Cercas

Για το μυθιστόρημα του Javier Cercas «Ο μονάρχης των σκιών» (μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Πατάκη).

Της Χριστίνας Μουκούλη

«Μη θες να με παρηγορήσεις για τον θάνατό μου, / Οδυσσέα γενναίε / θα προτιμούσα πάνω στη γη να ζούσα, κι ας / ξενοδούλευα σε κάποιον / άκληρο πια που να μην έχει και μεγάλο βιος, / παρά να είμαι ο άρχοντας στον κάτω κόσμο / των νεκρών». Ομήρου Οδύσσεια

Η σκιά του παρελθόντος ακολουθεί και καταδιώκει τον Θέρκας σαν χρέος που δεν έχει αποπληρωθεί. Ο ισπανικός εμφύλιος, το πλέον μελανό σημείο της ιστορίας της χώρας του, τον έχει απασχολήσει και σε άλλο του βιβλίο, στους Στρατιώτες της Σαλαμίνας, το οποίο έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο. Πέρα όμως από το παρελθόν της χώρας του, υπάρχει ως χαίνουσα πληγή το δικό του παρελθόν και της οικογένειάς του. Μιας οικογένειας φιλικά προσκείμενης στον φρανκισμό, ένα μέλος της οποίας μάλιστα είχε πολεμήσει και είχε χάσει τη ζωή του στον εμφύλιο, όντας ένθερμος φαλαγγίτης.

Πρόκειται για τον Μανουέλ Μένα, θείο του συγγραφέα από την πλευρά της μητέρας του, την ιστορία για τον ηρωικό θάνατο του οποίου έχει ακούσει άπειρες φορές. Από παιδί ο Θέρκας σκεφτόταν να γράψει ένα βιβλίο για εκείνον αλλά απέρριπτε την ιδέα γιατί αισθανόταν ότι ο Μανουέλ Μένα «ήταν ο αυθεντικός εκπρόσωπος της πιο δυσβάσταχτης κληρονομιάς της οικογένειάς του και ότι, αν έλεγε την ιστορία του, θα επωμιζόταν το βάρος όχι μόνο του δικού του πολιτικού παρελθόντος, αλλά και του πολιτικού παρελθόντος της οικογένειάς του, ενός παρελθόντος που τον έκανε να ντρέπεται».

o monarxis ton skion kentriki

Τα ποικίλα και αντιφατικά συναισθήματα που του προκαλεί η ιστορία του συγγενή του, ωθούν τον Θέρκας να αναζητήσει τα ίχνη του και να μάθει γι’ αυτόν οποιαδήποτε σημαντική ή ασήμαντη πληροφορία. Ο Μανουέλ Μένα, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια οικογένεια προνομιούχων κολίγων που άρχισε να ευημερεί στις αρχές του εικοστού αιώνα στο Ιμπαρνεάντο. Το 1936 κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο, σύντομα έγινε ανθυπολοχαγός και το 1938 σκοτώθηκε στη μάχη. Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών.

Ο Μανουέλ Μένα, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια οικογένεια προνομιούχων κολίγων που άρχισε να ευημερεί στις αρχές του εικοστού αιώνα στο Ιμπαρνεάντο. Το 1936 κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο, σύντομα έγινε ανθυπολοχαγός και το 1938 σκοτώθηκε στη μάχη. Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών.

Ο συγγραφέας ταξιδεύει στο Ιμπαερνάντο, τον τόπο καταγωγής του Μανουέλ Μένα αλλά και του ιδίου, συναντάει ανθρώπους που τον είχαν γνωρίσει και βρίσκονται ακόμα εν ζωή, περιηγείται στα μέρη που πολέμησε, αγγίζει αντικείμενα που χρησιμοποίησε, διαβάζει κάποια εναπομείναντα χειρόγραφά του, παρατηρεί τη φωτογραφία του και προσπαθεί να προσδιορίσει τον τρόπο σκέψης του και τα συναισθήματα που ένιωσε στη μικρή σε διάρκεια αλλά έντονη ζωή του, και κυρίως τα συναισθήματα που ένιωσε όταν γνώριζε ότι η ζωή του έφτανε στο τέλος της. Θέλει να καταλάβει τι ήταν αυτό που τον οδήγησε να ταχθεί στη λάθος πλευρά αλλά και να δώσει τη ζωή του για αυτό που τη δεδομένη στιγμή πίστευε σωστό. Να καταλάβει πώς ένας άνθρωπος της ηλικίας του προτίμησε τη δόξα ενός ηρωικού θανάτου από τις χαρές της ζωής, πώς επέλεξε την απόκτηση μιας περίοπτης θέσης στο βασίλειο των σκιών από την ανθρώπινη κανονικότητα. Όμως:

«Το παρελθόν είναι ένα απύθμενο πηγάδι και στα σκοτάδια του το μόνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι μερικές μόνο αναλαμπές της αλήθειας».

Θα καταφέρει άραγε ο συγγραφέας να βρει τι πυροδοτούσε την επιθυμία του Μανουέλ Μένα να βιώσει τον ριψοκίνδυνο ιδεαλισμό του πολέμου, να εξηγήσει το «αν είναι δυνατόν να είναι κανείς ευγενής και αγνός και ταυτόχρονα να αγωνίζεται για λάθος σκοπό», να κατανοήσει τη σαγηνευτική δύναμη που ασκούσαν στη νεανική ψυχή οι δημαγωγίες της φρανκικής ρητορικής; Αυτής που κήρυττε την αγάπη για την πατρίδα, τη δικαιοσύνη, την καινοτομία, το τέλος της φτώχειας και του φόβου; Και που, βέβαια, είχε σαν στόχο το ακριβώς αντίθετο όλων αυτών;

Εναλλάσσοντας την τριτοπρόσωπη αφήγηση με την πρωτοπρόσωπη, την εξομολογητική διάθεση με την αντικειμενικότητα, την αμεσότητα με την πλήρη περιγραφή γεγονότων καταγεγραμμένων στα στρατιωτικά αρχεία, περνά σε λεπτομερείς, ζωντανές περιγραφές τόπων, σπιτιών, αντικειμένων.

Εναλλάσσοντας την τριτοπρόσωπη αφήγηση με την πρωτοπρόσωπη, την εξομολογητική διάθεση με την αντικειμενικότητα, την αμεσότητα με την πλήρη περιγραφή γεγονότων καταγεγραμμένων στα στρατιωτικά αρχεία, περνά σε λεπτομερείς, ζωντανές περιγραφές τόπων, σπιτιών, αντικειμένων και κάνει μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στην Ισπανία των αρχών του εικοστού αιώνα και στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα και οδήγησαν στον ισπανικό εμφύλιο και στη δικτατορία του Φράνκο.

javier cercas
Ο Χαβιέρ Θέρκας γεννήθηκε το 1962 στο Ιμπαερνάντο της επαρχίας του Κάθερες στην Ισπανία. Εργάστηκε για δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις και από το 1989 είναι καθηγητής Ισπανικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Χερόνα. Επίσης αρθρογραφεί τακτικά στην El pais. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες.

 

Διακειμενικές αναφορές

Το κείμενο βρίθει αναφορών από την Οδύσσεια μέχρι την Έρημο των Ταρτάρων του Ντίνο Μπουτζάτι και την Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών του Ντανίλο Κις ή κάποιες αποφθεγματικές ρήσεις της Χάνα Άρεντ.

Η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, η συλλογική μνήμη, το παρελθόν και τα σημάδια του στο παρόν, τα σφάλματα και η απόδοση ευθυνών, η ενοχή και η συγχώρεση, η έννοια της δημοκρατίας και ο σφετερισμός της, ενίοτε, από τους έχοντες την εξουσία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία και οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνονται, η ήττα που μεταμφιέζεται σε νίκη ή και το αντίστροφο, η ανάγκη αντιμετώπισης των φαντασμάτων του παρελθόντος, η αποδοχή των γεγονότων και η προσπάθεια κατανόησης συμπεριφορών και ενεργειών που σήμερα δείχνουν παράξενες έως ακατανόητες. Και, τέλος, το συγκεκριμένο που, μέσα από τη λογοτεχνία, μετατρέπεται σε παγκόσμιο.

«Στην ιστορία του Μανουέλ Μένα υπήρχε ντροπή αλλά και υπερηφάνεια, εξευτελισμός αλλά και ακεραιότητα, δυστυχία αλλά και θάρρος, διαφθορά αλλά και ευγένεια, τρόμος αλλά και χαρά, ήττες και πάθος και δάκρυα και ενοχή και θυσία».

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Στην κεντρική εικόνα: Φασίστες, συνεργάτες του Φράνκο. 


cercasΟ μονάρχης των σκιών
ΧΑΒΙΕΡ ΘΕΡΚΑΣ
Μτφρ. ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2020
Σελ. 360, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JAVIER CERCAS

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

Για την τριλογία «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ [Hermann Broch] (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Χέρμαν Μπροχ.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Εάν δεχτούμε ότι είμαστε περιφερόμενες σκιές ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Δόθηκαν τα βραβεία της Εταιρίας λογοτεχνών Θεσσαλονίκης για το 2022

Δόθηκαν τα βραβεία της Εταιρίας λογοτεχνών Θεσσαλονίκης για το 2022

Χθες, Τρίτη, 21 Μαρτίου 2023, Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης, η Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης απένειμε τα πρώτα λογοτεχνικά της βραβεία. Βραβεύτηκαν οι Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Μεγάλο Βραβείο, Ευαγγελία Τάτση, βραβείο ποίησης, και Μαριάνθη Τεντζεράκη, βραβείο πεζογραφίας. Στην κεντρική εικόνα, η στιγμή της βρά...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

Ο παγκοσμίου φήμης επιστήμονας Γκάμπορ Μάτε έρχεται στην Ελλάδα

Ο παγκοσμίου φήμης επιστήμονας Γκάμπορ Μάτε έρχεται στην Ελλάδα

Ο Δρ. Γκάμπορ Μάτε θα έρθει στην Ελλάδα για ένα διήμερο εργαστήριο με θέμα «Ενδοσκόπηση μέσω Συμπόνοιας: Για την επούλωση του τραύματος και του στρες», στις 20 και 21 Ιουνίου 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Ο παγκοσμίου φήμης ο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

«Αγκούσα» της Μαντώς Μάκκα (προδημοσίευση)

«Αγκούσα» της Μαντώς Μάκκα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων της Μαντώς Μάκκα «Αγκούσα», που θα κυκλοφορήσει στις 22 Μαρτίου από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Οι φωνές» ...

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ