baladeur

Για το μυθιστόρημα της Μαρώς Κάργα «Ο κήπος μας στην άκρη της ερήμου» (εκδ. Τόπος)

Γράφει ο Βασίλης Ρούβαλης

Η Ιστορία αλλάζει ή τα πρόσωπα αλλάζουν; Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ο τόπος είναι δυνατότερος από τον ψυχισμό του ανθρώπου που τον αντικρίζει; Επιβάλλεται το συναίσθημα ή μήπως η λογική στη ζωή; Ιδού μερικά ερωτήματα για τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου. Η συγγραφέας του δοκίμασε ν’ απαντήσει έμμεσα είτε καθάρια στα αιώνια ερωτήματα που η λογοτεχνία δύναται να θέτει…

Το σκηνικό του βιβλίου, τρίτου σε μια σειρά πεζογραφημένων εξυφάνσεων και διαπλοκών μεταξύ προσώπων και χρονικών συνθηκών, μεταξύ ρόλων και αντιρόλων, μεταξύ ουσίας και χαμένης ενέργειας για τους πρωταγωνιστές του, είναι μια ολόκληρη χωροχρονική συγκυρία που μπορεί να τιτλοποιηθεί –απλά– «Αλεξανδρινό όνειρο ακόμη δημιουργικό»… Ας σημειωθούν εδώ οι τίτλοι των δύο προηγούμενων: Αχγιάτ Ανχάρ και Η Αλεξάνδρεια σε ακολουθεί.

Σ’ ετούτο το τρίτο και τελευταίο, με τίτλο Ο κήπος μας στην άκρη της ερήμου, η συγγραφέας εκτυλίσσει την αφηγηματική δεινότητά της περαιτέρω. Φέρνει την αφηγούμενη συνθήκη μερικά βήματα εμπρός: Πρώτον, όλα τώρα διαδραματίζονται μέσα σε διάστημα μίας τριακονταετίας. Δεύτερον, όλα συμβαίνουν με φυσική ροή, δηλαδή με μιαν εξέλιξη που ο σύγχρονος αναγνώστης μπορεί να την αναγνωρίσει καλύτερα αφού ήδη η πραγματική πραγματικότητα, η ρεαλιστική πορεία του κόσμου, έχει συμβεί και έχει επηρεάσει τη μυθοπλαστική συνθήκη των ηρώων. Τρίτον, η ωρίμανση των ηρώων (με προεξάρχουσα τη Νινέτα, το κεντρικό πρόσωπο) συναρτάται από την ωρίμανση της ματιάς της ίδιας της συγγραφέα.

Εξηγώ αυτό το τελευταίο αναλυτικότερα: Αν μη τι άλλο, όπως κάθε λογοτέχνης οφείλει, στην προκείμενη περίπτωση η Μαρώ Κάργα «συντρέχει» με τα πάθη, τις αδυναμίες, τα προτερήματα, τις αναζητήσεις, τις ανασχέσεις, τις αποτυχίες, τα μικρά επιτεύγματα και τη γλυκόπικρη αίσθηση της ζωής συνολικότερα όλων αυτών των προσώπων… Δεν είναι απλή η διαχείρισή τους. Όπως δεν είναι ανεπηρεάστη η ψυχική ενέργεια που οφείλει η δημιουργός να προσφέρει κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας και γραφής του βιβλίου, εντός του οποίου ο αναγνώστης καλείται να εισχωρήσει και να πραγματευτεί τα δεδομένα των ηρώων όσο και να ξετυλίξει ο ίδιος το νήμα της αφήγησης μέσα από την πλοκή, το ύφος και τις διαπλεκόμενες εξελίξεις στις ζωές τους. Επομένως, η αφηγούμενη συνθήκη έρχεται όντως μερικά βήματα εμπρός, με την απόλυτη στόχευση να δοθεί πνοή στο μικρό σύμπαν με τα συστατικά της Ιστορίας, του χώρου, των ανθρώπων που βίωσαν –ρεαλιστικά– καταστάσεις ως προσωπικά ή συλλογικά δράματα παράλληλα ακριβώς με την πορεία της σύγχρονης αραβικής αιγυπτιακής συνθήκης από τα τέλη του δεκάτου ενάτου έως τα μέσα του εικοστού αιώνα.

Τα ονόματα του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Στρατή Τσίρκα είναι μόνον μια αιχμή του πνευματικού δόρατος για τους Αιγυπτιώτες.

Κι εδώ αξίζει να γίνει μια εκτενέστερη παρένθεση, η οποία αναδεικνύει ή επισκιάζει προσεγγίσεις του Ελληνισμού στην Αίγυπτο μέσα από τη λογοτεχνική σφαίρα. Τα ονόματα του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Στρατή Τσίρκα είναι μόνον μια αιχμή του πνευματικού δόρατος για τους Αιγυπτιώτες. Οι οποίοι, ειρήσθω εν παρόδω, δεν έχουν πάψει, ακόμη κι όντες στην Αλεξάνδρεια, στο Κάιρο, στο Πορτ Σάιντ, στη Μανσούρα και βεβαίως στο Σουέζ, να προσφέρουν στον μητροπολιτικό Ελληνισμό τα μέγιστα σ’ όλους τους τομείς του πολιτισμού και των επιστημών. Μέσα σ’ αυτό το φάσμα, η πεζογραφική παραγωγή συνεχίζει να προσεγγίζει την «αλήθεια» και τη «σύμβαση αλήθειας» που έζησαν και ζουν ακόμη οι γεννημένοι ή καταγόμενοι από την κοντινή αραβική χώρα. Οι τίτλοι βιβλίων που επικεντρώνονται ή εμμέσως αναφέρονται στην Αίγυπτο των ελληνικών αναμνήσεων είναι πάμπολλοι. Όπως σαφώς και η ποιοτική διαβάθμιση της θεματικής προσέγγισής τους, αναλόγως των συγγραφικών προθέσεων (δηλαδή, καθαρή μυθοπλασία είτε συγκινησιακή καταγραφή ατομικών δεδομένων).

Επαναφέροντας τον συλλογισμό στο τελευταίο μέρος της τριλογίας της Μαρώς Κάργα, αξίζει να σημειωθεί η ευελιξία της στη συγγραφική μέθοδο που επέλεξε. Κατ’ αρχάς, τα πρόσωπα που διατρέχουν τις σελίδες του βιβλίου δίνουν την αίσθηση μιας νοτισμένης γνώσης του χωροχρόνου τους. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την «ανάσα» της εποχής αλλά και το «πρόσημο» της ζωής των Ελλήνων παροίκων, πρώτης-δεύτερης-τρίτης γενιάς στην Αίγυπτο. Η σκιαγράφησή τους γίνεται με αμεσότητα και διαρκή εντρύφηση στα στοιχεία που τους δίνουν ζωή. Ερωτεύονται, παραληρούν, θυμώνουν, τρομάζουν, αδιαφορούν, αδικούν, καταστρατηγούν τον εαυτό τους, επιμένουν στα λάθη ή σιωπούν στο δίκιο τους. Είναι αληθινοί, οικείοι, διαθέτουν υφή.

Η σκιαγράφησή τους γίνεται με αμεσότητα και διαρκή εντρύφηση στα στοιχεία που τους δίνουν ζωή. Ερωτεύονται, παραληρούν, θυμώνουν, τρομάζουν, αδιαφορούν, αδικούν, καταστρατηγούν τον εαυτό τους, επιμένουν στα λάθη ή σιωπούν στο δίκιο τους.

Πολλές φορές, κατά δεύτερον, γίνεται εμφανέστερη η συγγραφική στόχευση στον παλμό όλων των ηρώων που παρελαύνουν με μικρότερους, σημαντικότερους ή όχι ρόλους. Η διαπλοκή τους προαπαιτεί μια σοβαρή, μελετημένη άσκηση διαχείρισης, μια σκαλέτα με ακριβή έλεγχο του τι κάνει ποιος και πότε. Με αυτόν τον παλμό «χτίζεται» εμφανώς ο καμβάς του μυθιστορήματος, με ανατροπές και κορυφώσεις, αφηγηματική ταχύτητα ή βραδύτητα, μονολόγους εσωτερικούς, εγκιβωτισμούς, διαλόγους έντονους ή νωχελικούς, παλίμψηστα περιγραφών και σχολιασμών. Στόχος απλός: το σύνθετο σμάρι της ζωής στην πιο διαυγή καταγραφή του. Και αποτέλεσμα: η πυκνή, απαιτητική ενδοκειμενική ροή.

Τέλος, κατά τρίτον, η αληθοφάνεια των γεγονότων, που συνδέουν τους ήρωες του βιβλίου με το πολιτικό και κοινωνικό αλμανάκ αυτής της τριακονταετίας, επιδεικνύονται εμπράγματα στις τελευταίες σελίδες. Εκεί, ο αναγνώστης μαθαίνει την ακρίβεια των ιστορικών αναφορών, όλων όσες ταλανίζουν την πορεία αυτής της πολυπρόσωπης μυθιστορηματικής εμπειρίας. Δεν είναι τυχαία λοιπόν (και πολύ χρήσιμα) ούτε η επεξήγηση με το εκτενές κι αναλυτικό χρονολόγιο ούτε το γενεαλογικό δέντρο και ο κατάλογος των ηρώων.

topos karga erimouΚοινός παρονομαστής, θα διαπιστώσει κανείς ολοκληρώνοντας το μυθιστόρημα, εμφανίζεται η ουτοπία. Τόσο για τη συγγραφέα όσο και για τους ήρωές της, η νοσταλγία μαζί με την εξιδανίκευση των αναμνήσεων δημιουργεί μιαν ατμόσφαιρα. Είναι η Αλεξάνδρεια και οι άλλες πόλεις του σκηνικού φόντου που θα μπορούσαν ανεπιφύλακτα, στο πρώτο μισό του αντιφατικού εικοστού αιώνα, να χαρακτηριστούν ονειρικές και ζηλευτές; Η απάντηση δεν υφίσταται ή, μάλλον, ανιχνεύεται από τον κάθε αναγνώστη ειδικότερα, μέσα από τις πραγματολογικές λεπτομέρειες όσο και μέσα από το ψυχοπνευματικό περίγραμμα των ηρώων. Αυτή η ουτοπία πάντως είναι η γενεσιουργός δύναμη της έμπνευσης. Αυτή καθοδηγεί κι αυτή δημιουργεί διαθλάσεις για τη γραφή σ’ ένα επίπεδο ιδεατής θέασης των πραγμάτων του παρελθόντος αυτού.

Η συγγραφέας έχει υπόψη και επίγνωση της «επικίνδυνης» επαφής με τη συγκεκριμένη θεματική. Αλλ’ αυτό που δίνει ενδιαφέρον και στρέφει την προσοχή στην τριλογία που επιδόθηκε, είναι η δική της πεποίθηση για τη δύναμη της λογοτεχνίας ν’ ανατρέπει τα ειωθότα, να εισχωρεί στα δεδομένα, ν’ αναπλάθει και να ετεροκαθορίζει τις ανθρώπινες αλήθειες. Κι αν ο δικός της κήπος στην άκρη της ερήμου είναι συμβατικά αληθινός, εάν πράγματι αποτελεί ένα όνειρο απατηλό ακόμη και για εκείνους που τον βίωσαν ως ερωτική φωλιά, η αναγνωστική διαδικασία συναντιέται σε αυτή την περίπτωση με τη βαθύτερη επιθυμία φυγής από το σημερινό παρόν. Μεγάλη συζήτηση όλο ετούτο… Αρκεί ο καθένας να βρει τις δικές του εσωτερικές αντέννες πρόσληψης του χρόνου και ν’ ανακαλύψει, φευ, μέσω τέτοιων πεζογραφικών δοκιμών, την ταιριαστή πραγματικότητα για τον εαυτό του. Έστω και ως εσωτερική ανάπλαση, φευγαλαία, σαν πολύωρη ταινία.

* Το παραπάνω κείμενο διαβάστηκε σε εκδήλωση στη Χώρα Τήνου, στις 10 Σεπτεμβρίου 2022. Ο Βασίλης Ρούβαλης είναι ποιητής και εκδότης. 

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Για το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, ο Νίκος Μπελογιάννης. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Τι άνθρωποι ήταν αυτοί που μετά την ήττα του ΚΚΕ κα...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο συγγραφέας ως αντηχείο ενός παλλόμενου κόσμου. Ο δημιουργός ως γόνιμος υποδοχέας γεγονότων, αδιαμόρφωτων κατά βάση, όπω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ