«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

Οι Ψεύτες του νερού είναι μια συλλογή με τα καλύτερα κείμενα του Μπάρι Χάνα, ενός από τους κορυφαίους Αμερικανούς διηγηματογράφους. Κάποια από τα διηγήματα της συλλογής είχαν δημοσιευτεί όσο ήταν εν ζωή και άλλα δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του. Και είναι η πρώτη φορά που το ελληνικό κοινό έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με το (μεταφρασμένο) έργο του.

Ο συγγραφέας γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Αμερικάνικο Νότο και ο τόπος αυτός αποτελεί το σκηνικό όπου εκτυλίσσονται οι ιστορίες του. Εκεί στον Νότο, όπου τα αποτελέσματα του Εμφυλίου είναι εμφανή, χρόνια μετά τη λήξη αυτού του πολέμου, όπου οι βετεράνοι του πολέμου της Κορέας έχουν επιστρέψει και προσπαθούν να βρουν τις ισορροπίες τους, όπου η φτώχεια και η ανασφάλεια αποτελούν σταθερές συνιστώσες της καθημερινότητας, όπου διακοπές σημαίνει το να ψαρεύει κανείς γατόψαρα στον βάλτο, όπου οι καταχρήσεις κάθε είδους σχεδόν επιβάλλονται, όπως επίσης οι προκαταλήψεις και ο ρατσισμός.

Είναι αργόσχολοι που μαζεύονται στην αποβάθρα και προσπαθούν να διηγηθούν ένα συναρπαστικό γεγονός αμφίβολης ισχύος και αληθοφάνειας, γιατί το ψέμα είναι ο μόνος τρόπος να διατηρήσουν τη λογική τους [...]

Οι ήρωες του Χάνα ζουν λοιπόν σε αυτές τις συνθήκες, δέσμιοι της μοναξιάς τους και καταδικασμένοι σε έναν τρόπο ζωής που μόνο ευτυχία δεν τους φέρνει. Είναι αργόσχολοι που μαζεύονται στην αποβάθρα και προσπαθούν να διηγηθούν ένα συναρπαστικό γεγονός αμφίβολης ισχύος και αληθοφάνειας, γιατί το ψέμα είναι ο μόνος τρόπος να διατηρήσουν τη λογική τους, είναι ψαράδες που προσπαθούν να πιάσουν ένα μεγάλο ψάρι, απλά για να αποδείξουν ότι μπορούν, κι όταν το πιάνουν στη συνέχεια το αφήνουν ελεύθερο. Είναι έφηβοι που προσπαθούν να κατανοήσουν και να συγχωρήσουν τον φόνο που έχουν διαπράξει συγγενικά τους πρόσωπα, είναι άλλοι που η μόνη τους επιθυμία είναι να αποκτήσουν έναν σκύλο, και μετανιώνουν που ποτέ δεν το τόλμησαν, που μετανιώνουν γι’ αυτή την αμαρτία της παράλειψης. Είναι κάποιοι που θεωρούν το σκάνδαλο ως τη μόνη ένδειξη πραγματικής ζωής, και ελπίζουν να προκαλέσουν τη ζωή με κάποιο τρόπο, είναι καιροσκόποι, που εκμεταλλεύονται την παραμικρή ευκαιρία, είναι άνθρωποι αποτυχημένοι από κάθε πλευρά, κάποιοι άλλοι που κουβαλούν το βάρος μιας ενοχής από το παρελθόν και συνεχίζουν την αξιοθρήνητη ζωή τους, είναι νέοι άνθρωποι χωρίς επιλογές και προοπτικές, και κάποιοι που δεν τολμούν να αγγίξουν την ευτυχία, γιατί πιστεύουν ότι είναι ικανή να τους συντρίψει.

Άλλοι που τολμούν να κάνουν αυτό που φοβούνται περισσότερο, που είναι βουτηγμένοι στη θλίψη, αλλά έχουν ψυχή, που επιθυμούν με πάθος το εξωτικό και ελάχιστα το συνηθισμένο, αλλά δεν μπορούν να καταλάβουν τι πάει τόσο στραβά με την τύχη τους, άνθρωποι εξαγριωμένοι από την πείνα, που ενώ είναι φτιαγμένοι από εμμονές και πόνο, θεωρούν τη ζωή ένα υπέροχο πράγμα. Άνθρωποι που είναι γεννημένοι για να αλληλοσκοτώνονται, που ζουν σε μια ατελείωτη αναμονή κάποιου απροσδιόριστου γεγονότος, μέσα σε μια τεράστια απόγνωση, σε έναν συνδυασμό αθωότητας, καταδίκης και μοιρολατρίας, που έχουν διαρκώς την αίσθηση ότι κάτι κακό θα συμβεί, κάτι κακό μεν, εξωφρενικό και κολασμένο, αλλά ταυτόχρονα και όμορφο, γιατί, τα πράγματα που ανεβάζουν την αδρεναλίνη, ασκούν ξεχωριστή γοητεία πάνω τους.

Ο Μπάρι Χάνα, γνήσιο τέκνο του αμερικανικού Νότου, γεννήθηκε το 1942 στο Μερίντιαν και πέθανε το 2010 στο Όξφορντ του Μισισίπι. Στις ΗΠA θεωρείται από τους επιφανέστερους πεζογράφους, από τους πιο διακεκριμένους επιγόνους του Φώκνερ και, στο πλαίσιο της ίδιας παράδοσης, απαράμιλλος εκπρόσωπος της λεγόμενης «γοτθικής» τεχνοτροπίας. Στη διάρκεια της ζωής του, εξέδωσε τέσσερις συλλογές διηγημάτων και οχτώ μυθιστορήματα, ενώ τιμήθηκε για το έργο του με σημαντικά βραβεία. Έπλασε ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό σύμπαν, όπου οι καθημερινές ματαιώσεις των απλών ανθρώπων συναντιούνται, μέσα από τη ριζοσπαστική φωνή που καλλιέργησε, με τον Μπέκετ, τη Βίβλo και το μπίμποπ. Δίδαξε επί δεκαετίες δημιουργική γραφή σε πολλά πανεπιστήμια και διαμόρφωσε μια ολόκληρη γενιά νεότερων συγγραφέων. Μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Ο τόμος Ψεύτες του νερού, βασισμένος σε δημοσιευμένο αλλά και αδημοσίευτο υλικό που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του, αποτελεί μια ενδεικτική εκλογή από τις καλύτερες ιστορίες που έγραψε.

Συχνά μοτίβα η μουσική και η φωτιά

Οι ήρωες του Χάνα είναι σκληροτράχηλοι, αγαπούν τα όπλα, το ποτό και τις μηχανές, όπως και ο ίδιος ο συγγραφέας, είναι βγαλμένοι από την κόλαση, αλλά δεν τους λείπει η καλοσύνη και η τρυφερότητα, και θέλουν με κάθε τρόπο να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Σε πολλά από τα διηγήματα οι πρωταγωνιστές αγαπούν τη μουσική, παίζουν σε κάποια μπάντα και ταυτόχρονα, κάπου στο φόντο, κοντά τους ή μακριά τους, φαίνονται οι καπνοί από την πυρπόληση κάποιας εκκλησίας ή κάποιου άλλου στόχου. Η φωτιά στα διηγήματα του Χάνα έχει διπλό ρόλο: εκφράζει έναν τρόπο διαμαρτυρίας στις άθλιες συνθήκες ζωής, λειτουργεί όμως κι ως καταλυτικό στοιχείο στις περιπτώσεις που κάτι που χάλασε και χρειάζεται ανανέωση εκ βάθρων.

Μπροστά μας πραγματοποιούνται δυνατές εκρήξεις σε ένα πολύχρωμο λεκτικό σύμπαν και παρουσιάζεται, συνοδευόμενο από μουσική υπόκρουση, τέλεια φιλοτεχνημένο, το πορτρέτο ενός κόσμου αρπακτικών [...]

Δεξιοτέχνης του παράδοξου, ο συγγραφέας χτίζει ένα πολύ προσωπικό ύφος, ξαφνιάζει με την τόλμη στις εκφραστικές του επιλογές, χρησιμοποιεί πολύπλοκες συνδέσεις, εκπληκτικές μεταφορές, απρόβλεπτες προτάσεις, όπου οι ελεύθεροι συνειρμοί λειτουργούν απρόσκοπτα και η έλλειψη κανόνων γίνεται ο κανόνας. Μπροστά μας πραγματοποιούνται δυνατές εκρήξεις σε ένα πολύχρωμο λεκτικό σύμπαν και παρουσιάζεται, συνοδευόμενο από μουσική υπόκρουση, τέλεια φιλοτεχνημένο, το πορτρέτο ενός κόσμου αρπακτικών, με ακριβή απεικόνιση του κακού και της βαρβαρότητας της ανθρώπινης φύσης, όπου ο καθένας είναι ικανός για οτιδήποτε κι όπου καταρρίπτεται κάθε προϋπάρχουσα αυταπάτη για το αντίθετο. Όμως, και πάλι, ή μάλλον κυρίως τότε, η ποίηση είναι η απάντηση σε κάθε ερώτηση.

Λογοτεχνία των αντιθέσεων, όπου υπάρχουν ταυτόχρονα το σωστό και το λάθος, η νίκη και η ήττα, το ιερό και το βέβηλο, το χιουμοριστικό και το τραγικό, η δημιουργία και η καταστροφή, το χάος και η έκσταση. Ιστορίες εγκιβωτισμένες μέσα σε άλλες ιστορίες, ιστορίες με θάνατο, μυστικά και σκοτάδι, ιστορίες με σκληρό ρεαλισμό αλλά και με σουρεαλιστικά στοιχεία. Έντονη προφορικότητα του κειμένου, μαύρο χιούμορ, ειρωνεία και σαρκασμός. Οι Ψεύτες του νερού, είναι μια συλλογή που από τις πρώτες σελίδες, υπόσχεται στον αναγνώστη μια συναρπαστική ανάγνωση.

Η εξαιρετική μετάφραση του Νίκου Α. Μάντη αναδεικνύει το ιδιαίτερο ύφος του συγγραφέα και φωτίζει στο έπακρο την ικανότητά των ηρώων του να μεταδίδουν στον αναγνώστη τη συγκίνηση που νιώθουν με κάθε τους ενέργεια, όσο σκοτεινή και αποτρόπαιη κι αν είναι αυτή.

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Το σκάνδαλο είναι μούρλια, ανθρωπάκο. Είμαστε φτιαγμένοι από εμμονές και πόνο. Έτσι είναι όλοι οι άνθρωποι. Και όταν αυτά τα άγρια πράγματα δημοσιοποιούνται, και μας απαντούν με ουρλιαχτά, προσβάλλουν τη μόνη τίμια ιστορία που έχουμε να πούμε! Αυτό είναι αβάσταχτο! Υπέροχο! Τρομερό! Διαβάζεις ότι το αξιοθρήνητο θύμα εισάγεται στο ψυχιατρείο, ή σε κάποια ψευτοκλινική αποτοξίνωσης για πότες, ή σε μια μουντή φυλακή, αλλά αυτό είναι μονάχα για τον κόσμο, για να τους κλείνει την πόρτα στα μούτρα. Το μόνο που κάνουν είναι να ουρλιάζουν στον άνεμο, ανθρωπάκο, μέσα στην τίμια, αβάσταχτη ανθρωπινότητά τους!»