alt

Για το μυθιστόρημα του Franz Hessel Απόκρυφο Βερολίνο (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Κριτική).

Του Νίκου Ξένιου

«Όποιος εγκλωβίζεται σ' αυτήν την πόλη, καταλήγει να πίνει από απόγνωση».
Franz Hessel

Διαδραματιζόμενο στη γκρίζα, μεταβατική ατμόσφαιρα της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, λίγο πριν από την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού, το Απόκρυφο Βερολίνο του Φραντς Χέσσελ αφορά το τελευταίο εικοσιτετράωρο ενός ήρωα που περιπλανιέται στην πόλη πριν την εγκαταλείψει. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική, σε καλή μετάφραση και με επίμετρο του Απόστολου Στραγαλινού, που χειρίζεται με σεβασμό τις νοηματικές, λεξιλογικές και πραγματολογικές δυσκολίες (ιδιωματισμούς, εκφράσεις αργκό) του πρωτοτύπου.

Εξατομικεύοντας τη «μελέτη του δρόμου»

Απόπειρα φυγής και διαφυγής του νεαρού γόητα από το ενοχλητικό παρόν και ταυτόχρονα ξερίζωμα από την αγαπημένη πόλη, είτε αυτή είναι το «παλιό» Δυτικό Βερολίνο είτε είναι το «νέο», ενοποιημένο Βερολίνο.

1924: το Βερολίνο είναι μια πυρέσσουσα πόλη, που αναπνέει στους ρυθμούς φοβερών οικονομικών και κοινωνικών ανακατατάξεων. Ο ήρωας της τριτοπρόσωπης αφήγησης Βεντελίν την εγκαταλείπει, προκαλώντας στον κύκλο του «δυσεξήγητη στενοχώρια» και θλίψη για τον αποχωρισμό. Απόπειρα φυγής και διαφυγής του νεαρού γόητα από το ενοχλητικό παρόν και ταυτόχρονα ξερίζωμα από την αγαπημένη πόλη, είτε αυτή είναι το «παλιό» Δυτικό Βερολίνο είτε είναι το «νέο», ενοποιημένο Βερολίνο. Η όμορφη Καρόλα, σύζυγος του επιστήθιου φίλου του Κλέμενς Κέστνερ, θέλει να δραπετεύσει μαζί του, αλλά την εμποδίζει η αγάπη της για τον γιο της. Ο Βέντελιν και η Καρόλα θα ήθελαν να ζήσουν τον έρωτά τους, αλλά κανείς από τους δυο τους δεν φτάνει να το αποφασίσει. Ο Κλέμενς, βέβαιος για τα συναισθήματά του προς τη σύζυγό του, φοβάται απλώς μήπως καταστραφεί η φιλία του με τον Βέντελιν.

Η «ιδιωτική» θεώρηση των απόκρυφων πτυχών της πόλης (privatisieren) συνθέτει τη «δύσκολη τέχνη του να περπατάς», το πρίσμα μέσα από το οποίο o συγγραφέας αντικρίζει το Βερολίνο των παρακμιακών αστών, των αντίστοιχων με τους παρισινούς μποέμ των καμπαρέ ή των επιτήδειων λιμοκοντόρων που, αιθεροβάμονες και αργόσχολοι, έγραφαν ποίηση, φιλοσοφούσαν και φλέρταραν ασυστόλως με τις ρωσίδες χορεύτριες. Η άνευ αντικειμένου αναμονή αυτών των flâneurs, υπό μιαν έννοια, συνιστούσε τον αντίλογο στη «νέα αντικειμενικότητα» που έφερνε η επελαύνουσα νεωτερική εποχή: «Αυτά εδώ τα νερά είναι το ποτάμι μας. Το αγαπάμε όπως οι Παριζιάνοι τον Σηκουάνα τους. Με τον Σπρέε στα νοτιο-ανατολικά της πόλης, που τον έχουν πνίξει οι βιομηχανίες, δεν μας συνδέει τίποτα».

Στον άξονα της πραγματικότητας

Ο Χέσσελ μετακόμισε με τους δυο γιους του στο Βερολίνο, όπου παρέμεινε μέχρι το 1938 συναναστρεφόμενος δημιουργούς όπως τον Ρομπέρ Μούζιλ, τον Ρόμπερτ Βάλζερ, τον Σεμπάστιαν Χάφνερ, τον Έρνστ Μπλοχ και τον Ζίγκφριντ Κρακάουερ.

Ο Φραντς Χέσσελ το 1906 ήταν ενεργό μέλος της φιλολογικής ομήγυρης «Montparnasse» της Γερτρούδης Στάιν και του Ανρί Πιερ Ροσέ, στο Παρίσι, όπου και γνώρισε, το 1912, τη σύζυγό του Έλεν Γκρουντ. Η Έλεν, με την ανοχή του Χέσσελ, διατηρούσε επί μακρόν σχέση με τον Ροσέ. Το ζευγάρι χώρισε και ξαναπαντρεύτηκε, αλλά διατηρήθηκαν και η παράλληλη σχέση και η φιλία των δύο ανδρών. Η Έλεν μετακόμισε στο Παρίσι για να ζήσει με τον εραστή της (σε αντίθεση με την Καρόλα του Απόκρυφου Βερολίνου, που επιλέγει να παραμείνει με τον σύζυγο και το παιδί της). Ο Χέσσελ μετακόμισε με τους δυο γιους του στο Βερολίνο, όπου παρέμεινε μέχρι το 1938 συναναστρεφόμενος δημιουργούς όπως τον Ρομπέρ Μούζιλ, τον Ρόμπερτ Βάλζερ, τον Σεμπάστιαν Χάφνερ, τον Έρνστ Μπλοχ και τον Ζίγκφριντ Κρακάουερ. Εκεί ολοκλήρωσε και το Απόκρυφο Βερολίνο, πρόδρομο της Popliteratur και της γενιάς των beat, το οποίο εξέδωσε το 1927.

Το Απόκρυφο Βερολίνο είναι το τρίτο μέρος της τριλογίας Der Kramladen des Glücks, Parisen Romanze και Heimliches Berlin. Μείζον έργο του Χέσελ αποτελεί το χρονικό Περπατώντας στο Βερολίνο (Spazieren in Berlin), όπου αναδεικνύεται verbatim η περσόνα του πλάνητα και όπου βρίσκει κανείς ένα είδος «αρχαιολογίας της νεωτερικότητας». Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό ταξιδιωτικό οδηγό που η συντομία του αντιτίθεται στη μεγάλη έκταση του μυθιστορήματος Μπερλίν Αλεξάντερπλατς του Άλφρεντ Ντέμπλιν. Την ίδια χρονιά ο Χέσσελ περιπλανήθηκε στο Παρίσι, συντροφιά με τον φίλο του Βάλτερ Μπένγιαμιν και μεταφράζοντας μαζί του στα Γερμανικά το Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο του Προυστ. Εκεί θεμελίωσε τη δική του «μυθολογία» της πόλης, βασισμένος σε μιαν ολόκληρη θεωρία περί αστικής περιπλάνησης: το βιβλίο του Μπένγιαμιν Die Wiederkehr des Flaneurs είχε ως πρότυπό του τον Χέσσελ, που υπήρξε αποστασιοποιημένος παρατηρητής της πόλης, αυτό που ο Έντγκαρ Άλλεν Πόου είχε αποκαλέσει, στο ομώνυμο διήγημά του, Άνθρωπο του πλήθους.

Ο εφιάλτης του ναζισμού

Φλερτάροντας με το δράμα και τα βοντβίλ, το Απόκρυφο Βερολίνο είναι προάγγελος του φιλμ του Τρυφώ Ζιλ και Ζιμ (1962), που βασίστηκε στο ομότιτλο μυθιστόρημα όπου ο Ροσέ αφηγείται το ménage à trois που έκανε με το ζεύγος Χέσσελ.

Στις δημοτικές εκλογές του 1925 το Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας είχαν αθροιστικά συγκεντρώσει το 52.2% των ψήφων. Στις 7 Νοεμβρίου του 1926 ο Γκέμπελς κατέφθασε με το τρένο στο Βερολίνο για να εκφράσει την επιθυμία να αλλάξει πρόσωπο στην πόλη, που την περιέγραφε ως την «πιο κόκκινη πόλη στην Ευρώπη μετά τη Μόσχα». Όταν, το 1932, οι άνεργοι εκτοξεύτηκαν στους 6.000.000 σε όλη τη χώρα και στους 600.000 μόνο στο Βερολίνο, το κόμμα των Ναζί κατόρθωσε να γίνει κυρίαρχο, ενώ στις 4 Απριλίου περίπου 200.000 συγκεντρώθηκαν στο κέντρο της πόλης για να ζητωκραυγάσουν τον Χίτλερ. Τα πράγματα είχαν πάρει τον δρόμο τους. Ο Φραντς Χέσελ κατέφυγε αυτοεξόριστος στο Σαναρί σιρ Μερ της νότιας Γαλλίας το 1941 μαζί με την οικογένειά του και πολλούς άλλους ανθρώπους του πνεύματος (Λάιονελ Φουχτουένγκερ, Άλμα Μάλερ, Βέρνερ Χέρτσοκ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Χάινριχ και Τόμας Μαν, Γιόζεφ Ροτ, Στέφαν Τσβάιχ), για να αποφύγει τη ναζιστική φρίκη.

Φλερτάροντας με το δράμα και τα βοντβίλ, το Απόκρυφο Βερολίνο είναι προάγγελος του φιλμ του Τρυφώ Ζιλ και Ζιμ (1962), που βασίστηκε στο ομότιτλο μυθιστόρημα όπου ο Ροσέ αφηγείται το ménage à trois που έκανε με το ζεύγος Χέσσελ. Στη νουβέλα, σε αντίθεση με όσα συνέβησαν στην πραγματική ζωή του Φραντς Χέσελ, ο ιδιόρρυθμος σύζυγος Κλέμενς Κέστνερ αντιμετωπίζει τα πράγματα με ευγένεια, ψυχραιμία, διακριτικότητα και σοφή αποστασιοποίηση: «Με τους τίτλους, τις επιγραφές, τις οδηγίες χρήσης, τις συντομογραφίες, γύρω σου προβάλλει ζωντανό το παρόν, μπορείς να το διαβάσεις καθώς περνάς. Δεν χρειάζεται ν’ αγγίξεις τίποτα, γιατί μόλις το κάνεις θα διαλυθεί αμέσως στα χέρια σου και θα μετατραπεί σε γκρίζα στάχτη του παρελθόντος». 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Το βράδυ συναντιούνται στις τρύπες τους και, πότε μελαγχολικοί, πότε ευδιάθετοι, συνεχίζουν να υφαίνουν όλοι μαζί τα όνειρα της νιότης τους».

«Θα επιστρέψεις κάποια μέρα και θα μείνεις μαζί μας στο απόκρυφο Βερολίνο… Θα κάνουμε ξανά βόλτες δίπλα σ΄ αυτά τα νερά και θα συζητάμε για τους εφαπτόμενους κύκλους των αναμνήσεων και των προσδοκιών μας».

«Η πλατεία με τις πρεσβείες και τα ανάκτορα του φαινόταν ακόμα τεράστια. Εκεί είχε περπατήσει με τις ώρες πλάι στον πατέρα του, όταν ήταν τεσσάρων ετών (...) Πότε πότε ο μικρός έπρεπε να κάνει πολλά βηματάκια για να προλαβαίνει τους μεγάλους. (...) Από εκείνη την ημέρα ένιωθε πολίτης του Βερολίνου».

 «Πήγαινε να περπατήσεις στους δρόμους την ώρα που πέφτει το σούρουπο, δες τα χλωμά πρόσωπα των εργαζόμενων κοριτσιών. (…) Νιώσε τον βραδινό πυρετό της παράξενης μικρής μεγαλούπολης. (…) Διάβασε παιχνιδιάρικα τη φρίκη των επιγραφών στις εισόδους των σπιτιών: Ενοικιαζόμενα δωμάτια με την ημέρα, την εβδομάδα, το μήνα, ινστιτούτα λειτουργικών και ψυχικών διαταραχών. (…) Μίλα με τους οδηγούς των τραμ σε βερολινέζικη διάλεκτο για πολιτική και συνδικάτα». 


altΑπόκρυφο Βερολίνο
Franz Hessel
Μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός
Κριτική 2016
Σελ. 160, τιμή εκδότη €12,00

alt

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

«Η χώρα του χιονιού» του Γιασουνάρι Καουαμπάτα (κριτική) – Η παθιασμένη λευκότητα του ερωτικού πάθους

Για το μυθιστόρημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα [Yasunari Kawabata] «Η χώρα του χιονιού» (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα). Kεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου σε σκηνοθεσία του Shirô Toyoda.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

«Σπουδή στο μπλε» της Μάγκι Νέλσον (κριτική) – Το χρώμα ως λογοτεχνικό υποκατάστατο συναισθημάτων

Για το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον [Maggie Nelson] «Σπουδή στο Μπλε» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: από την «Μπλε ταινία» του Κριστόφ Κισλόφσκι. 

Γράφει η Φανή Χατζή

Ήταν Νοέμβριος του 2020 ...

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

«Λούνα Παρκ» του Φόλκερ Κούτσερ και «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» του Κρις Λόιντ (κριτική) – Αστυνομικές ίντριγκες, από τη Βαϊμάρη στο παραδομένο Παρίσι

Για το μυθιστόρημα του Φόλκερ Κούτσερ [Volker Kutscher] «Λούνα Παρκ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα) και το μυθιστόρημα του Κρις Λόιντ [Chris Lloyd] «Οι ανεπιθύμητοι νεκροί» (μτφρ. Βασίλης Κοντόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορικά crime fiction με φόντο τον Μεσοπόλεμο και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κεντρική ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ