307billyliar250

Σχετικά με το μεταπολεμικό βρετανικό μυθιστόρημα*

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Οι κωμωδίες γεννιούνται στις κώμες αλλά τα μυθιστορήματα γεννιούνται στις πόλεις.

Τα βρετανικά μυθιστορήματα γεννήθηκαν στις πόλεις που βρίσκονταν σε τόπους μαυρισμένους από την κάπνα των εργοστασίων και τη σκόνη των ορυχείων. Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, η λογοτεχνική παραγωγή μετατοπίστηκε από το Λονδίνο στη Μεσαγγλία και στο Γιόρκσαϊρ: οι συγγραφείς ήταν γιοι ανθρακωρύχων (Σταν Μπάρστοου, Μπάρρυ Χάινς, Ντέιβιντ Στόρεϋ), μανάβηδων (Κηθ Γουότερχαουζ) και τσαγκάρηδων (Κόλιν Γουίλσον)· βρίσκονταν σε πόλεμο με τον κόσμο· αλλά η ζωή τους διέφερε από τη γιορτή των Αμερικανών συγχρόνων τους[1]. Οι Angry Young Men δεν είναι απόβλητοι, είναι –με δυσφορία- ενταγμένοι· και θέλουν να ενταχθούν περισσότερο και καλύτερα. Ανάμεσά τους υπάρχουν «διανοούμενοι» όπως ο Τζον Γουέιν, ο Κίνγκσλεϋ Έιμις και ο Μάλκομ Μπράντμπερυ – διανοούμενοι αλλά επίσης επαρχιώτες, έκπληκτοι μπροστά στη μεταπολεμική πραγματικότητα, στη μεταμόρφωση της Βρετανίας σε κράτος πρόνοιας και επιτρεπτικότητας.

Από το 1953, όταν εκδόθηκε το «Hurry On Down» (ε.τ. «Απόφοιτος με μέτριο βαθμό») του Τζον Γουέιν, μέχρι το 1959, όταν εκδόθηκε το «Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους» του Μάλκομ Μπράντμπερυ, οι Συντηρητικοί κέρδισαν το χαμένο έδαφος: το 1959 οι Τόρυς ξαναβρέθηκαν στην κυβέρνηση με πλειοψηφία εκατό εδρών. Και παρ’ όλ’ αυτά, η Βρετανία είχε αλλάξει για πάντα: αυτό που παρέμενε αναλλοίωτο ήταν η συλλογική έλλειψη φαντασίας που ανάγκαζε τους συγγραφείς να δραπετεύουν μέσα από τη λογοτεχνία - όπως ο Τζόναθαν Σουίφτ τον 18o αιώνα και ο Λιούις Κάρολ τον 19o, τώρα ο Κηθ Γουότερχαουζ δραπέτευε με τον «Μπίλλυ τον Ψεύτη» από το Στράντοτον του Γιόρκσαϊρ σε φανταστικούς τόπους και καιρούς. Οι τρεις αυτοί «Οργισμένοι» ήταν οι λιγότερο οργισμένοι: είχαν βαρεθεί την απόγνωση της δεκαετίας του ’40, δεν τους ενδιέφεραν τα βάσανα και δεν άντεχαν τη λεγόμενη «ποιητική ευαισθησία» – επρόκειτο για ανθρώπους έτοιμους να βρουν τη μεγαλύτερη δυνατή άνεση μέσα σ’ έναν επισφαλή, εμπορευματικό κόσμο.

51bme5mvigl._ss500_Οι ήρωες των «Οργισμένων» δυσφορούσαν χωρίς σαφή αιτία: στο «Κοίτα πίσω με οργή» ο Τζίμι Πότερ φωνασκεί· στο «Χώρος στην κορυφή» ο Τζο Λάμπτον δεν είναι παρά ένας φτωχός αριβίστας. Οι «Οργισμένοι» περιέγραφαν ένα σκηνικό από βρόμικες κουζίνες, εργοστάσια και μπιραρίες –μια working-class Bρετανία- τη στιγμή ο Χάρολντ Μακμίλλαν δήλωνε περιχαρής ότι «η πάλη των τάξεων είναι αναχρονιστική». Έτσι, παρότι θεωρούσαν τον εαυτό τους φορέα προόδου, τα λογοτεχνικά και ιδεολογικά επιχειρήματα των Οργισμένων δεν άργησαν να ξεπεραστούν: στο «Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους», ο καθηγητής Στιούαρτ Τρης που έχει μεγαλώσει με τις αξίες της δεκαετίας του ’30 και ο Λούι Μπέιτς που έχει μεγαλώσει μέσα στην εργατική τάξη συμφωνούν ότι ο άνθρωπος, με τη μορφή που ήταν γνωστός ώς τότε, «καταρρέει»· ότι οι ηθικές αρχές διαλύονται, ότι όλα αποσυντίθενται. Αναρωτιέται κανείς πότε ο κόσμος δεν κατέρρεε, πότε οι αξίες δεν διαλύονταν: η ιστορία του βρετανικού μυθιστορήματος καταγράφει είτε τον φόβο για την ενδεχόμενη αστάθεια του κοινωνικού συστήματος, είτε τον κατακρημνισμό του. Στην πραγματικότητα, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, όταν ανέβηκαν στη σκηνή τα έργα των Οργισμένων, κι όταν γράφτηκαν αυτά τα μυθιστορήματα της «περιφέρειας», μια καινούργια ελισαβετιανή εποχή άρχιζε για τη Βρετανία: τα έθιμα και οι θεσμοί αμφισβητούνταν αν και όχι τόσο θεαματικά όσο περιγράφεται στα μυθιστορήματα· εμφανίζονταν καινούργια γούστα και καινούργια επαγγέλματα, καινούργιες μουσικές (το σκιφλ, το ροκ εντ ρολ), καινούργιοι χοροί και νεανικές υποκουλτούρες. Οι teddy boys αντιδρούσαν με το ντύσιμο, τη μουσική και το γλωσσικό ιδίωμα στην πλήξη του τσαγιού και των οικογενειακο-πατριωτικών ηθών – και άθελά τους έγιναν οι νέοι ήρωες της εργατικής τάξης διευρύνοντας τόσο το ταξικό χάσμα όσο και το χάσμα των γενεών που ήταν τότε ένα αληθινά μεγάλο χάσμα. Επίσης, έγιναν οι μεγαλύτεροι καταναλωτές: οι μεταπολεμικοί μισθοί επέτρεπαν την αγορά πρωτοφανών ποσοτήτων δίσκων, τσιγάρων, τζην, μπουφάν και σουέντ παπουτσιών που αποτελούσαν ένα είδος στολής. Τέλος, όπως παρατηρεί σαστισμένος ο καθηγητής Τρης, έπιναν καφέ εσπρέσο παραμερίζοντας το πατροπαράδοτο αγγλικό τσάι.

Αυτή η στάση ζωής που τέμνεται μ’ εκείνη των Οργισμένων μέσα και έξω από τα μυθιστορήματα (π.χ. του Άρθουρ Σήτον στο «Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί») δεν συνεπάγεται καμιά επαναστατικότητα υπό την μαρξιστική έννοια. Ο teds και οι Οργισμένοι δεν συμπαθούσαν την πολιτική και τους πολιτικούς ενώ αντιμετώπιζαν με εχθρότητα τους έγχρωμους μετανάστες. Μολονότι τα μέσα ενημέρωσης τους παρομοίαζαν με τους Ρομαντικούς, οι teds δεν είχαν ιδέα ποιος ήταν ο «τρελός Σέλλεϋ» στον οποίον παραπέμπει ο Μάλκομ Μπράντμπερυ· όσο για τους «εξωτικούς ανθρώπους» σαν τον κύριο Εμπολερόζα στο «Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους» μπορούσαν ακόμα να τους αποφεύγουν. Όχι για πολύ: οι φυλετικές συγκρούσεις στο Νότινγκ Χιλ τον Αύγουστο του 1958 ενέπνευσαν τους «Αρχάριους» του Κόλιν Μακ Ίννες, το πιο hip μυθιστόρημα της εποχής εκείνης τόσο από την άποψη του περιεχομένου όσο και του γλωσσικού ύφους. Στο εξής, οι διογκούμενες κοινότητες ανθρώπων «με εθνικές ενδυμασίες» -όπως ο κύριος Εμπολερόζα- θα καταλάβουν όλο και περισσότερο χώρο στο λεγόμενο «μετα-αποικιακό μυθιστόρημα».

307billyliarΤο σίγουρο είναι ότι, παρά τις μεταλλάξεις του σκηνικού –ιδιαίτερα στο Λονδίνο που λίγα χρόνια αργότερα θα γίνει «swinging»- το μεταπολεμικό βρετανικό μυθιστόρημα περιγράφει βροχερές πόλεις όπου γκρινιάρηδες άνθρωποι πλήττουν μέχρι θανάτου. Το Σέφιλντ του Μπράντμπερυ, το Λέστερ του Γουίλλιαμ Κoύπερ, του Γουόρλεϋ του Τζον Μπρέιν εικονογραφούνται ανελέητα: στις μικρές κοινωνίες επικρατούν οι ηλίθιοι – στην «αντιπολίτευση» εμφανίζονται νιτσεϊκοί και σοσιαλιστές (υπό την ευρεία έννοια) που μοιράζονται τον παραδοσιακό μεγαλοϊδεατισμό και τη φιλοδοξία για «χώρο στην κορυφή». Σαν τον καθηγητή Τρης στο «Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους» αυτή η παρδαλή «αντιπολίτευση» εμπνεόταν από έμφυτο συντηρητισμό τον οποίον ονόμαζε αξιοκρατία, καθώς και από μια αυτοσυγκράτηση που δεν ήταν παρά η έρημος των αισθημάτων, η παγερή πραγματικότητα.

Στα μυθιστορήματα των Οργισμένων συναντάμε απλές αλήθειες, αλήθειες συνηθισμένων ανθρώπων: ο Μπίλλυ ο Ψεύτης αποσύρεται σ’ έναν κόσμο ψευδαισθήσεων – είναι ένας δειλός· κι ο Βικ Μπράουν στο «Ένας τρόπος για ν’ αγαπάς» εγκαταλείπεται σ’ έναν βεβιασμένο γάμο –χαρακτηριστικό της εποχής πριν από την αντισύλληψη και την άμβλωση- ενώ ο Τζο Λάμπτον ονειρεύεται «Μια Aston Martin, λινά πουκάμισα των τριών λιρών κι ένα κορίτσι με μαύρισμα τύπου Ριβιέρας». Αυτές ήταν οι φαντασιώσεις των πολιτών μιας χώρας που βρισκόταν στα πρόθυρα της σεξουαλικής επανάστασης. Αλλά η σεξουαλική επανάσταση άργησε – οι ήρωες σαν τον καθηγητή Τρης δεν την πρόλαβαν.

Ο καθηγητής Τρης στο «Δεν κάνει να τρώμε ανθρώπους» νιώθει αμηχανία μπροστά στη μοντέρνα κατάσταση: η μελαγχολία του οφείλεται στο ότι «άργησε». Οι Οργισμένοι Νέοι –οι όχι και τόσο οργισμένοι, οι όχι και τόσο νέοι- είναι αυτοί που απεργάζονται τη μοντέρνα κατάσταση: έτσι, οι συγγραφείς που γεννήθηκαν και έγραψαν μια δεκαετία αργότερα -ο Χάρολντ Πίντερ, ο Έντουαρντ Μποντ- βρέθηκαν σε ευνοϊκή θέση· ήταν ακόμη νέοι όταν ανακαλύφθηκε το σεξ κι όταν κυκλοφόρησε το πρώτο LP των Beatles.


  1. [1] Gene Feldman, Max Gartentberg (ed.),The Beat Generation and the Angry Young Men Panther Books London, 1960

* Διαβάστε εδώ http://www.bookpress.gr/diabasame/xeni-pezografia/ungry-young-men και εδώ http://www.bookpress.gr/diabasame/xeni-pezografia/eating-people τα άλλα δύο κείμενα της Σώτης Τριανταφύλλου για το μεταπολεμικό βρετανικό μυθιστόρημα. 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι λεπτομέρειες» της Ία Γένμπεργκ (κριτική) – Μια θραυσματική εξερεύνηση του εαυτού

«Οι λεπτομέρειες» της Ία Γένμπεργκ (κριτική) – Μια θραυσματική εξερεύνηση του εαυτού

Για το μυθιστόρημα της Σουηδής Ία Γένμπεργκ (Ia Genberg) «Οι λεπτομέρειες» (μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, εκδ. Gutenberg), μια «θραυσματική και εξ αντανακλάσεως εξερεύνηση του εαυτού, μέσα από μια χαμηλόφωνη, ενδοσκοπική αφήγηση».

Γράφει η Φανή Χατζή

...
«Εγώ;» του Πέτερ Φλαμ (κριτική) – Δυο ταυτότητες σε παράλληλες ράγες

«Εγώ;» του Πέτερ Φλαμ (κριτική) – Δυο ταυτότητες σε παράλληλες ράγες

Για το μυθιστόρημα του Πέτερ Φλαμ (Peter Flamm) «Εγώ;» (εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Μαρία Μαντή). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «1917» του Σαμ Μέντες.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Το βιβλίο ξεκινάει με...

«Και ο Θεός βοηθός» του Ζαν-Μισέλ Γκενασιά (κριτική) – Ένα μυθιστόρημα-ποταμός, βαθιάς λογοτεχνικής ομορφιάς

«Και ο Θεός βοηθός» του Ζαν-Μισέλ Γκενασιά (κριτική) – Ένα μυθιστόρημα-ποταμός, βαθιάς λογοτεχνικής ομορφιάς

Για το μυθιστόρημα του Ζαν-Μισέλ Γκενασιά (Jean-Michel Guenassia) «Και ο Θεός βοηθός» (μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη, εκδ. Διόπτρα). «Σαράντα χρόνια γαλλικής ιστορίας περνούν από το μυθιστόρημα, αλλά, κυρίως, σαράντα χρόνια ζωής για τους ήρωες που όλοι τους αλλάζουν». Kεντρική εικόνα, φωτογραφία του Henri-Cartier-Bresson, Po...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 3η – Κορύφωση συμμετοχής και ακύρωση της εκδήλωσης για την εβραϊκή λογοτεχνία μετά από παρέμβαση ομάδας εκδοτών

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 3η – Κορύφωση συμμετοχής και ακύρωση της εκδήλωσης για την εβραϊκή λογοτεχνία μετά από παρέμβαση ομάδας εκδοτών

Η τρίτη μέρα της ΔΕΒΘ έφερε και την αναμενόμενη κορύφωση των εκδηλώσεων και δράσεων. Πολύς κόσμος, κατάμεστες αίθουσες και ένα πρόγραμμα με πολλές ενδιαφέρουσες παράλληλες συζητήσεις και παρουσιάσεις. Το περιστατικό όμως που ξεχωρίζει από τη χθεσινή μέρα είναι η ακύρωση εκδήλωσης της Πρεσβείας του Ισραήλ έπειτα από ...

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 2η –  Τεχνητή Νοημοσύνη, Ιταλία και εκδηλώσεις που ξεχώρισαν

ΔΕΒΘ 2025: Μέρα 2η – Τεχνητή Νοημοσύνη, Ιταλία και εκδηλώσεις που ξεχώρισαν

Η δεύτερη μέρα της 21ης ΔΕΒΘ κινήθηκε μακριά από τη νηνεμία της πρώτης μέρας. Γέμισε ασφυκτικά ήδη από νωρίς το απόγευμα τόσο στις παράλληλες εκδηλώσεις όσο και στα περίπτερα. Τεχνητή νοημοσύνη, Ιταλία και πλήθος παρουσιάσεων βιβλίων τράβηξαν το ενδιαφέρον του κοινού που ανταποκρίθηκε στο ραντεβού με τους συγγραφείς...

11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: 12 νέες λογοτεχνικές φωνές

11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: 12 νέες λογοτεχνικές φωνές

Στο Περίπτερο 14 της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης φιλοξενείται το 11ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών. Δώδεκα ποιητές/ποιήτριες και πεζογράφοι της νέας γενιάς θα παρουσιάσουν το έργο τους και θα συζητήσουν ζητήματα της σύγχρονης ποίησης και πεζογραφίας. 

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

«Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – Βιβλίο κουίζ» του Τιμ Μάρσαλ (προδημοσίευση)

«Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – Βιβλίο κουίζ» του Τιμ Μάρσαλ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Τιμ Μάρσαλ [Tim Marshall] «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας – Βιβλίο κουίζ» (μτφρ. Σπύρος Κατσούλας), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο βιβλίο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...
«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ