεγαλύτερα δεινά.
Ο κύκλος της καταπίεσης αφήνει τα ψυχολογικά του σημάδια βαθιά στο μυαλό των ανθρώπων για πολλές γενιές. Προσεγγίζοντας το θέμα από πολλές οπτικές γωνίες, βλέπουμε πώς επηρεάζει αυτή η σκληρή κατάσταση κάθε άτομο στην ιστορία.
Τελικά, κάθε ιστορία καταλήγει σε κάποια μορφή επίλυσης ή προσέγγισης, και συχνά άτομα με πολύ διαφορετικό υπόβαθρο καταλαβαίνουν ή ακόμη και αγαπούν τους άλλους. Κάπως έτσι δημιουργείται και ο δρόμος της συγχώρεσης.
Δύσκολα θέματα
Η Λε Γκεν υπήρξε σε όλη τη ζωή της μια συγγραφέας που δεν φοβήθηκε να καταπιαστεί με δύσκολα θέματα. Στην πραγματικότητα, εμβαθύνει σε αυτά με μια ατρόμητη αλλά και ελεγχόμενη προσέγγιση που μας αναγκάζει να κοιτάξουμε κατάματα καταστάσεις που δεν θα θέλαμε να αντιμετωπίσουμε.
Δεν είναι μια προγραμματική συγγραφέας, δεν τάσσεται στο πλευρό του ενός ή του άλλου ήρωά της. Δεν τοποθετείται ιδεολογικά. Αυτό που κάνει είναι να ξεφλουδίζει στρώματα ριζωμένων κοινωνικών κανόνων, καθώς διερευνά πώς επηρεάζονται οι ανθρώπινες κοινωνίες από την καταπίεση, την ανισότητα ή τον σεξουαλικό προσδιορισμό.
Δεν αφήνει καμία πλευρά απαλλαγμένη από την αμαρτία, αλλά δείχνει πώς ακόμη και οι σκλάβοι θυματοποιούν τον εαυτό τους καθώς κατηχούν τα δικά τους παιδιά στο σύστημα. Δεν υπάρχουν «καθαρά» κακοί άνθρωποι στις ιστορίες της, αλλά μια πολύ σκληρή και απερίσκεπτη συμπεριφορά. Και τούτο είναι, ίσως, το μεγάλο κέρδος που μπορεί να αποκομίσει κανείς από τις ιστορίες της. Αξίζει να σημειωθεί η πολύ εύστοχη μετάφραση του Χριστόδουλου Λιθαρή.
*Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Ήταν μια παλιά κρατική λιμουζίνα, σκουροκόκκινη, φαρδιά και μακριά, φτιαγμένη για παρελάσεις, για να μεταφέρει πλούσιους κτηματίες στο Συμβούλιο και πρεσβευτές από το διαστημοδρόμιο. Το κεντρικό τμήμα της μπορούσε να κλειστεί με κουρτίνες για να χωρίσει τους άντρες από τις γυναίκες που επέβαιναν, και το τμήμα του σοφέρ ήταν απομονωμένο έτσι ώστε οι επιβάτες να μην αναπνέουν αυτό που ανάσαινε ο σκλάβος.
Ένας από τους άντρες συνέχισε να του στρίβει το χέρι στην πλάτη έως τη στιγμή που τον έσπρωξε να μπει στο αυτοκίνητο με το κεφάλι, και το μόνο που σκεφτόταν, καθώς βρέθηκε καθισμένος ανάμεσα σε δύο άνδρες και απέναντι σε άλλους τρεις ενώ το αυτοκίνητο ξεκινούσε, ήταν Δεν είμαι πια σε ηλικία για τέτοια πράγματα». (Από την ιστορία «Ο Ενταν και οι σκλάβες»)