baladeur

Για την ημιτελή νουβέλα του Joseph Roth «Φράουλες» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα).

Της Έλενας Χουζούρη

Τι αίσθηση αποκομίζει κανείς όταν τρώει φράουλες; Σίγουρα, δροσιστική, απολαυστική, ηδονική. Οι φράουλες είναι φρούτο της Άνοιξης, έρχονται να χρωματίσουν το έως τότε χειμωνιάτικο τραπέζι μας με το έντονο κοκκινωπό τους χρώμα, να υπενθυμίσουν ότι οι ημέρες μεγαλώνουν, ότι όλα γύρω μας ανθοφορούν και το καλοκαίρι πλησιάζει. Την ίδια ακριβώς αίσθηση έχουν και οι κάτοικοι μιας μικρής πόλης, κάπου στην άκρη της Ανατολικής Ευρώπης, μόνον που δεν είναι πραγματικοί αλλά χάρτινοι και κατοικούν σε μια ημιτελή νουβέλα που τιτλοφορείται Φράουλες. Έχουμε δηλαδή από τη μια τις πραγματικές φράουλες και από την άλλη τις πλασματικές, αυτές που ενέπνευσαν τον Γιόζεφ Ροτ [1894-1939] για να στήσει μια παράξενη νουβέλα, η οποία όχι μόνον δεν ολοκληρώνεται αλλά μας παραδίδεται μέσα από τρεις διαφορετικές εκδοχές ή σπαράγματα εκδοχών, αν δεν μπορεί να χαρακτηριστεί και η ίδια εκτενές σπάραγμα νουβέλας.

Τι τελικά σκόπευε να κάνει ο Ροτ και γιατί αυτό το περίεργο στυλιστικό και αφηγηματικό «παιχνίδι»; Σ’ ένα γράμμα που στέλνει ο συγγραφέας από το Άμστερνταμ στον φίλο του Στέφαν Τσβάιχ στις 4 Μαίου 1936, ανάμεσα στα άλλα του ανακοινώνει ότι: «Έχω αρχίσει διορθώσεις στο πρώτο μου μυθιστόρημα, μετά θα προχωρήσω στην επιμέλεια του δεύτερου. Εκεί θα βάλω και όλο το υλικό που είχα για το μεγαλόπνοο σχέδιο μου, τις Φράουλες. Είναι κρίμα, αλλά τι να κάνω»;». Η απάντηση στο τι να κάνει, βρίσκεται στο μυθιστόρημα Το κάλπικο ζύγι, το οποίο ο Ροτ γράφει το 1936, σε σύντομο σχετικά διάστημα, πιεζόμενος από τον τότε Ολλανδό εκδότη του και το οποίο εμπεριέχει την πάγια ιδέα του να προχωρήσει σε μια ευρείας έκτασης μυθιστορηματική σύνθεση με πυρήνα την Γαλικία και την παιδική του ηλικία, έτσι όπως οραματιζόταν να είναι οι Φράουλες. Σπαράγματα όμως της ιδέας αυτής, που βασάνιζε για καιρό τον Γερμανοεβραίο συγγραφέα, μπορούμε να ανασύρουμε και από τον Ιώβ και από Το εμβατήριο του Ραντέσκυ και από το Hotel Savoy. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η... γεύση από τις φράουλες της Γαλικίας δροσίζουν διαχρονικά τις περισσότερες σελίδες του λογοτεχνικού έργου του Γιόζεφ Ροτ. Πόσο τις δροσίζουν όμως θα το διαπιστώσουμε στο αυθεντικό ολιγοσέλιδο κείμενο, το οποίο ο συγγραφέας κουβαλούσε μαζί του σε όλες του τις συνεχείς μετακινήσεις του, κλειδωμένο σ’ ένα ξύλινο κουτί, μαζί με τα ελάχιστα προσωπικά του αντικείμενα! Τελικά το εν λόγω χειρόγραφο θα ανακαλυφθεί μόλις τη δεκαετία του 1970 από τον Αμερικανό ακαδημαϊκό και βιογράφο του Ροτ, David Bronsen [1826-1984] και είναι αχρονολόγητο, πιθανολογείται ότι η συγγραφή του είχε αρχίσει ήδη από το 1929. Το ιδιαίτερα γοητευτικό στην ημιτελή ενασχόληση του Ροτ με τις Φράουλες, είναι η ανεύρεση άλλων δύο χειρογράφων –φιλοξενούνται στην έκδοση–, επίσης αχρονολόγητων που μοιάζουν σαν να συνομιλούν με το κυρίως χειρόγραφο και να απαντούν στα αφηγηματικά ερωτηματικά που αυτό προκαλεί στον αναγνώστη.

Ο τόπος που στοιχειώνει ολόκληρο σχεδόν το λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα, είτε ως πρωταγωνιστής, είτε ως φόντο των μυθιστορημάτων του, είναι αναμφισβήτητα, η Γαλικία. Ένας απολεσθείς τόπος, μιας ακόμη πιο επώδυνης απωλεσθείσας παιδικής ηλικίας, η οποία κυριολεκτικά ποδοπατείται και διαλύεται μέσα στη δίνη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Αν εξαιρέσουμε τις επιφυλλίδες του Γιόζεφ Ροτ, ο τόπος που στοιχειώνει ολόκληρο σχεδόν το λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα, είτε ως πρωταγωνιστής, είτε ως φόντο των μυθιστορημάτων του, είναι αναμφισβήτητα, η Γαλικία. Ένας απολεσθείς τόπος, μιας ακόμη πιο επώδυνης απωλεσθείσας παιδικής ηλικίας, η οποία κυριολεκτικά ποδοπατείται και διαλύεται μέσα στη δίνη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Γαλικία αποτελούσε, έως το 1918, μια ημιαυτόνομη περιοχή, στο πλαίσιο της Αυστροουγγαρίας, εκτεινόταν στα σύνορα Πολωνίας, Γερμανίας και Ουκρανίας και παρουσίαζε τη μεγαλύτερη πολυεθνική και θρησκευτική πολυμορφία από οποιαδήποτε ευρωπαική χώρα της εποχής. Αφού κατέστη επανειλημμένα θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, μετά τη διάλυση και τον κατακερματισμό της Αυστρουγγραρίας, το 1918, η Γαλικία μοιράστηκε ανάμεσα σε Πολωνία και Ουκρανία.

Ο Ροτ θα βιώσει βαθιά αυτόν τον κατακερματισμό της γενέθλιας γης και τα σημάδια αυτού του τραύματος θα στιγματίσουν ολόκληρο το έργο του.

Ο Ροτ θα βιώσει βαθιά αυτόν τον κατακερματισμό της γενέθλιας γης και τα σημάδια αυτού του τραύματος θα στιγματίσουν ολόκληρο το έργο του. Στις Φράουλες όμως, σε αντίθεση με τα άλλα ολοκληρωμένα μυθιστορήματά του, η ματιά και ο τόνος του συγγραφέα, καθώς περιφέρεται σε μια μικρή συνοριακή γαλικιανή πόλη –προφανώς είναι η ίδια με εκείνη στο Κάλπικο ζύγι, πιθανόν το Μπροντ, η γενέτειρά του– έχει μια απελπισμένη τρυφερότητα, μια αισθαντική νοσταλγία που όμως δεν υποπίπτει ούτε στο ελάχιστο στην γλυκερή αισθηματολογία. Άλλωστε κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο με την γενικότερη αντιμετώπιση του κόσμου της εποχής του από τον Ροτ. Τον αντιφατικό και μεταιχμιακό κόσμο του μεσοπολέμου.

Στις Φράουλες ο ήρωας με το όνομα Ναφτάλυ Κρόυ, μέσω της ανακύκλησης της μνήμης επιστρέφει στην γενέτειρά του και στο παιδικό και νεανικό του παρελθόν, προσπαθώντας μέσα από τα μνημονικά θραύσματα να επαναστήσει το χαμένο χώρο και χρόνο. Είναι όμως όντως ο Ναφτάλυ Κρου ή κάποιος που τον υποδύεται πίσω από μια ψεύτικη ταυτότητα; Κι από αυτό το σημείο αρχίζουν τα αφηγηματικά παιχνίδια του Ροτ που όμως αντικατοπτρίζουν αφενός την πολυπρόσωπη, ταυτότητα της Γαλικίας και αφετέρου την απώλεια, τον κατακερματισμό της και τον αναγκαστικό εκπατρισμό των πολύχρωμων κατοίκων της στα δέκα σημεία του ορίζοντα. Διότι ο Κρόυ στον τόπο του δεν χρειαζόταν χαρτιά και πιστοποιητικά αφού όλοι τον γνώριζαν, όπως και ο ένας τον άλλον. Χαρτιά και ταυτότητα, διαβατήρια και πιστοποιητικά χρειάστηκε στον καινούργιο κόσμο που δημιουργήθηκε μετά την απώλεια του παλιού. Και ο παλιός εμφανίζεται στη μνήμη του Κρόυ σαν μέσα σε ένα όνειρο με όλη την ποικιλομορφία του και με όλες τις αντιφάσεις του, πασπαλισμένος από την λεπτή τρυφερή ειρωνεία του Ροτ. «Στον τόπο μου» αναστοχάζεται ο Ναφτάλυ Κρόυ « βασίλευε ειρήνη. Εχθροί μεταξύ τους ήταν μόνον οι πολύ κοντινοί γείτονες. Οι μεθυσμένοι τσακώνονταν και φίλιωναν ξανά. Οι αντίζηλοι δεν έκαναν κακό ο ένας στον άλλον. Εκδικούνταν στην πλάτη πελατών και αγοραστών. Όλοι δάνειζαν σε όλους. Κανείς δεν είχε να κατηγορήσει κανέναν για τίποτα. Διακρίσεις μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών εθνοτήτων δεν γίνονταν, αφού όλοι μιλούσαν όλες τις γλώσσες.» Εκτός από τους ανθρώπους και τις συμπεριφορές τους, με κυρίαρχη φιγούρα τον Κρόυ, πρωταγωνιστικό ρόλο στη νουβέλα παίζει και η φύση, όχι για τον διακοσμητικό της ρόλο στην καθημερινότητα των ανθρώπων –κάτι που απεχθανόταν ο Ροτ- αλλά για τους καρπούς που παρέχει και προπαντός τις άγριες φράουλες που φύονται στο δάσος και που η εμφάνιση τους σηματοδοτεί το τέλος ενός σκληρού, μακρόσυρτου χειμώνα και τον ερχομό της ευεργετικής άνοιξης. Οι περιγραφές της φύσης, καθώς αλλάζει χρώματα και μυρωδιές ανάλογα με την εποχή, αποπνέουν μια, ιδιαίτερης θερμοκρασίας και αισθητικής, ποιητική, έχουν σπάνια εικαστική δύναμη, και παραπέμπουν σε εξπρεσιονιστικούς πίνακες.

Οι περιγραφές της φύσης, καθώς αλλάζει χρώματα και μυρωδιές ανάλογα με την εποχή, αποπνέουν μια, ιδιαίτερης θερμοκρασίας και αισθητικής, ποιητική, έχουν σπάνια εικαστική δύναμη, και παραπέμπουν σε εξπρεσιονιστικούς πίνακες.

Η νουβέλα όπως ήδη ειπώθηκε μένει ανολοκλήρωτη. Ωστόσο στα δύο αχρονολόγητα ολιγοσέλιδα σπαράγματα που ακολουθούν με τον ίδιο τίτλο αμφότερα, «Σήμερα το πρωί ήρθε ένα γράμμα….» ο Ροτ δίνει την εντύπωση ότι προσπάθησε να συνεχίσει την ημιτελή νουβέλα, εστιάζοντας περισσότερο στο τι ακολούθησε την διάλυση και τον κατακερματισμό της μικρής πόλης, της Γαλικίας γενικότερα, μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, και που συνοψίζεται σε μια και μοναδική λέξη: Διασπορά. Έτσι ο πρωταγωνιστής της αρχικής νουβέλας Ναφτάλυ Κρόυ είναι αυτός που στέλνει τις δύο εκδοχές του γράμματος στον αφηγητή του πρώτου και δεύτερου χειρογράφου, από το μακρινό Μπουένος Άυρες, όπου πλέον διαμένει και όπου «βρήκε εκεί γνωστούς ανθρώπους από τον τόπο μας». Στο δεύτερο μάλιστα χειρόγραφο παρατίθεται ολόκληρο το γράμμα του ο Ναφτάλυ Κρόυ με όλες τις πληροφορίες για τον καινούργιο κόσμο στον οποίο έχει καταφύγει ο ίδιος και οι άλλοι συντοπίτες του, γνώριμοι μας από την αρχική νουβέλα. Ο Ροτ δηλαδή μέσα από ένα επιτυχημένο παιχνίδι ταυτοτήτων και μετωνυμιών, προσπάθησε –έστω και ανολοκλήρωτο– να γράψει ένα λογοτεχνικό ρέκβιεμ για τη χαμένη πατρίδα, για τον ου-τόπο όσων τον απώλεσαν ανεπιστρεπτί, για τους πλάνητες και τους απάτριδες, όπως αυτός ο ίδιος: «Τώρα δεν είμαι πουθενά γεννημένος, πουθενά δεν είμαι σπίτι μου. Είναι αλλόκοτο και τρομερό, κι εγώ ο ίδιος νοιώθω σαν πλάσμα του ονείρου, που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, ούτε ρίζα, ούτε σκοπό, μόνο πάει κι έρχεται χωρίς να ξέρει καν πούθε έρχεται, πού πάει. Έτσι είναι όλοι οι συντοπίτες μου». Ένα ακόμα εύγε για την άρτια μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου.

* Η ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Τελευταίο βιβλίο της, η επανέκδοση της μελέτης «Η στρατιωτική ζωή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία – 19ος-21ος αιώνας» (εκδ. Επίκεντρο).


Φράουλες
Joseph Roth
Μτφρ. Μαρία Αγγελίδου
Άγρα 2020
Σελ. 104, τιμή εκδότη €10,50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JOSEPH ROTH

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

«Συνάντηση» της Νατάσα Μπράουν (κριτική) – «Αφομοιώσου, αφομοιώσου… διαλύσου μέσα στο χωνευτήρι»

Για το μυθιστόρημα της Νατάσα Μπράουν [Natasha Brown] «Συνάντηση» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg). Kεντρική εικόνα: Η Teyonah Parris από τη σειρά «Mad Men». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη 

«Δεν υπάρχει επιτ...

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

«Περί ανθρώπων» της Γιούλι Τσε (κριτική) – Κόντρα στις βεβαιότητες και τα στερεότυπα

Για το μυθιστόρημα της Γιούλι Τσε [Juli Zeh] «Περί ανθρώπων» (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Her».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Βεβαιότητες… Ποτέ δεν βρίσκονταν σε έλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο βραβευμένος Έλληνας συγγραφέας, Βασίλης Βασιλικός, σε ηλικία 89 ετών.

Επιμέλεια: Book Press

Πέθανε σήμερα ο Βασίλης Βασιλικός, ο οποίος γεννήθηκε στη Θάσο στις 18 Νοεμβρίου 1934, ήταν όμως δημότης Καβάλας.

...

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

Παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Στούπα «Η επερχόμενη αταξία – Οι πέντε παγίδες που απειλούν τις δημοκρατίες και την ευημερία της Δύσης» (εκδ. Επίκεντρο) την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου, στις 7:00 μ.μ, στο Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

H «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα & του Χρήστου Παπαδόπουλου με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι από τις 21 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 28 Ιανουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Επιμέλεια: Book Press

«Ονειρεύτηκα μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ