Cercas

Για το μυθιστόρημα του Javier Cercas «Ο μονάρχης των σκιών» (μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Πατάκη).

Της Χριστίνας Μουκούλη

«Μη θες να με παρηγορήσεις για τον θάνατό μου, / Οδυσσέα γενναίε / θα προτιμούσα πάνω στη γη να ζούσα, κι ας / ξενοδούλευα σε κάποιον / άκληρο πια που να μην έχει και μεγάλο βιος, / παρά να είμαι ο άρχοντας στον κάτω κόσμο / των νεκρών». Ομήρου Οδύσσεια

Η σκιά του παρελθόντος ακολουθεί και καταδιώκει τον Θέρκας σαν χρέος που δεν έχει αποπληρωθεί. Ο ισπανικός εμφύλιος, το πλέον μελανό σημείο της ιστορίας της χώρας του, τον έχει απασχολήσει και σε άλλο του βιβλίο, στους Στρατιώτες της Σαλαμίνας, το οποίο έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο. Πέρα όμως από το παρελθόν της χώρας του, υπάρχει ως χαίνουσα πληγή το δικό του παρελθόν και της οικογένειάς του. Μιας οικογένειας φιλικά προσκείμενης στον φρανκισμό, ένα μέλος της οποίας μάλιστα είχε πολεμήσει και είχε χάσει τη ζωή του στον εμφύλιο, όντας ένθερμος φαλαγγίτης.

Πρόκειται για τον Μανουέλ Μένα, θείο του συγγραφέα από την πλευρά της μητέρας του, την ιστορία για τον ηρωικό θάνατο του οποίου έχει ακούσει άπειρες φορές. Από παιδί ο Θέρκας σκεφτόταν να γράψει ένα βιβλίο για εκείνον αλλά απέρριπτε την ιδέα γιατί αισθανόταν ότι ο Μανουέλ Μένα «ήταν ο αυθεντικός εκπρόσωπος της πιο δυσβάσταχτης κληρονομιάς της οικογένειάς του και ότι, αν έλεγε την ιστορία του, θα επωμιζόταν το βάρος όχι μόνο του δικού του πολιτικού παρελθόντος, αλλά και του πολιτικού παρελθόντος της οικογένειάς του, ενός παρελθόντος που τον έκανε να ντρέπεται».

o monarxis ton skion kentriki

Τα ποικίλα και αντιφατικά συναισθήματα που του προκαλεί η ιστορία του συγγενή του, ωθούν τον Θέρκας να αναζητήσει τα ίχνη του και να μάθει γι’ αυτόν οποιαδήποτε σημαντική ή ασήμαντη πληροφορία. Ο Μανουέλ Μένα, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια οικογένεια προνομιούχων κολίγων που άρχισε να ευημερεί στις αρχές του εικοστού αιώνα στο Ιμπαρνεάντο. Το 1936 κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο, σύντομα έγινε ανθυπολοχαγός και το 1938 σκοτώθηκε στη μάχη. Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών.

Ο Μανουέλ Μένα, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια οικογένεια προνομιούχων κολίγων που άρχισε να ευημερεί στις αρχές του εικοστού αιώνα στο Ιμπαρνεάντο. Το 1936 κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο, σύντομα έγινε ανθυπολοχαγός και το 1938 σκοτώθηκε στη μάχη. Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών.

Ο συγγραφέας ταξιδεύει στο Ιμπαερνάντο, τον τόπο καταγωγής του Μανουέλ Μένα αλλά και του ιδίου, συναντάει ανθρώπους που τον είχαν γνωρίσει και βρίσκονται ακόμα εν ζωή, περιηγείται στα μέρη που πολέμησε, αγγίζει αντικείμενα που χρησιμοποίησε, διαβάζει κάποια εναπομείναντα χειρόγραφά του, παρατηρεί τη φωτογραφία του και προσπαθεί να προσδιορίσει τον τρόπο σκέψης του και τα συναισθήματα που ένιωσε στη μικρή σε διάρκεια αλλά έντονη ζωή του, και κυρίως τα συναισθήματα που ένιωσε όταν γνώριζε ότι η ζωή του έφτανε στο τέλος της. Θέλει να καταλάβει τι ήταν αυτό που τον οδήγησε να ταχθεί στη λάθος πλευρά αλλά και να δώσει τη ζωή του για αυτό που τη δεδομένη στιγμή πίστευε σωστό. Να καταλάβει πώς ένας άνθρωπος της ηλικίας του προτίμησε τη δόξα ενός ηρωικού θανάτου από τις χαρές της ζωής, πώς επέλεξε την απόκτηση μιας περίοπτης θέσης στο βασίλειο των σκιών από την ανθρώπινη κανονικότητα. Όμως:

«Το παρελθόν είναι ένα απύθμενο πηγάδι και στα σκοτάδια του το μόνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι μερικές μόνο αναλαμπές της αλήθειας».

Θα καταφέρει άραγε ο συγγραφέας να βρει τι πυροδοτούσε την επιθυμία του Μανουέλ Μένα να βιώσει τον ριψοκίνδυνο ιδεαλισμό του πολέμου, να εξηγήσει το «αν είναι δυνατόν να είναι κανείς ευγενής και αγνός και ταυτόχρονα να αγωνίζεται για λάθος σκοπό», να κατανοήσει τη σαγηνευτική δύναμη που ασκούσαν στη νεανική ψυχή οι δημαγωγίες της φρανκικής ρητορικής; Αυτής που κήρυττε την αγάπη για την πατρίδα, τη δικαιοσύνη, την καινοτομία, το τέλος της φτώχειας και του φόβου; Και που, βέβαια, είχε σαν στόχο το ακριβώς αντίθετο όλων αυτών;

Εναλλάσσοντας την τριτοπρόσωπη αφήγηση με την πρωτοπρόσωπη, την εξομολογητική διάθεση με την αντικειμενικότητα, την αμεσότητα με την πλήρη περιγραφή γεγονότων καταγεγραμμένων στα στρατιωτικά αρχεία, περνά σε λεπτομερείς, ζωντανές περιγραφές τόπων, σπιτιών, αντικειμένων.

Εναλλάσσοντας την τριτοπρόσωπη αφήγηση με την πρωτοπρόσωπη, την εξομολογητική διάθεση με την αντικειμενικότητα, την αμεσότητα με την πλήρη περιγραφή γεγονότων καταγεγραμμένων στα στρατιωτικά αρχεία, περνά σε λεπτομερείς, ζωντανές περιγραφές τόπων, σπιτιών, αντικειμένων και κάνει μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στην Ισπανία των αρχών του εικοστού αιώνα και στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα και οδήγησαν στον ισπανικό εμφύλιο και στη δικτατορία του Φράνκο.

javier cercas
Ο Χαβιέρ Θέρκας γεννήθηκε το 1962 στο Ιμπαερνάντο της επαρχίας του Κάθερες στην Ισπανία. Εργάστηκε για δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις και από το 1989 είναι καθηγητής Ισπανικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Χερόνα. Επίσης αρθρογραφεί τακτικά στην El pais. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες.

 

Διακειμενικές αναφορές

Το κείμενο βρίθει αναφορών από την Οδύσσεια μέχρι την Έρημο των Ταρτάρων του Ντίνο Μπουτζάτι και την Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών του Ντανίλο Κις ή κάποιες αποφθεγματικές ρήσεις της Χάνα Άρεντ.

Η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, η συλλογική μνήμη, το παρελθόν και τα σημάδια του στο παρόν, τα σφάλματα και η απόδοση ευθυνών, η ενοχή και η συγχώρεση, η έννοια της δημοκρατίας και ο σφετερισμός της, ενίοτε, από τους έχοντες την εξουσία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία και οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνονται, η ήττα που μεταμφιέζεται σε νίκη ή και το αντίστροφο, η ανάγκη αντιμετώπισης των φαντασμάτων του παρελθόντος, η αποδοχή των γεγονότων και η προσπάθεια κατανόησης συμπεριφορών και ενεργειών που σήμερα δείχνουν παράξενες έως ακατανόητες. Και, τέλος, το συγκεκριμένο που, μέσα από τη λογοτεχνία, μετατρέπεται σε παγκόσμιο.

«Στην ιστορία του Μανουέλ Μένα υπήρχε ντροπή αλλά και υπερηφάνεια, εξευτελισμός αλλά και ακεραιότητα, δυστυχία αλλά και θάρρος, διαφθορά αλλά και ευγένεια, τρόμος αλλά και χαρά, ήττες και πάθος και δάκρυα και ενοχή και θυσία».

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Στην κεντρική εικόνα: Φασίστες, συνεργάτες του Φράνκο. 


cercasΟ μονάρχης των σκιών
ΧΑΒΙΕΡ ΘΕΡΚΑΣ
Μτφρ. ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2020
Σελ. 360, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JAVIER CERCAS

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανήκουστος βλάβη» του Ντέιβιντ Λοτζ (κριτική) – Μια καυστική παρωδία των campus novels

«Ανήκουστος βλάβη» του Ντέιβιντ Λοτζ (κριτική) – Μια καυστική παρωδία των campus novels

Για το μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Λοτζ (David Lodge) «Ανήκουστος Βλάβη», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κυψέλη σε μετάφραση Έφης Τσιρώνη.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

Στο μυθιστόρημά του Deaf Sentence (με...

«Μικρές κόκκινες γυναίκες» της Μάρτα Σανθ (κριτική) – Μια γυναίκα παλεύει για τη δικαίωση των θυμάτων του Ισπανικού Εμφυλίου

«Μικρές κόκκινες γυναίκες» της Μάρτα Σανθ (κριτική) – Μια γυναίκα παλεύει για τη δικαίωση των θυμάτων του Ισπανικού Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα της Μάρτα Σανθ (Marta Sanz) «Μικρές κόκκινες γυναίκες», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Carnivora, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στη φωτογραφία, στιγμιότυπο από την ταινία «Land and Freedom» του Κεν Λόουτς (Ken Loach), με θέμα τον Ισπανικό Εμφύλιο.

...
«Σιντάρτα» & «Γερτρούδη» του Έρμαν Έσσε – Ξαναδιαβάζοντας τον Γερμανό της εσωτερικής αναζήτησης και του ρομαντικού έρωτα

«Σιντάρτα» & «Γερτρούδη» του Έρμαν Έσσε – Ξαναδιαβάζοντας τον Γερμανό της εσωτερικής αναζήτησης και του ρομαντικού έρωτα

Για τα βιβλία του Έρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Σιντάρτα» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης) και «Γερτρούδη» (μτφρ. Ρένα Γεούργα) από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η μοίρα των συγγραφέων (ακόμη και τ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Festen» του Τόμας Βίντερμπεργκ, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου

«Festen» του Τόμας Βίντερμπεργκ, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου

Για το «Festen» του Τόμας Βίντερμπεργκ, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου, στο θέατρο ΑΛΜΑ. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο «Άλμα» ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος επέλεξε να σκηνοθετήσει τη δύσκολη θεατρική διασκευή της κινηματογραφικής ταινίας «FESTEN» («Οικογενειακή γιορ...

Πέθανε ο συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης: Η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά τον «Πετεφρή»

Πέθανε ο συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης: Η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά τον «Πετεφρή»

Ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων για τον θάνατο του μέλους της Πάνου Θεοδωρίδη. 

Επιμέλεια: Book Press

Με λύπη μας πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του αρχιτέκτονα και συγγραφέα Πάνου Θεοδωρίδη, σε ηλικία 77 ετών. Γνωστός και με το ψευδώνυμο «Πετεφρή...

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα φύλα υπάρχουν; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου; Υπάρχει φάσμα όσον αφορά το βιολογικό φύλο; Μια προσεκτική εξέταση των παραπάνω ερωτημάτων που αναδύονται στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ηθική και Ανήθικοι» του Κωνσταντίνου Γιατρά (προδημοσίευση)

«Ηθική και Ανήθικοι» του Κωνσταντίνου Γιατρά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Γιατρά «Ηθική και Ανήθικοι», το οποιο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Stamora Moravita

...
«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Μοργκάνα Κρέτζμαν [Morgana Kretzmann] «Στη σκόνη» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κωστας Αγοραστός

Ρόδια και Τσιγάρα

...
«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα φύλα υπάρχουν; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου; Υπάρχει φάσμα όσον αφορά το βιολογικό φύλο; Μια προσεκτική εξέταση των παραπάνω ερωτημάτων που αναδύονται στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ