«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

Το πώς μια χώρα διολισθαίνει σταδιακά στην άλογη βία, δίχως μάλιστα να βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με κάποια άλλη χώρα, και συνάμα αυτός ο αιματηρός εξτρεμισμός να λογίζεται για δεκαετίες ως μια «κανονική» κατάσταση, θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα πολιτικής και κοινωνικής έρευνας. Κι όμως, μια τέτοια χώρα που δύναται να χρησιμοποιηθεί ως αντιπαράδειγμα υπάρχει, είναι η Κολομβία.

52 χρόνια καταστροφής

Δεν είναι η μόνη που έχει βιώσει εμφύλιες διαμάχες, είναι όμως αυτή που έζησε τόσα πολλά χρόνια μια ακραία μισαλλόδοξη κατάσταση και, θαρρείς, βούτηξε με το κεφάλι μέσα στο καζάνι της παραφροσύνης. Ο απηνής εμφύλιος πόλεμος της Κολομβίας κράτησε 52 χρόνια αφήνοντας πίσω του μια κατεστραμμένη χώρα ως προς τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της (με εξαίρεση το εμπόριο ναρκωτικών), αλλά και ένα ψυχολογικό και πολιτικό χάσμα που δύσκολα μπορεί να επιδιορθωθεί.

Το «μαύρο κουτί» αυτού του εμφυλίου είναι καταδηλωτικό ως προς το εύρος του τραύματος.

Πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς; Ολόκληρη η επικράτεια καλύφθηκε από αναίτια χυμένο αίμα, πόνο, πίκρα και χολή εκδίκησης. Το «μαύρο κουτί» αυτού του εμφυλίου είναι καταδηλωτικό ως προς το εύρος του τραύματος. Οι Κολομβιανοί μέτρησαν πάνω από 200.000 νεκρούς, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους άμαχοι, 25 χιλιάδες αγνοούμενους και 5,7 εκατομμύρια εκτοπισμένους πολίτες.

Για την ιστορία: αυτός ο μακροβιότερος εμφύλιος σπαραγμός στην ιστορία όλων των κρατών, τερματίστηκε τον Νοέμβριο του 2016, έπειτα από πρωτοβουλία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να μεσολαβήσει ώστε να υπογραφεί Συμφωνία Ειρήνης μεταξύ της κυβέρνησης και των ηγετών των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC).

Πιστεύει, αλήθεια, κανείς πως γινόταν να οικοδομηθεί αυτοστιγμεί η ειρήνη και η ευταξία επειδή σε ένα φύλλο χαρτί μπήκαν οι υπογραφές των αντίπαλων στρατών; Φευ, ακόμη και σήμερα η χώρα βιώνει εσωτερικές συγκρούσεις που δεν έχουν μεν την έκταση και το εύρος ενός γενικευμένου μακελειού, εντούτοις διαμορφώνουν μια εξόχως επικίνδυνη κατάσταση για τους απλούς πολίτες. Οι παραστρατιωτικοί εξακολουθούν να ασκούν βία, οι πρώην επαναστάτες να ζητούν εκδίκηση, τα καρτέλ των ναρκωτικών να ελέγχουν βασικές δομές του κράτους (όχι, βέβαια, όπως την εποχή του Εσκομπάρ), ενώ διάφορες άλλες ιταμότητες συμβαίνουν καθημερινά στα βουλεβάρτα της χώρας, με τη δικαιοσύνη και το οργανωμένο κράτος να αποδεικνύονται ανίκανοι να βάλουν τάξη σ’ αυτό το υπόγειο χάος. Ιδού η χώρα σ’ όλο το φαιό μεγαλείο της.

Δεν είναι τυχαίο ότι αναδύθηκε μια γενιά συγγραφέων που δεν γύρισε την πλάτη σ’ αυτόν τον ωμό ρεαλισμό αναζητώντας μια κάποια παραμυθητική διάσταση της σκληρής πραγματικότητας, αλλά είδε κατάματα την αλήθεια ως έχει.

Η λογοτεχνία αυτής της χώρας, καίτοι για χρόνια ήταν ταυτισμένη με τον μαγικό ρεαλισμό, ελέω Μάρκες, επηρεάστηκε βαθιά από αυτή την κατάσταση τρέλας και σπαραγμού. Δεν είναι τυχαίο ότι αναδύθηκε μια γενιά συγγραφέων που δεν γύρισε την πλάτη σ’ αυτόν τον ωμό ρεαλισμό αναζητώντας μια κάποια παραμυθητική διάσταση της σκληρής πραγματικότητας, αλλά είδε κατάματα την αλήθεια ως έχει. Συγγραφείς όπως ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες, ο Φερνάντο Βαγιέχο, ο Σέρχιο Αλβάρες, η Λάουρα Ρεστρέπο και ο πιο παλιός Εκτορ Αμπάντ Φασιολίνσε αποφάσισαν να μιλήσουν ανοιχτά για το μέγα δράμα της χώρας. Σ’ αυτή τη χορεία ανήκει και ο Σαντιάγκο Γκαμπόα.

Ο Σαντιάγκο Γκαμπόα γεννήθηκε το 1965 στην Μπογκοτά. Σπούδασε Φιλολογία στο Χαβεριανό Πανεπιστήμιο της Μπογκοτά. Στη συνέχεια, έφυγε για την Ευρώπη και έζησε στη Μαδρίτη, όπου πήρε το πτυχίο της Ισπανικής Φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο Complutense, και στο Παρίσι, όπου σπούδασε Κουβανική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Έχει γράψει τα μυθιστορήματα «Paginas de vuelta, Perder es cue-ction de metodo» –γυρίστηκε σε ταινία από τον σκηνοθέτη Σέρχιο Καμπρέρα και έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά με τον τίτλο «Το να χάνεις είναι ζήτημα μεθόδου», εκδ. Opera)–, «Tragedia del hombre que amaba en los aeropuertos», «Vida feliz de un joven llamado Esteban», «El cerco de Bogota», «El sindrome de Ulises»· (φιναλίστ για το βραβείο Romulo Gallegos, για το βραβείο Medicis για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα στη Γαλλία και για το βραβείο Casino de Povoa στην Πορτογαλία), «Hotel Pekin» και «Necropolis» (βραβείο La Otra Orilla). Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκαεπτά γλώσσες.

Ήδη από το προηγούμενο βιβλίο του Νυχτερινές ικεσίες που είχε κυκλοφορήσει πριν από έξι χρόνια από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Βασιλικής Κνήτου, είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε πως πρόκειται για έναν συγγραφέα με γερές αφηγηματικές ικανότητες, ελεύθερο πνεύμα ως προς τις κοινωνικές διαπιστώσεις του και με ένα ευδιάκριτο ενδιαφέρον ως προς τη φόρμα του νουάρ. Το αυτό συμβαίνει, εν πολλοίς, και στο νέο που πολυσέλιδο μυθιστόρημα Η νύχτα θα είναι μεγάλη που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση της Δήμητρας Σταυρίδου.

Εξαρχής αντιλαμβανόμαστε τις προθέσεις του Γκαμπόα: δεν πρόκειται να επιβραδύνει την πλοκή με παράπλευρες σκηνές ή γενικότητες. Από την πρώτη κιόλας σελίδα δημιουργεί μια έντονα ανησυχητική κατάσταση που προοδευτικά μετατρέπεται –με την τραχύτητά της– σε καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ.

Μια δραματική ανταλλαγή πυρών διεξάγεται στα βάθη της υπαίθρου της Κολομβίας. Συγκεκριμένα στον αυτοκινητόδρομο Τιεραντέντρο, στο Σαν Άντρες του Πισιμπαλά. Η σύγκρουση είναι σφοδρή, καθώς φαίνεται να μετέχουν άντρες πεπειραμένοι στα όπλα και τις «εκκαθαρίσεις». Το αποτέλεσμα είναι οι επιβαίνοντες σε ένα από τα τρία SUV που έπεσαν σε ενέδρα να διασώζονται καθώς έρχεται ως από μηχανής θεός ένα ελικόπτερο και τους απομακρύνει από το πεδίο της μάχης.

Η τοπική αστυνομία κουκούλωσε το γεγονός και το μετέτρεψε σε μια καθημερινή αντιπαράθεση μεταξύ οδηγών. Μόνο που το σκηνικό του θανάτου το παρακολούθησε ένα παιδί που κρυμμένο είδε με τα μάτια του τα πάντα.

Φυσικά, υπάρχουν νεκροί και από τις δύο πλευρές και σωροί από τα καμένα σιδερικά των αυτοκινήτων. Κι όμως, με έναν χειρουργικό τρόπο στον τόπο του εγκλήματος δεν μένει ούτε… βίδα. Λες και δεν συνέβη τίποτα. Τα πάντα σαρώθηκαν και καταχωνιάστηκαν. Η τοπική αστυνομία κουκούλωσε το γεγονός και το μετέτρεψε σε μια καθημερινή αντιπαράθεση μεταξύ οδηγών. Μόνο που το σκηνικό του θανάτου το παρακολούθησε ένα παιδί που κρυμμένο είδε με τα μάτια του τα πάντα. Αυτό θα είναι που θα τραβήξει το νήμα της αποκάλυψης και θα αρχίσει το κουβάρι να ξετυλίγεται.

Αν και η σιωπή έχει καλύψει την υπόθεση, αυτοί που ψάχνουν μέσα στο βούρκο για να βρουν ευρήματα είναι τρεις αταλάντευτοι άνθρωποι. Ο εισαγγελέας Έντιλσον Χουτσινιαμούι (και οι άμεσοι συνεργάτες του), η θαρραλέα δημοσιογράφος Χουλιέτα Λεζάμα που γράφει για ξένα έντυπα και η βοηθός της, Χουάνα, πρώην αντάρτισσα με το FARC.

Όταν το παιδί θα προσεγγίσει την Χουλιέτα και θα της εκμυστηρευτεί τι είδε, τα δεδομένα της μηχανής αναζήτησης θα μπουν σε κατάσταση εγρήγορσης. Μόνο που ο Φράνκλιν, το παιδί, θα εξαφανιστεί μυστηριωδώς, ενώ τις δύο γυναίκες θα αρχίσουν να τις παρακολουθούν διάφοροι που επιβαίνουν σε μοτοσυκλέτες. Μια ανώνυμη κλήση στον εισαγγελέα θα καταδείξει πως όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτά.

Μια πολυεπίπεδη έρευνα

Η έρευνα που διεξάγουν αυτοί οι τρεις άνθρωποι είναι πολυεπίπεδη: αναζητούν τους εμπλεκόμενους στη σύγκρουση και το κίνητρό τους, αυτούς που έκρυψαν το γεγονός, αλλά και το εξαφανισμένο παιδί. Να ήταν, άραγε, αντίπαλα καρτέλ ναρκωτικών που ξεκαθάρισαν τις σχέσεις τους με τα όπλα; Να ήταν μια πράξη εκδίκησης από την εποχή του εμφυλίου; Έπειτα από ένα κουβάρι αποκαλύψεων αποδεικνύεται πως οι νέες ευαγγελικές εκκλησίες που λειτουργούν στη χώρα ως κράτος εν κράτει, μόνο άμοιρες ευθυνών δεν είναι.

Μέσα από αυτή τη σκιαμαχία, την αναζήτηση στοιχείων και την έρευνα, ο Γκαμπόα ουσιαστικά μας εκθέτει «γυμνά» ευρήματα που συνθέτουν τη χώρα. Βία, έκλυση παθών, απουσία κεντρικής διοίκησης, παράλυση της δικαιοσύνης και της αστυνομίας, κυριαρχία των εκκλησιών που είναι κάτι σαν βιτρίνες για άλλες ασχολίες (πρόδηλα παράνομες), εξωφρενικές τάσεις εκδίκησης για γεγονότα που συνέβησαν πριν από χρόνια και γενικώς μια κατάσταση που δεν προσιδιάζει σε ένα σύγχρονο κράτος.

Μέσα από αυτό το χάος αντικρουόμενων παραστάσεων που δρουν στο σκοτάδι αναδύονται δύο πάστορες ευαγγελικών εκκλησιών που φαίνεται να έχουν σχέση με το κεντρικό γεγονός. Αμφότεροι μοιάζουν σε πολλά: είναι προικισμένες φυσιογνωμίες, έχουν καταλυτική επίδραση στο ποίμνιό τους, κατέχουν εξουσία, φυλάσσονται από σωματοφύλακες και κουβαλούν ένα σκοτεινό παρελθόν για το οποίο δεν μιλούν ποτέ.

Τα spoiler δεν έχουν θέση σ’ αυτό το κείμενο.

Η Χουλιέτα εισχωρεί στην επικράτειά τους με επιδέξιο τρόπο. Πρώτα συναντάει τον πάστορα Φριτς Αλμάγερ που είναι ένας πνευματικός ηγεμόνας της περιοχής και στη συνέχεια, μεταβαίνοντας έως τη Γαλλική Γουιάνα, τον πάστορα Φαμπίνιο Ενρίκες που είναι, συν τοις άλλοις, και χρυσοθήρας. Το γεγονός ότι την περίοδο που έγινε η σύγκρουση διεξαγόταν στην περιοχή ένα συνέδριο Συμμαχικών Εκκλησιών δεν φαίνεται να είναι τυχαίο. Όντως, δεν είναι.

Τα spoiler δεν έχουν θέση σ’ αυτό το κείμενο. Τι ενώνει αυτούς τους δύο πάστορες, τι διακυβεύεται μεταξύ της Εκκλησίας της Νέας Ιερουσαλήμ και της Σύναξης του Θεού, πού χάθηκε το παιδί και τι συνέβη μ’ αυτό στη συνέχεια και μέσω ποιων περιελίξεων φτάνουν ο εισαγγελέας και η Χουλιέτα στην διερεύνηση της υπόθεσης, όλα τούτα είναι καλό είναι να διαβαστούν με προσοχή, διότι αν αποκαλυφθούν σε τούτο το κείμενο θα χαθεί όλη η δομή που έχει χτίσει με κόπο ο Γκαμπόα.

Ανατομία ενός πάσχοντος κοινωνικού σώματος

Αυτό που έχει αξία να τονιστεί είναι ότι με τρόπο ευθύ, σχεδόν τραχύ και δίχως να επιθυμεί να κρύψει τις αιχμηρές γωνίες, αντιθέτως να τις αποκαλύψει δίχως φόβο, ο Γκαμπόα λειτουργεί ως ανατόμος ενός κοινωνικού σώματος που πάσχει βαθύτατα και χρήζει άμεσης επέμβασης. Πρόκειται για το σώμα μιας χώρας που έμαθε στο δίκαιο των όπλων, που εκλογίκευσε τους σκοτωμούς και που αποδέχθηκε πως η παρανομία είναι μια μορφή νομιμότητας.

Υπάρχει στο μυθιστόρημα μια σκηνή ταυτόχρονων εκκαθαρίσεων που θυμίζει έντονα το ξεκαθάρισμα που γίνεται στον «Νονό» άμα τη αναλήψει των καθηκόντων από τον Μάικλ Κορλεόνε. Ναι, υπάρχουν στιγμές που το μυθιστόρημα αναπτύσσεται με κινηματογραφικό τρόπο και άλλες που, φευ, λειτουργούν ανασχετικά και κάπως απονευρωτικά στην εξέλιξη. Συνολικά, όμως, είναι ένα μυθιστόρημα που σε πείθει για τις προθέσεις του, σε αναγκάζει να «παίξεις» με όρους έντασης για να το παρακολουθήσεις και, ουσιαστικά, σε υποβάλλει σε μια μορφή καταβύθισης στα άδυτα μιας χώρας που δεν λένε να κλείσουν με τίποτα.

Αν επιτελείται ο σκοπός της δικαιοσύνης; Αν τελικά οι πραγματικοί ένοχοι καταδικάζονται και ακολουθούν το δρόμο της φυλακής; Ας μην τρέφουμε αυταπάτες. Αυτός που την πληρώνει πάντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι ένα μικρό ψάρι, ένας χρήσιμος «ηλίθιος» που θυσιάζεται για να μην βγει στην επιφάνεια ο βόρβορος.

Ακούγεται αρκετά καλό για να είναι αληθινό, να θέλεις να επιβάλλεις την αλήθεια σε μια χώρα που δεν αντέχει να την αντικρύσει ευθέως και την μασκαρεύει συνεχώς με εύσχημο (και λιγότερο εύσχημο) τρόπο. Πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι διαφορετικό κι εδώ; Η μετάφραση της Δήμητρας Σταυρίδου είναι στο σωστό γοργό τέμπο του βιβλίου και σίγουρα είναι βοηθητική στην απρόσκοπτη ανάγνωση.

＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Σ’ εκείνους τους λόφους υπήρχε διαφθορά πολιτικών και δημόσιων λειτουργών, παράνομες προμήθειες που τις τσέπωσαν «σπουδαίες» οικογένειες, υπεξαίρεση κονδυλίων μέσω συμβάσεων, δωροδοκίες ατόμων με επιρροή, φοροδιαφυγή, διασπάθιση του δημόσιου χρήματος και δέσμευση πόρων, παρεμπόδιση του έργου της δικαιοσύνης, απάτες και όλες οι πιθανές και απίθανες μορφές κλοπής και λεηλασίας, αλλά σε νούμερα τεράστια, αστρονομικά. Η διαφορά από τον Νότο ήταν ότι οι κλέφτες του Βορρά έκλεβαν εκατομμύρια δολάρια, γι’ αυτό ήταν υπερόπτες, νωθροί και καταθλιπτικοί: η εγχώρια φάμπρικα κοινωνικής υποτίμησης και βίας.

Φυσικά υπήρχαν και στο Βορρά βιασμοί και ξυλοδαρμοί, τοξικομανείς και ψυχοπαθείς, δολοφονίες και γυναικοκτονίες, κακοποίηση παιδιών, εκμετάλλευση και βιαιοπραγίες, σκεφτόταν ο Χουτσινιαμούι. Δεν είναι το ίδιο απελπισμένοι, αλλά ανήκουν στο ίδιο είδος. Αναλογιζόμενος την εγκληματικότητα που ταλάνιζε τους πολίτες της χώρας σε καθημερινή βάση, αποφάσισε να ρίξει μια ματιά στην ενημέρωση της Ευαγγελίας.»