Σε πρώτο επίπεδο διαβάζουμε μια κωμική νουβέλα για τη ζωή ενός μεσήλικα, αποτυχημένου σεναριογράφου, ιταλοαμερικανικής καταγωγής, που ζει με την οικογένειά του σε μια γειτονιά της Καλιφόρνιας. Σε δεύτερο επίπεδο ο Φάντε κατασκευάζει μια δυστοπική εικόνα των αμερικανικών προαστίων συμβάλλοντας λογοτεχνικά στις αναπαραστάσεις που έχουμε για την Αμερική του 20ου αιώνα, προβάλλοντας τα διλήμματα και τα άγχη της μεσαίας τάξης. Το αφηγηματικό ύφος του παραπέμπει στο στιλ με το οποίο ο Ρέιμοντ Κάρβερ έστρεψε την προσοχή του κοινού στους περιθωριακούς, αντικοινωνικούς ήρωες των ιστοριών του, οι οποίοι ζουν αποξενωμένοι σε κάποια φτωχή, παρακμιακή περιοχή της “middle America”. Εμβαθύνοντας περισσότερο διαπιστώνουμε ότι το μυθιστόρημα του Φάντε εστιάζει στα ζητήματα της αρρενωπότητας, της εθνικής ταυτότητας, της σεξουαλικότητας και της φυλετικής διαφορετικότητας.

Αμερικάνικο όνειρο σε αναστολή

Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας του Φάντε, ο Χένρι Μολίσε, συγγραφέας τεσσάρων μυθιστορημάτων και σεναριογράφος τηλεοπτικών σειρών, αν και ζει ήδη είκοσι χρόνια στο πλούσιο «λευκό» Πόιντ Ντιούμ της πολυπολιτισμικής Καλιφόρνιας, παραμένει αουτσάιντερ. Πατέρας τεσσάρων παιδιών και ερωτευμένος με την ίδια γυναίκα τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο Μολίσε δεν έχει ακόμα καταφέρει να πραγματώσει το αμερικανικό όνειρο της ασυννέφιαστης οικογενειακής ζωής και της επιτυχημένης καριέρας. Aντιθέτως, κάποιες στιγμές, η βαρετή, τετριμμένη καθημερινότητά του μοιάζει να πραγματώνει τον εφιάλτη της αποξένωσης, της βίας και του άκρατου καταναλωτισμού. Ο αναγνώστης υποψιάζεται ότι ως προς κάποια τουλάχιστον σημεία ο ιταλοαμερικανός Τζων Φάντε ταυτίζεται με τον ήρωά του, προσπαθώντας και ο ίδιος να συμβιβάσει την ιταλική κουλτούρα του με τα ιδεώδη της αμερικανικής μεσαίας τάξης.

Το περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται η ιστορία είναι μια ομοιόμορφη αρχιτεκτονικά και δημογραφικά περιοχή με λευκούς που ανήκουν στην ίδια τάξη, έχουν περίπου το ίδιο εισόδημα, κοινό παρελθόν, και παρόμοια ιδεολογία: το μέγιστο ιδεώδες της εύτακτης ζωής μακριά από τις αχαλίνωτες διασκεδάσεις.

Η νουβέλα αναπαριστά την ανέμελη, ροζ καθημερινότητα των προαστίων, θυμίζοντας αμερικανική τηλεοπτική κωμωδία του ’50 και του ’60, όπου κυριαρχούν οι αξίες της οικογενειακής ενότητας και της απλής ζωής κοντά στη φύση. Το περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται η ιστορία είναι μια ομοιόμορφη αρχιτεκτονικά και δημογραφικά περιοχή με λευκούς που ανήκουν στην ίδια τάξη, έχουν περίπου το ίδιο εισόδημα, κοινό παρελθόν, και παρόμοια ιδεολογία: το μέγιστο ιδεώδες της εύτακτης ζωής μακριά από τις αχαλίνωτες διασκεδάσεις αλλά και τους κάθε είδους κινδύνους που ελλοχεύουν στην πόλη.

Ο John Fante (1909-1983), γιος Ιταλών μεταναστών, γεννήθηκε στο Ντένβερ του Κολοράντο και έζησε στην Καλιφόρνια. Πολύ νέος γνώρισε τη δόξα, ιδίως με το μυθιστόρημα “Ask The Dust” (Ρώτα τη σκόνη, μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς, εκδ. Μεταίχμιο), αλλά πέρασε τη ζωή του στο ημίφως, χαμένος στο Χόλιγουντ ως σεναριογράφος. Το Ο σκύλος μου ο Ηλίθιος γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ο συγγραφέας ήδη ταλαιπωρούνταν απ’ το διαβήτη, που τελικά τον οδήγησε στην τύφλωση και στον ακρωτηριασμό των δύο ποδιών του. Η νουβέλα πρωτοδημοσιεύτηκε το 1985, έπειτα από τον θάνατό του.

Ο Φάντε αμφισβητεί την αξία αυτής της αποστειρωμένης ομοιομορφίας τόσο για την ευτυχία όσο και την ψυχική υγεία των ηρώων του και επιχειρεί την πλήρη αντιστροφή των κανόνων και των ρόλων, δίνοντας έμφαση στην σκοτεινή πλευρά της ζωής στα περίχωρα της πόλης. Εισάγοντας στο περιβάλλον έναν αδέσποτο σκύλο, που εμφανίζεται από το πουθενά, ένα βροχερό βράδυ στην οικία των Μολίσε, προκαλώντας μια σειρά από ανατροπές, φυσικές και ψυχικές συγκρούσεις τόσο μεταξύ των μελών της οικογένειας, όσο και ανάμεσα στην οικογένεια και τους γείτονες, ο συγγραφέας βρίσκει έναν πλάγιο μα εύστοχο τρόπο να μιλήσει για την σημασία της διαφορετικότητας.

Το ζωώδες στοιχείο που αντιπροσωπεύει ο σκύλος-εισβολέας γίνεται η αφορμή για να έρθουν σταδιακά στην επιφάνεια οι έντονες διαφορές όσον αφορά τις επιδιώξεις, τον χαρακτήρα, και την νοοτροπία των μελών της οικογένειας Μολίσε αλλά και για να αποκαλυφθεί σταδιακά η παθογένεια, η αντικοινωνικότητα, η καταπίεση και η αποξένωση που συχνά κρύβεται κάτω από την καλογυαλισμένη καθημερινότητα της αγίας αμερικανικής οικογένειας.

Μέσω της σάτιρας, του αυτοσαρκασμού, ενίοτε και της αυτολύπησης, ο Φάντε φωτίζει και επικρίνει την περιοριστική ομοιομορφία του μεσοαστικού τρόπου ζωής. Ο κεντρικός ήρωάς του, πατέρας τεσσάρων παιδιών με τα οποία βρίσκεται διαρκώς σε ρήξη, αποτυχημένος συγγραφέας με οικονομικά προβλήματα, ανίκανος να ενσωματωθεί στην κοινότητα, και με όνειρο ζωής τη διαφυγή στη Ρώμη, επαναστατεί υιοθετώντας ένα σκυλί που με την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του αντιπροσωπεύει την παρέκκλιση από την ζηλευτή κανονικότητα της Νότιας Καλιφόρνιας.

Το γεγονός ότι ο Ηλίθιος δεν είναι καθαρόαιμο αλλά ημίαιμο καθώς και ότι δείχνει ξεκάθαρα την ερωτική του προτίμηση για τα αρσενικά σκυλιά, ενώ περιφρονεί ή εχθρεύεται τα θηλυκά, προκαλεί στην καλύτερη περίπτωση σοκ στην γειτονιά και στη χειρότερη το μίσος.

Το γεγονός ότι ο Ηλίθιος δεν είναι καθαρόαιμο αλλά ημίαιμο καθώς και ότι δείχνει ξεκάθαρα την ερωτική του προτίμηση για τα αρσενικά σκυλιά, ενώ περιφρονεί ή εχθρεύεται τα θηλυκά, προκαλεί στην καλύτερη περίπτωση σοκ στην γειτονιά και στη χειρότερη το μίσος ή την απέχθεια ορισμένων, τοποθετώντας στο επίκεντρο της ιστορίας τα ζητήματα της φυλετικής καθαρότητας και της σεξουαλικής διαφορετικότητας που έχουν γίνει αιτία πολιτικών ανακατατάξεων, κοινωνικών ζυμώσεων και αναταραχών στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, και παραμένουν δυστυχώς επίκαιρα.

Η νουβέλα γράφτηκε στο τέλος του ’60. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για μια γραφή συνειδητά αντρική, καθώς ο συγγραφέας βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή του, ξεγυμνώνοντας σταδιακά τα άγχη, τις φοβίες, τα συμπλέγματα του άντρα μέσης ηλικίας που νιώθει την γυναίκα του να τον αμφισβητεί, τα παιδιά του να τον περιφρονούν, και τους συναδέλφους του να τον αγνοούν. Από πρωταγωνιστής της ζωής, ο ήρωας έχει μετατραπεί σε παρατηρητής της, έχοντας πλέον μπει στο περιθώριο. Εγκλωβισμένος στα ανελαστικά όρια της κοινότητας απέναντι στην κάθε είδους διαφορετικότητα –εθνική, φυλετική, σεξουαλική, οικονομική, αισθητική– συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ευδαιμονίας, όπως ορίζεται από το περιβάλλον του, συνήθως έχει ως τίμημα την προσωπική ελευθερία.

* Η ΕΥΑ ΣΤΑΜΟΥ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, η συλλογή «Τα κορίτσια που γελούν» (εκδ. Αρμός).

→ Στην κεντρική εικόνα: Ο Yvan Attal, σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής, στη μεταφορά του βιβλίου στον κινηματογράφο το 2019. Στην ταινία συμπρωταγωνιστεί η Charlotte Gainsbourg.

Ο σκύλος μου ο Ηλίθιος
Μια πατρική νουβέλα
Τζων Φάντε
Μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής
Δώμα 2020
Σελ. 176, τιμή εκδότη €15,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JOHN FANTE