Cercas

Για το μυθιστόρημα του Javier Cercas «Ο μονάρχης των σκιών» (μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Πατάκη).

Της Χριστίνας Μουκούλη

«Μη θες να με παρηγορήσεις για τον θάνατό μου, / Οδυσσέα γενναίε / θα προτιμούσα πάνω στη γη να ζούσα, κι ας / ξενοδούλευα σε κάποιον / άκληρο πια που να μην έχει και μεγάλο βιος, / παρά να είμαι ο άρχοντας στον κάτω κόσμο / των νεκρών». Ομήρου Οδύσσεια

Η σκιά του παρελθόντος ακολουθεί και καταδιώκει τον Θέρκας σαν χρέος που δεν έχει αποπληρωθεί. Ο ισπανικός εμφύλιος, το πλέον μελανό σημείο της ιστορίας της χώρας του, τον έχει απασχολήσει και σε άλλο του βιβλίο, στους Στρατιώτες της Σαλαμίνας, το οποίο έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο. Πέρα όμως από το παρελθόν της χώρας του, υπάρχει ως χαίνουσα πληγή το δικό του παρελθόν και της οικογένειάς του. Μιας οικογένειας φιλικά προσκείμενης στον φρανκισμό, ένα μέλος της οποίας μάλιστα είχε πολεμήσει και είχε χάσει τη ζωή του στον εμφύλιο, όντας ένθερμος φαλαγγίτης.

Πρόκειται για τον Μανουέλ Μένα, θείο του συγγραφέα από την πλευρά της μητέρας του, την ιστορία για τον ηρωικό θάνατο του οποίου έχει ακούσει άπειρες φορές. Από παιδί ο Θέρκας σκεφτόταν να γράψει ένα βιβλίο για εκείνον αλλά απέρριπτε την ιδέα γιατί αισθανόταν ότι ο Μανουέλ Μένα «ήταν ο αυθεντικός εκπρόσωπος της πιο δυσβάσταχτης κληρονομιάς της οικογένειάς του και ότι, αν έλεγε την ιστορία του, θα επωμιζόταν το βάρος όχι μόνο του δικού του πολιτικού παρελθόντος, αλλά και του πολιτικού παρελθόντος της οικογένειάς του, ενός παρελθόντος που τον έκανε να ντρέπεται».

o monarxis ton skion kentriki

Τα ποικίλα και αντιφατικά συναισθήματα που του προκαλεί η ιστορία του συγγενή του, ωθούν τον Θέρκας να αναζητήσει τα ίχνη του και να μάθει γι’ αυτόν οποιαδήποτε σημαντική ή ασήμαντη πληροφορία. Ο Μανουέλ Μένα, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια οικογένεια προνομιούχων κολίγων που άρχισε να ευημερεί στις αρχές του εικοστού αιώνα στο Ιμπαρνεάντο. Το 1936 κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο, σύντομα έγινε ανθυπολοχαγός και το 1938 σκοτώθηκε στη μάχη. Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών.

Ο Μανουέλ Μένα, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια οικογένεια προνομιούχων κολίγων που άρχισε να ευημερεί στις αρχές του εικοστού αιώνα στο Ιμπαρνεάντο. Το 1936 κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο, σύντομα έγινε ανθυπολοχαγός και το 1938 σκοτώθηκε στη μάχη. Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών.

Ο συγγραφέας ταξιδεύει στο Ιμπαερνάντο, τον τόπο καταγωγής του Μανουέλ Μένα αλλά και του ιδίου, συναντάει ανθρώπους που τον είχαν γνωρίσει και βρίσκονται ακόμα εν ζωή, περιηγείται στα μέρη που πολέμησε, αγγίζει αντικείμενα που χρησιμοποίησε, διαβάζει κάποια εναπομείναντα χειρόγραφά του, παρατηρεί τη φωτογραφία του και προσπαθεί να προσδιορίσει τον τρόπο σκέψης του και τα συναισθήματα που ένιωσε στη μικρή σε διάρκεια αλλά έντονη ζωή του, και κυρίως τα συναισθήματα που ένιωσε όταν γνώριζε ότι η ζωή του έφτανε στο τέλος της. Θέλει να καταλάβει τι ήταν αυτό που τον οδήγησε να ταχθεί στη λάθος πλευρά αλλά και να δώσει τη ζωή του για αυτό που τη δεδομένη στιγμή πίστευε σωστό. Να καταλάβει πώς ένας άνθρωπος της ηλικίας του προτίμησε τη δόξα ενός ηρωικού θανάτου από τις χαρές της ζωής, πώς επέλεξε την απόκτηση μιας περίοπτης θέσης στο βασίλειο των σκιών από την ανθρώπινη κανονικότητα. Όμως:

«Το παρελθόν είναι ένα απύθμενο πηγάδι και στα σκοτάδια του το μόνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι μερικές μόνο αναλαμπές της αλήθειας».

Θα καταφέρει άραγε ο συγγραφέας να βρει τι πυροδοτούσε την επιθυμία του Μανουέλ Μένα να βιώσει τον ριψοκίνδυνο ιδεαλισμό του πολέμου, να εξηγήσει το «αν είναι δυνατόν να είναι κανείς ευγενής και αγνός και ταυτόχρονα να αγωνίζεται για λάθος σκοπό», να κατανοήσει τη σαγηνευτική δύναμη που ασκούσαν στη νεανική ψυχή οι δημαγωγίες της φρανκικής ρητορικής; Αυτής που κήρυττε την αγάπη για την πατρίδα, τη δικαιοσύνη, την καινοτομία, το τέλος της φτώχειας και του φόβου; Και που, βέβαια, είχε σαν στόχο το ακριβώς αντίθετο όλων αυτών;

Εναλλάσσοντας την τριτοπρόσωπη αφήγηση με την πρωτοπρόσωπη, την εξομολογητική διάθεση με την αντικειμενικότητα, την αμεσότητα με την πλήρη περιγραφή γεγονότων καταγεγραμμένων στα στρατιωτικά αρχεία, περνά σε λεπτομερείς, ζωντανές περιγραφές τόπων, σπιτιών, αντικειμένων.

Εναλλάσσοντας την τριτοπρόσωπη αφήγηση με την πρωτοπρόσωπη, την εξομολογητική διάθεση με την αντικειμενικότητα, την αμεσότητα με την πλήρη περιγραφή γεγονότων καταγεγραμμένων στα στρατιωτικά αρχεία, περνά σε λεπτομερείς, ζωντανές περιγραφές τόπων, σπιτιών, αντικειμένων και κάνει μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στην Ισπανία των αρχών του εικοστού αιώνα και στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα και οδήγησαν στον ισπανικό εμφύλιο και στη δικτατορία του Φράνκο.

javier cercas
Ο Χαβιέρ Θέρκας γεννήθηκε το 1962 στο Ιμπαερνάντο της επαρχίας του Κάθερες στην Ισπανία. Εργάστηκε για δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις και από το 1989 είναι καθηγητής Ισπανικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Χερόνα. Επίσης αρθρογραφεί τακτικά στην El pais. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες.

 

Διακειμενικές αναφορές

Το κείμενο βρίθει αναφορών από την Οδύσσεια μέχρι την Έρημο των Ταρτάρων του Ντίνο Μπουτζάτι και την Εγκυκλοπαίδεια των νεκρών του Ντανίλο Κις ή κάποιες αποφθεγματικές ρήσεις της Χάνα Άρεντ.

Η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης, η συλλογική μνήμη, το παρελθόν και τα σημάδια του στο παρόν, τα σφάλματα και η απόδοση ευθυνών, η ενοχή και η συγχώρεση, η έννοια της δημοκρατίας και ο σφετερισμός της, ενίοτε, από τους έχοντες την εξουσία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία και οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνονται, η ήττα που μεταμφιέζεται σε νίκη ή και το αντίστροφο, η ανάγκη αντιμετώπισης των φαντασμάτων του παρελθόντος, η αποδοχή των γεγονότων και η προσπάθεια κατανόησης συμπεριφορών και ενεργειών που σήμερα δείχνουν παράξενες έως ακατανόητες. Και, τέλος, το συγκεκριμένο που, μέσα από τη λογοτεχνία, μετατρέπεται σε παγκόσμιο.

«Στην ιστορία του Μανουέλ Μένα υπήρχε ντροπή αλλά και υπερηφάνεια, εξευτελισμός αλλά και ακεραιότητα, δυστυχία αλλά και θάρρος, διαφθορά αλλά και ευγένεια, τρόμος αλλά και χαρά, ήττες και πάθος και δάκρυα και ενοχή και θυσία».

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.

Στην κεντρική εικόνα: Φασίστες, συνεργάτες του Φράνκο. 


cercasΟ μονάρχης των σκιών
ΧΑΒΙΕΡ ΘΕΡΚΑΣ
Μτφρ. ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2020
Σελ. 360, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JAVIER CERCAS

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

Για το μυθιστόρημα της Νατάσα Μπράουν [Natasha Brown] «Συνάντηση» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg). Kεντρική εικόνα: Η Teyonah Parris από τη σειρά «Mad Men». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη 

«Δεν υπάρχει επιτ...

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

Για το μυθιστόρημα της Γιούλι Τσε [Juli Zeh] «Περί ανθρώπων» (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Her».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Βεβαιότητες… Ποτέ δεν βρίσκονταν σε έλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο βραβευμένος Έλληνας συγγραφέας, Βασίλης Βασιλικός, σε ηλικία 89 ετών.

Επιμέλεια: Book Press

Πέθανε σήμερα ο Βασίλης Βασιλικός, ο οποίος γεννήθηκε στη Θάσο στις 18 Νοεμβρίου 1934, ήταν όμως δημότης Καβάλας.

...

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

Παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Στούπα «Η επερχόμενη αταξία – Οι πέντε παγίδες που απειλούν τις δημοκρατίες και την ευημερία της Δύσης» (εκδ. Επίκεντρο) την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου, στις 7:00 μ.μ, στο Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

H «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα & του Χρήστου Παπαδόπουλου με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι από τις 21 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 28 Ιανουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Επιμέλεια: Book Press

«Ονειρεύτηκα μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ