
Για το μυθιστόρημα του Adrien Bosc «Καπιτέν» (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική φωτογραφία: Επιβάτες στο κατάστρωμα του πλοίου "Capitaine-Paul-Lemerle" τον Μάρτιο του 1941, @USHMM.
Της Τέσυς Μπάιλα
Ενώ ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνεται, το «Capitaine-Paul-Lemerle» ξεκινάει από τη Μασσαλία, στις 24 Μαρτίου του 1941, με προορισμό τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Λατινική Αμερική και με πρώτη στάση στη Μαρτινίκα. Ένας αριθμός ετερόκλητων επιβατών έχει επιβιβαστεί με προορισμό μια διαφορετική ζωή στον νέο τόπο. Άνθρωποι που βρίσκονται υπό διωγμόν, όπως οι Εβραίοι που προσπαθούν να διαφύγουν, Γερμανοί κομμουνιστές, Ισπανοί που τάχθηκαν και πολέμησαν εναντίον του Φράνκο, προσωπικότητες που προσπαθούν να ξεφύγουν από τους διώκτες τους και από μια πορεία ζωής που οφείλουν να αντιπαλέψουν για να επιβιώσουν.
Ανάμεσά τους βρίσκονται επιχειρηματίες με αδιαφανείς επιχειρήσεις αλλά και ένας αριθμός λόγιων ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη Γαλλία· ο Κλωντ Λεβί-Στρως, ο Αντρέ Μπρετόν, ο Βιφρέντο Λαμ, ο Βικτόρ Σερζ, η Άννα Ζέγκερς, ένας διάσημος Κουβανός ζωγράφος αλλά και άλλοι. Άνθρωποι που προχώρησαν τη σκέψη της ανθρωπότητας με τους στοχασμούς τους και το έργο τους, αναζητούν τη διαφυγή από τον πόλεμο και μάχονται για την προάσπιση της ελευθερίας τους, τόσο της προσωπικής όσο και αυτής της έκφρασης που κινδυνεύουν να χάσουν. Επιβιβάζονται στο πλοίο θέλοντας να ξεφύγουν από τον ναζισμό και ευελπιστούν στον νέο τόπο όπου θα φτάσουν να καταφέρουν να διατηρήσουν την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους.
Η συνύπαρξη τόσων ημερών δοκιμάζει τις σχέσεις τους και παρόλο που μοιράζονται καλές και γιορτινές στιγμές, παρόλο που δημιουργούνται φιλίες με χαρακτηριστικό την αντοχή στον χρόνο, η αμφιβολία διατρυπά τη σκέψη τους και καθορίζει τα συναισθήματά τους.
Κάποιοι δεν θα καταφέρουν να επιβιβαστούν αλλά και όσοι τα καταφέρουν έχουν να αντιμετωπίσουν ένα ταξίδι μακρύ και δύσκολο. Ένα ταξίδι το οποίο απαιτεί έναν ολόκληρο μήνα υπερατλαντικού διάπλου. Σε αυτόν τον μήνα οι επιβάτες του πλοίου, άνθρωποι όλων των κοινωνικών στρωμάτων και πνευματικών επιπέδων, θα έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν αλλά και να βιώσουν μια κοινή, δύσκολη, καθημερινότητα. Ο εγκλεισμός τους πάνω σε ένα πλοίο, η αβεβαιότητα των γεγονότων, η ανησυχία για την προοπτική του μέλλοντος, η πολιτισμική τους διαφορετικότητα, τα προσωπικά τους πιστεύω αλλά και η ώσμωση που συντελείται από τη μείξη απαρέγκλιτων προσωπικοτήτων δημιουργούν μικροαψιμαχίες, αντιπαλότητες και υποψίες ανάμεσά τους. Η συνύπαρξη τόσων ημερών δοκιμάζει τις σχέσεις τους και παρόλο που μοιράζονται καλές και γιορτινές στιγμές, παρόλο που δημιουργούνται φιλίες που θα αντέξουν στο χρόνο, η αμφιβολία διατρυπά τη σκέψη τους και καθορίζει τα συναισθήματά τους.
![]() |
![]() |
Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν καταγράφει απλώς μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Ζωντανεύει μια ιστορική στιγμή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, θέλοντας να καταδείξει τις αναλογίες με τη σημερινή εποχή. Πόλεμοι, γενοκτονίες, θαλάσσιες διαφυγές, όλα συμβαίνουν και σήμερα και μαζί με τα τραυματικά αυτά γεγονότα, κυριαρχεί η αίσθηση πως ο κόσμος, εντέλει, δεν άλλαξε. Οι πρόσφυγες κάθε εποχής έχουν τα ίδια κίνητρα για τη φυγή τους. Τις ίδιες προσδοκίες. Τον ίδιο φόβο συμμερίζονται. Την ίδια αντιμετώπιση αποδέχονται. Όταν φτάσουν στη Μαρτινίκα οι ήρωες του βιβλίου δεν θα τύχουν ενός καλωσορίσματος. Θα αντιμετωπιστούν σαν κρατούμενοι στερούμενοι δικαιωμάτων, ενώ ο ρόλος ανθρώπων που προσπαθούν να βγάλουν λεφτά γίνεται εύκολα αντιληπτός και συγκρινόμενος με όσα συμβαίνουν στις μέρες μας, μια διαπίστωση που προκαλεί θλίψη.
Πρωταγωνιστική φιγούρα ανάμεσα στους χαρακτήρες αυτού του βιβλίου είναι, αναμφίβολα, ο Αντρέ Μπρετόν, η παρουσία του οποίου έχει ιδιαίτερη σημασία. Η υφή της αφήγησης, οι νοηματικές έννοιες, οι ιδέες και οι στοχασμοί, αλλά και οι πληροφορίες για την τέχνη και τη γαλλική διανόηση, τον υπερρεαλισμό και την αισθητική του αξία χρήζουν ιδιαίτερης μνείας και ασφαλώς ιδιαίτερης αναγνωστικής προσοχής.
Το Καπιτέν Είναι ένα βιβλίο προσωπικής αναζήτησης. Μια ναυτική περιπέτεια μιας άλλης εποχής που στοχεύει στην ανάδειξη μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, όταν οι ζωές των ανθρώπων στριμώχνονταν σε μια τραγική συγκυρία και η ιστορική αναγκαιότητα καθόριζε τη μοίρα τους αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις.
Τη μετάφραση υπογράφει ο Ανδρέας Παππάς, ο οποίος χαρίζει ένα ελληνικό κείμενο που ρέει απρόσκοπτα και με ακρίβεια, μεταφέροντας παράλληλα την ατμόσφαιρα ενός καλογραμμένου πρωτότυπου κειμένου.
* Η ΤΕΣΥ ΜΠΑΪΛΑ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, το μυθιστόρημα «Τις νυχτες έπαιζε με τις σκιές» (εκδ. Ψυχογιός).
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Από τις πέντε και μισή τα ξημερώματα ο ήλιος πυρπολούσε το κατάστρωμα. Έκανε φριχτή ζέστη, βαριά, έκαιγε ο μουσαμάς, σε σημείο που το υπόστεγο θύμιζε κλίβανο. Έτσι, με το που έφεγγε η πρώτη αχτίδα του ήλιου, οι επιβάτες ξυπνούσαν και περιδιάβαιναν στη γέφυρα σαν φαντάσματα, βλοσυροί, με το βλέμμα χαμένο κάπου μακριά, σε αναζήτηση στεριάς. Στην πλώρη του πλοίου, τους είδαν συγκεντρωμένους, ξημερώματα, να χαριεντίζονται, τον Αντρέ Μπρετόν, τον Κλωντ Λεβι-Στρως, τον Βίκτορ Σερζ. Σαν αυτούς τους ταξιδιώτες που, πολύ μετά τον απόπλου, παρακολουθούν ένα σταθερό σημάδι στα ανοιχτά και μετρούν την πρόοδο του ταξιδιού, κάνουν υπομονή, αναζητούν τη στεριά».