baladeur

Για το μυθιστόρημα της Μαρώς Κάργα «Ο κήπος μας στην άκρη της ερήμου» (εκδ. Τόπος)

Γράφει ο Βασίλης Ρούβαλης

Η Ιστορία αλλάζει ή τα πρόσωπα αλλάζουν; Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ο τόπος είναι δυνατότερος από τον ψυχισμό του ανθρώπου που τον αντικρίζει; Επιβάλλεται το συναίσθημα ή μήπως η λογική στη ζωή; Ιδού μερικά ερωτήματα για τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου. Η συγγραφέας του δοκίμασε ν’ απαντήσει έμμεσα είτε καθάρια στα αιώνια ερωτήματα που η λογοτεχνία δύναται να θέτει…

Το σκηνικό του βιβλίου, τρίτου σε μια σειρά πεζογραφημένων εξυφάνσεων και διαπλοκών μεταξύ προσώπων και χρονικών συνθηκών, μεταξύ ρόλων και αντιρόλων, μεταξύ ουσίας και χαμένης ενέργειας για τους πρωταγωνιστές του, είναι μια ολόκληρη χωροχρονική συγκυρία που μπορεί να τιτλοποιηθεί –απλά– «Αλεξανδρινό όνειρο ακόμη δημιουργικό»… Ας σημειωθούν εδώ οι τίτλοι των δύο προηγούμενων: Αχγιάτ Ανχάρ και Η Αλεξάνδρεια σε ακολουθεί.

Σ’ ετούτο το τρίτο και τελευταίο, με τίτλο Ο κήπος μας στην άκρη της ερήμου, η συγγραφέας εκτυλίσσει την αφηγηματική δεινότητά της περαιτέρω. Φέρνει την αφηγούμενη συνθήκη μερικά βήματα εμπρός: Πρώτον, όλα τώρα διαδραματίζονται μέσα σε διάστημα μίας τριακονταετίας. Δεύτερον, όλα συμβαίνουν με φυσική ροή, δηλαδή με μιαν εξέλιξη που ο σύγχρονος αναγνώστης μπορεί να την αναγνωρίσει καλύτερα αφού ήδη η πραγματική πραγματικότητα, η ρεαλιστική πορεία του κόσμου, έχει συμβεί και έχει επηρεάσει τη μυθοπλαστική συνθήκη των ηρώων. Τρίτον, η ωρίμανση των ηρώων (με προεξάρχουσα τη Νινέτα, το κεντρικό πρόσωπο) συναρτάται από την ωρίμανση της ματιάς της ίδιας της συγγραφέα.

Εξηγώ αυτό το τελευταίο αναλυτικότερα: Αν μη τι άλλο, όπως κάθε λογοτέχνης οφείλει, στην προκείμενη περίπτωση η Μαρώ Κάργα «συντρέχει» με τα πάθη, τις αδυναμίες, τα προτερήματα, τις αναζητήσεις, τις ανασχέσεις, τις αποτυχίες, τα μικρά επιτεύγματα και τη γλυκόπικρη αίσθηση της ζωής συνολικότερα όλων αυτών των προσώπων… Δεν είναι απλή η διαχείρισή τους. Όπως δεν είναι ανεπηρεάστη η ψυχική ενέργεια που οφείλει η δημιουργός να προσφέρει κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας και γραφής του βιβλίου, εντός του οποίου ο αναγνώστης καλείται να εισχωρήσει και να πραγματευτεί τα δεδομένα των ηρώων όσο και να ξετυλίξει ο ίδιος το νήμα της αφήγησης μέσα από την πλοκή, το ύφος και τις διαπλεκόμενες εξελίξεις στις ζωές τους. Επομένως, η αφηγούμενη συνθήκη έρχεται όντως μερικά βήματα εμπρός, με την απόλυτη στόχευση να δοθεί πνοή στο μικρό σύμπαν με τα συστατικά της Ιστορίας, του χώρου, των ανθρώπων που βίωσαν –ρεαλιστικά– καταστάσεις ως προσωπικά ή συλλογικά δράματα παράλληλα ακριβώς με την πορεία της σύγχρονης αραβικής αιγυπτιακής συνθήκης από τα τέλη του δεκάτου ενάτου έως τα μέσα του εικοστού αιώνα.

Τα ονόματα του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Στρατή Τσίρκα είναι μόνον μια αιχμή του πνευματικού δόρατος για τους Αιγυπτιώτες.

Κι εδώ αξίζει να γίνει μια εκτενέστερη παρένθεση, η οποία αναδεικνύει ή επισκιάζει προσεγγίσεις του Ελληνισμού στην Αίγυπτο μέσα από τη λογοτεχνική σφαίρα. Τα ονόματα του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Στρατή Τσίρκα είναι μόνον μια αιχμή του πνευματικού δόρατος για τους Αιγυπτιώτες. Οι οποίοι, ειρήσθω εν παρόδω, δεν έχουν πάψει, ακόμη κι όντες στην Αλεξάνδρεια, στο Κάιρο, στο Πορτ Σάιντ, στη Μανσούρα και βεβαίως στο Σουέζ, να προσφέρουν στον μητροπολιτικό Ελληνισμό τα μέγιστα σ’ όλους τους τομείς του πολιτισμού και των επιστημών. Μέσα σ’ αυτό το φάσμα, η πεζογραφική παραγωγή συνεχίζει να προσεγγίζει την «αλήθεια» και τη «σύμβαση αλήθειας» που έζησαν και ζουν ακόμη οι γεννημένοι ή καταγόμενοι από την κοντινή αραβική χώρα. Οι τίτλοι βιβλίων που επικεντρώνονται ή εμμέσως αναφέρονται στην Αίγυπτο των ελληνικών αναμνήσεων είναι πάμπολλοι. Όπως σαφώς και η ποιοτική διαβάθμιση της θεματικής προσέγγισής τους, αναλόγως των συγγραφικών προθέσεων (δηλαδή, καθαρή μυθοπλασία είτε συγκινησιακή καταγραφή ατομικών δεδομένων).

Επαναφέροντας τον συλλογισμό στο τελευταίο μέρος της τριλογίας της Μαρώς Κάργα, αξίζει να σημειωθεί η ευελιξία της στη συγγραφική μέθοδο που επέλεξε. Κατ’ αρχάς, τα πρόσωπα που διατρέχουν τις σελίδες του βιβλίου δίνουν την αίσθηση μιας νοτισμένης γνώσης του χωροχρόνου τους. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την «ανάσα» της εποχής αλλά και το «πρόσημο» της ζωής των Ελλήνων παροίκων, πρώτης-δεύτερης-τρίτης γενιάς στην Αίγυπτο. Η σκιαγράφησή τους γίνεται με αμεσότητα και διαρκή εντρύφηση στα στοιχεία που τους δίνουν ζωή. Ερωτεύονται, παραληρούν, θυμώνουν, τρομάζουν, αδιαφορούν, αδικούν, καταστρατηγούν τον εαυτό τους, επιμένουν στα λάθη ή σιωπούν στο δίκιο τους. Είναι αληθινοί, οικείοι, διαθέτουν υφή.

Η σκιαγράφησή τους γίνεται με αμεσότητα και διαρκή εντρύφηση στα στοιχεία που τους δίνουν ζωή. Ερωτεύονται, παραληρούν, θυμώνουν, τρομάζουν, αδιαφορούν, αδικούν, καταστρατηγούν τον εαυτό τους, επιμένουν στα λάθη ή σιωπούν στο δίκιο τους.

Πολλές φορές, κατά δεύτερον, γίνεται εμφανέστερη η συγγραφική στόχευση στον παλμό όλων των ηρώων που παρελαύνουν με μικρότερους, σημαντικότερους ή όχι ρόλους. Η διαπλοκή τους προαπαιτεί μια σοβαρή, μελετημένη άσκηση διαχείρισης, μια σκαλέτα με ακριβή έλεγχο του τι κάνει ποιος και πότε. Με αυτόν τον παλμό «χτίζεται» εμφανώς ο καμβάς του μυθιστορήματος, με ανατροπές και κορυφώσεις, αφηγηματική ταχύτητα ή βραδύτητα, μονολόγους εσωτερικούς, εγκιβωτισμούς, διαλόγους έντονους ή νωχελικούς, παλίμψηστα περιγραφών και σχολιασμών. Στόχος απλός: το σύνθετο σμάρι της ζωής στην πιο διαυγή καταγραφή του. Και αποτέλεσμα: η πυκνή, απαιτητική ενδοκειμενική ροή.

Τέλος, κατά τρίτον, η αληθοφάνεια των γεγονότων, που συνδέουν τους ήρωες του βιβλίου με το πολιτικό και κοινωνικό αλμανάκ αυτής της τριακονταετίας, επιδεικνύονται εμπράγματα στις τελευταίες σελίδες. Εκεί, ο αναγνώστης μαθαίνει την ακρίβεια των ιστορικών αναφορών, όλων όσες ταλανίζουν την πορεία αυτής της πολυπρόσωπης μυθιστορηματικής εμπειρίας. Δεν είναι τυχαία λοιπόν (και πολύ χρήσιμα) ούτε η επεξήγηση με το εκτενές κι αναλυτικό χρονολόγιο ούτε το γενεαλογικό δέντρο και ο κατάλογος των ηρώων.

topos karga erimouΚοινός παρονομαστής, θα διαπιστώσει κανείς ολοκληρώνοντας το μυθιστόρημα, εμφανίζεται η ουτοπία. Τόσο για τη συγγραφέα όσο και για τους ήρωές της, η νοσταλγία μαζί με την εξιδανίκευση των αναμνήσεων δημιουργεί μιαν ατμόσφαιρα. Είναι η Αλεξάνδρεια και οι άλλες πόλεις του σκηνικού φόντου που θα μπορούσαν ανεπιφύλακτα, στο πρώτο μισό του αντιφατικού εικοστού αιώνα, να χαρακτηριστούν ονειρικές και ζηλευτές; Η απάντηση δεν υφίσταται ή, μάλλον, ανιχνεύεται από τον κάθε αναγνώστη ειδικότερα, μέσα από τις πραγματολογικές λεπτομέρειες όσο και μέσα από το ψυχοπνευματικό περίγραμμα των ηρώων. Αυτή η ουτοπία πάντως είναι η γενεσιουργός δύναμη της έμπνευσης. Αυτή καθοδηγεί κι αυτή δημιουργεί διαθλάσεις για τη γραφή σ’ ένα επίπεδο ιδεατής θέασης των πραγμάτων του παρελθόντος αυτού.

Η συγγραφέας έχει υπόψη και επίγνωση της «επικίνδυνης» επαφής με τη συγκεκριμένη θεματική. Αλλ’ αυτό που δίνει ενδιαφέρον και στρέφει την προσοχή στην τριλογία που επιδόθηκε, είναι η δική της πεποίθηση για τη δύναμη της λογοτεχνίας ν’ ανατρέπει τα ειωθότα, να εισχωρεί στα δεδομένα, ν’ αναπλάθει και να ετεροκαθορίζει τις ανθρώπινες αλήθειες. Κι αν ο δικός της κήπος στην άκρη της ερήμου είναι συμβατικά αληθινός, εάν πράγματι αποτελεί ένα όνειρο απατηλό ακόμη και για εκείνους που τον βίωσαν ως ερωτική φωλιά, η αναγνωστική διαδικασία συναντιέται σε αυτή την περίπτωση με τη βαθύτερη επιθυμία φυγής από το σημερινό παρόν. Μεγάλη συζήτηση όλο ετούτο… Αρκεί ο καθένας να βρει τις δικές του εσωτερικές αντέννες πρόσληψης του χρόνου και ν’ ανακαλύψει, φευ, μέσω τέτοιων πεζογραφικών δοκιμών, την ταιριαστή πραγματικότητα για τον εαυτό του. Έστω και ως εσωτερική ανάπλαση, φευγαλαία, σαν πολύωρη ταινία.

* Το παραπάνω κείμενο διαβάστηκε σε εκδήλωση στη Χώρα Τήνου, στις 10 Σεπτεμβρίου 2022. Ο Βασίλης Ρούβαλης είναι ποιητής και εκδότης. 

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ