Για το μυθιστόρημα του Gabriele D'Annunzio «Η ηδονή» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, επίμετρο: Henry James, εκδ. Ψυχογιός).
Της Νίκης Κώτσιου
Ποιητής, μυθιστοριογράφος, δραματουργός, ήρωας πολέμου, πολιτικός ακτιβιστής, δεινός ρήτορας, ο Γκαμπριέλε Ντ’ Ανούντσιο (1863-1938) είχε μια πλούσια και θυελλώδη ζωή, παρόμοια με αυτή των χάρτινων ηρώων του. Πολυδιάστατος και αμφιλεγόμενος, σημάδεψε ανεξίτηλα τόσο τη λογοτεχνική όσο και την πολιτική πραγματικότητα της Ιταλίας (εξαιτίας της παθιασμένης εμπλοκής του με τον φασισμό). Ο Αντρέα Σπερέλι, που πρωταγωνιστεί στην Ηδονή, είναι το alter ego του συγγραφέα, ένας νεαρός αριστοκράτης και δανδής ταγμένος στην απόλυτη αποθέωση των αισθήσεων.
«Η αγάπη για καθετί ωραίο, η προτίμηση σε ασυνήθιστες σπουδές, η αισθητική περιέργεια, η αρχαιολογική μανία, η εκλεπτυσμένη αβροφροσύνη αποτελούσαν κληρονομικά χαρίσματα στον οίκο των Σπερέλι».
Ο Αντρέα επιδιώκει την ομορφιά και την απόλαυση σε κάθε πτυχή της ζωής του και αναζητεί την αισθητική τέρψη σε κάθε έκφανση του βίου. Περιστοιχισμένος από πανέμορφες γυναίκες και κομψά αντικείμενα, ραφινάτος και ηδονοθήρας, θέλει να απολαμβάνει τις αισθητικές συγκινήσεις με πάθος και παραδίδεται σ’ αυτές ψυχή και σώματι, ανάγοντας τη φιληδονία σε υψηλή τέχνη.
Παθιασμένα φιλότεχνος και ορκισμένος λάτρης της ομορφιάς, ο Σπερέλι διαθέτει μια ευρύτατη εποπτεία σε ό,τι αφορά την τέχνη και είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να εκτιμά το ωραίο, κάθε φορά που αυτό εκδηλώνεται στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τη μουσική.
Για τον Αντρέα, η ηδονή δεν είναι απλά ένα υλικό γεγονός αλλά μια σύνθετη εμπειρία που λαμβάνει πνευματικές διαστάσεις και εξυψώνεται σε ατόφια καλλιτεχνική δημιουργία. Γι’ αυτό και οι αναζητήσεις του εξαπλώνονται σε ένα ευρύ και πολυποίκιλο φάσμα, που ξεκινά από τον έρωτα των σωμάτων και επεκτείνεται στην τέχνη και στα πλείστα φανερώματά της. Παθιασμένα φιλότεχνος και ορκισμένος λάτρης της ομορφιάς, ο Σπερέλι διαθέτει μια ευρύτατη εποπτεία σε ό,τι αφορά την τέχνη και είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να εκτιμά το ωραίο, κάθε φορά που αυτό εκδηλώνεται στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τη μουσική. Άλλωστε συνθέτει και ο ίδιος ποιήματα, ενώ σε κάθε περίσταση μπορεί να κάνει αναγωγές και συγκρίσεις παραθέτοντας στίχους από μεγάλους δημιουργούς, που έχει μελετήσει επισταμένως.
Σκοπός του είναι να εξυψώσει τη ζωή του σε τέχνη, μέσ’ από φίνες διαδικασίες εκζήτησης κι επιτήδευσης, που θα του επιτρέψουν να κατακτήσει μια ανώτερη σφαίρα ύπαρξης. Ο πλούτος που διαθέτει, μπορεί και τον απαλλάσσει από κάθε βιοτική μέριμνα έτσι ώστε απερίσπαστος να επιδίδεται στο κυνήγι της ηδονής. Ανήκει σε μια κοινωνική τάξη που αργοπεθαίνει βουτηγμένη στη διαφθορά και την παρακμή, αλλά ο ίδιος έχει αποφασίσει να ζήσει έντονα και επικίνδυνα αγνοώντας τα σημάδια της καινούριας εποχής που ανατέλλει.
«(Ο Αντρέα) όρμησε στη ζωή, σαν σε μια μεγάλη περιπέτεια χωρίς σκοπό, προς άγραν της απόλαυσης, της ευτυχισμένης στιγμής, εναποθέτοντας τον εαυτό του στο πεπρωμένο, στις τυχαίες περιστάσεις, στο συμπτωματικό συνονθύλευμα των αιτιών».
Πνεύμα ανήσυχο κι ανειρήνευτο, που κατατρύχεται αδιάλειπτα από την εμμονή της ερωτικής πραγμάτωσης, ο Σπερέλι ρίχνεται στον έρωτα χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες. Εμπλέκεται σε μονομαχίες, διεκδικεί, αναλώνεται, επιδίδεται σ’ έναν επίπονο αγώνα ερωτικής κατάκτησης. Πολλές γυναίκες παρελαύνουν στη ζωή του αμετανόητου αυτού εραστή αλλά δύο είναι αυτές που τον σημαδεύουν ανεξίτηλα. Πρόκειται για τη μοιραία Έλενα στην οποία προσφέρει μια άνευ όρων αγάπη χωρίς καν να υπάρχει κάποια προοπτική ανταπόδοσης, και την ευσεβή Μαρία, την οποία με δόλιο τρόπο παρασύρει και διαφθείρει, για να αντισταθμίσει την απώλεια της Έλενας.
Πνεύμα ανήσυχο κι ανειρήνευτο, που κατατρύχεται αδιάλειπτα από την εμμονή της ερωτικής πραγμάτωσης, ο Σπερέλι ρίχνεται στον έρωτα χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες.
Με την Έλενα διατηρεί για κάποιο διάστημα μια παθιασμένη ερωτική σχέση, μέχρι που εκείνη ξαφνικά τον εγκαταλείπει για να παντρευτεί έναν ξένο. Η συμπεριφορά της τον βυθίζει πρόσκαιρα σε απελπισία αλλά το ενδιαφέρον του κεντρίζεται ξανά από την καλόπιστη κι ενάρετη Μαρία, που είναι σύζυγος και αφοσιωμένη μητέρα. O Σπερέλι εμφανίζεται αποφασισμένος να κάμψει τη σθεναρή αντίσταση της άμεμπτης Μαρίας με την ίδια επιμονή που είχε δείξει ο Βαλμόν πολιορκώντας την άσπιλη κυρία Ντε Τουρβέλ στις Επικίνδυνες Σχέσεις του Λακλό.
«Χωρίς τον παραμικρό σεβασμό, χωρίς την παραμικρή εγκράτεια, χωρίς την παραμικρή ενοχή, αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στην υλοποίηση των νοσηρών φαντασιώσεών του. Για να κάνει τη Μαρία να του δοθεί χρησιμοποίησε τα πιο εξευγενισμένα τεχνάσματα, τις πιο τρυφερές παγίδες, παραπλανώντας την σε ό,τι είχε σχέση με την ψυχή, την πνευματικότητα, τα ιδανικά, τον εσωτερικό κόσμο της καρδιάς της».
Ιταλός ποιητής, μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Η δράση του ως μάχιμου ιπτάμενου χειριστή κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της όρασης από το ένα μάτι αλλά και την ανάδειξή του ως εθνικού ήρωα της χώρας του. Ηδονοθήρας και διάσημος μπον βιβέρ, υπήρξε μυθοποιημένη αλλά και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. |
Μέχρι να πέσει το «οχυρό», ο νεαρός κόμης ερωτοτροπεί με άλλες γυναίκες και καλλιεργεί περαιτέρω την κομψή τέχνη της ευζωίας, που τον απορροφά όσο και ο έρωτας. Εγκλωβισμένος σε μια διαρκή επιθυμία που δεν γνωρίζει κορεσμό, ο Σπερέλι τροφοδοτεί τη φωτιά του πάθους του με αναλώσιμες γυναίκες, που έρχονται να αναζωπυρώσουν τον έρωτά του για τον ίδιο τον έρωτα. Στις αλλεπάλληλες δημοπρασίες, δεξιώσεις και ανταλλαγές δώρων που παρακολουθεί ανελλιπώς, ο Σπερέλι συμμετέχει σ’ ένα τεράστιο «ξόδεμα» εαυτού και ψυχής και σε μια ογκώδη δαπάνη χρημάτων, αισθημάτων και συγκινήσεων. Ανήκοντας στην αντι-παραγωγική τάξη των ευγενών που ξέρουν μόνο να καταναλώνουν, ο Αντρέα αναδεικνύεται σε γνήσιο τέκνο μιας αριστοκρατίας που λειτουργεί με τρόπο απροσχημάτιστα ηδονοθηρικό δαπανώντας μέχρις εσχάτων κάθε είδους απόθεμα, υλικό και συναισθηματικό. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Ντόριαν Γκρέι του Ουάιλντ, ο Αντρέα Σπερέλι δεν επιτρέπει στον εαυτό του να ακολουθήσει μια πορεία αυτοκαταστροφής και ολέθρου. Μετά τις ήττες του, ξέρει να επιβιώνει και να συνεχίζει απτόητος. Χάρη στο αξίωμα που τον εμπνέει και τον καθοδηγεί «να κατέχεις αλλά να μην κατέχεσαι», ο Σπερέλι δεν επιτρέπει στην ηττοπάθεια και την απελπισία να τον γονατίσουν, ακόμα και όταν έχει λόγους να βυθίζεται στην απόγνωση.
Εμβληματικό έργο της παρακμιακής λογοτεχνίας, η Ηδονή συνομιλεί με τα σπουδαία κείμενα της εστέτ παράδοσης παράγοντας λεπτές συγκινήσεις. Ο ήρωας ονειροπολεί χαμένος σ’ έναν διάκοσμο εξαίσιας ομορφιάς που όμως στερείται νοήματος και προσπαθεί μέσα από τις συχνά αυτοκαταστροφικές εμπειρίες του να συγκροτήσει κάποια απατηλή υψιπετή θεωρία για τον εαυτό του. Εγωπαθής, περιπαθής, ηδυπαθής σκορπίζεται αλόγιστα και άσκοπα μέχρι που τελικά χάνεται μέσα στο νοσηρό θάμβος των ίδιων των φαντασιώσεών του. Παρακάμπτοντας την πραγματικότητα και την κοινωνία, δημιουργεί ένα περίκλειστο, ιδιωτικό σύμπαν, μέσα στο οποίο ζει απόμακρος, προστατευμένος αλλά και αλλοτριωμένος.
Το ύφος της Ηδονής είναι λεπτοδουλεμένο και περίτεχνο, εναργές και υψηλό. Η γλώσσα στιλπνή, πληθωρική, απαστράπτουσα, ποικιλμένη με πλήθος καλολογικών στοιχείων. Η Δήμητρα Δότση μετέφρασε αριστουργηματικά μεταφέροντας με ακρίβεια και προσοχή τον ρυθμό, την ποικιλία, τις αποχρώσεις και το βάθος ενός εξαιρετικά απαιτητικού κειμένου.
* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.
→ Στην κεντρική εικόνα: GUSTAV KLIMT, JUDITH, 1901 (μέρος του πίνακα).
Η ηδονή
GABRIELE D'ANNUNZIO
Μτφρ. ΔΗΜΗΤΡΑ ΔΟΤΣΗ
ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2019
Σελ. 488, τιμή εκδότη €17,70