Όταν το crime fiction ασχολείται με την πολιτική. Με αφορμή τα βιβλία «Το μεγάλο σχέδιο», του Wolfgang Schorlau που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Angelus Novus και «Το Μυστικό - Η αληθινή ιστορία τη απαγωγής του Άλντο Μόρο», του Antonio Ferrari που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
Της Χίλντας Παπαδημητρίου
Τα πρώτα σπέρματα του εν ευρεία εννοία πολιτικού-αστυνομικού μυθιστορήματος ανιχνεύονται στη μεγάλη σχολή του hardboiled που δημιούργησε ο Dashiell Hammett. O Hammett ήταν ίσως ο πρώτος που μίλησε σαφώς, και δεν υπαινίχθηκε απλώς, τη διαπλοκή της εξουσίας με τον υπόκοσμο και το κοινό έγκλημα. Η σχολή του γαλλικού neopolar στέριωσε στις ίδιες βάσεις: στο πώς η διεφθαρμένη εξουσία διαπράττει χειρότερα εγκλήματα από τη Μαφία ή την Κόζα Νόστρα. Υπάρχουν συγγραφείς όπως ο αγαπημένος μας John Le Carre που επιστρέφουν ξανά και ξανά στο ίδιο μοτίβο – το μοτίβο που ανέδειξε με ιδανικό τρόπο ο άλλος σπουδαίος Βρετανός συγγραφέας, ο Graham Greene, στον Ήσυχο Αμερικανό.
Εδώ ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: τα καλά πολιτικά-αστυνομικά δεν καταφεύγουν στις θεωρίες συνωμοσίας που τόσο αρέσουν στον σύγχρονο μέσο άνθρωπο. Αποφεύγουν τις ευκολίες του true crime και απαιτούν πολλή και εμπεριστατωμένη ιστορική έρευνα. Το ποσοστό ιστορικής αλήθειας που πρέπει να περιέχουν, και αντίστοιχα το ποσοστό φαντασίας, εξαρτάται από το θέμα και τις ικανότητες του συγγραφέα. Την ιδανική αναλογία συναντούμε στην τριλογία του Σουηδού Leiff G.W. Persson με τίτλο «Η ιστορία ενός εγκλήματος», που διαπραγματεύεται την ανεξιχνίαστη ως σήμερα δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε. Η τριλογία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση του Γρηγόρη Κονδύλη και οι τίτλοι των βιβλίων είναι: Ένας ατέλειωτος σουηδικός χειμώνας, Άλλη εποχή, άλλη ζωή, και Ελεύθερη πτώση σαν σε όνειρο.
Δύο αμιγώς πολιτικά αστυνομικά μυθιστορήματα κυκλοφόρησαν πρόσφατα στα ελληνικά – το πρώτο από τις εκδόσεις Angelus Novus οι οποίες ασχολούνται συστηματικά με το είδος και το δεύτερο από τον Κέδρο, που εδώ και χρόνια εκδίδει ιστορικά και πολιτικά αστυνομικά μυθιστορήματα.
Το μεγάλο σχέδιο, του Wolfgang Schorlau
Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου, Angelus Novus
Η Άννα Χάρτμαν, μια φιλόδοξη σύμβουλος της τρόικας που ασχολείται με το ελληνικό χρέος, εξαφανίζεται με μυστηριώδη τρόπο στο Βερολίνο. Ένα στέλεχος του Γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών αναθέτει την εξαφάνιση της κοπέλας στον Γκέοργκ Ντέγκλερ, τον μονίμως άφραγκο ιδιωτικό ντετέκτιβ που ζει στη Στουτγάρδη και γνωρίζουμε από προηγούμενα βιβλία του Schorlau. Η εξαφάνιση μοιάζει εκ πρώτης όψεως με απαγωγή, αλλά τότε γιατί οι απαγωγείς δεν επικοινωνούν με την πλούσια οικογένεια της Άννας ή τον αρραβωνιαστικό της; Χωρίς πολλή διάθεση, ο Ντέγκλερ αναλαμβάνει την υπόθεση που μοιάζει να οδηγείται από το ένα αδιέξοδο στο άλλο. Εντούτοις, όταν στο άδειο διαμέρισμα της Άννας γίνονται απανωτές απόπειρες διάρρηξης, ο Ντέγκλερ και οι αλλοπρόσαλλοι συνεργάτες τους αρχίζουν να σκαλίζουν πιο βαθιά την ιστορία. Όλοι οι ύποπτοι για τις διαρρήξεις βρίσκονται δολοφονημένοι πριν προλάβει να τους ανακρίνει ο Ντέγκλερ και ο επιθεωρητής Βίτινγκ, ο οποίος ερευνά επίσης την υπόθεση για λογαριασμό της Εγκληματολογικής Διεύθυνσης του Βερολίνου. Βασιζόμενος σε κάποιους λίγο χαοτικούς συνειρμούς και συλλογισμούς, ο Ντέγκλερ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η απαγωγή της Άννας έχει σχέση με την έρευνα που έκανε η απαχθείσα πάνω στα σχέδια των κερδοσκόπων που οδήγησαν την Ελλάδα στη χρεοκοπία.
Ο Schorlau ενδιαφέρεται λιγότερο για το whodunit per se, και περισσότερο για τις κοινωνικές συνθήκες που οδηγούν στο έγκλημα. Αλλά αντίθετα από τους πρωτοπόρους του hardboiled, δεν αφηγείται τις ιστορίες του οργανωμένου εγκλήματος. Ερευνά κυρίως τα πολιτικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη Γερμανία τη μεταπολεμική περίοδο.
Ο Γερμανός συγγραφέας Georg Schorlau μας είναι γνωστός από δύο ακόμα μυθιστορήματά του που κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις ίδιες εκδόσεις, τη Συνωμοσία του Μονάχου και τα Ξένα Νερά. Βαδίζοντας στα βήματα του Dashiell Hammett, o Schorlau ενδιαφέρεται λιγότερο για το whodunit per se, και περισσότερο για τις κοινωνικές συνθήκες που οδηγούν στο έγκλημα. Αλλά αντίθετα από τους πρωτοπόρους του hardboiled, δεν αφηγείται τις ιστορίες του οργανωμένου εγκλήματος. Ερευνά κυρίως τα πολιτικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη Γερμανία τη μεταπολεμική περίοδο, εγκλήματα τα οποία είναι κατά κύριο λόγο οικονομικά και οι επιπτώσεις τους αφορούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού (στα Ξένα Νερά, για παράδειγμα, θίγει το τεράστιας έκτασης σκάνδαλο της ιδιωτικοποίησης των κρατικών εταιρειών ύδρευσης). Το Μεγάλο Σχέδιο απευθύνεται περισσότερο στους συμπατριώτες του συγγραφέα, και σκοπό έχει να τους ενημερώσει για εγκλήματα διαπράττουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις τους. Απ’ αυτή την άποψη, μερικά αποσπάσματα, ιδίως όσα διαδραματίζονται στη σύγχρονη Ελλάδα, ίσως φανούν λίγο αφελή στον Έλληνα αναγνώστη. Ωστόσο, αν παραγνωρίσει μερικά λογικά χάσματα, το μυθιστόρημα περιέχει μια εξαιρετική και απολύτως κατανοητή στον μέσο αναγνώστη ανάλυση των λόγων που οδήγησαν την ελληνική οικονομία σε κατάρρευση. Το κεφάλαιο που αναλύει τη διεθνή οικονομική κατάσταση και τα παιχνίδια των κερδοσκόπων εις βάρος της χώρας μας είναι ανατριχιαστικό, όπως επίσης ο τρόπος που συνδέει τη σύγχρονη ιστορία με τη Γερμανική κατοχή στην Ελλάδα και τη σφαγή στο Δίστομο.
Ο Schorlau ξοδεύει μεγάλο χρονικό διάστημα στη μελέτη και την προετοιμασία κάθε βιβλίου του, και για το Μεγάλο Σχέδιο είχε πει πέρσι στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης ότι έστησε ολόκληρη ερευνητική ομάδα που δούλεψε για τρία χρόνια ώστε να συγκεντρώσει το υλικό του. Η λύση της υπόθεσης εμπεριέχει την τιμωρία μερικών αληθινά κακών και μια αποκατάσταση της ηθικής τάξης που πολύ θα θέλαμε να ήταν αληθινή.
Το Μυστικό
Η αληθινή ιστορία τη απαγωγής του Άλντο Μόρο, του Antonio Ferrari
Μτφρ.: Δημήτρης Μαμαλούκας, Κέδρος
«Μάρτιος 1978: Στο ξενοδοχείο Μάριοτ στην Ουάσιγκτον εξυφαίνεται μία από τις μεγαλύτερες διεθνείς μεταπολεμικές συνωμοσίες, όπου διακυβεύεται το πολιτικό μέλλον της Ιταλίας και οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση. Ο σκοπός είναι ένας: Να ανακοπεί με κάθε τρόπο η είσοδος του ΚΚΙ στην κυβέρνηση, ακόμη και αν χρειαστεί να αναμειχθούν οι Ερυθρές Ταξιαρχίες. Ο αδίστακτος Αμερικανός μυστικός πράκτορας Ρον Τ. Στιούαρτ θα κινηθεί ανάμεσα στην Πράγα, στο Παρίσι, στο διαιρεμένο από το Τείχος Βερολίνο, στο Μιλάνο και στη Γένοβα, και σε συνεννόηση με άλλους πράκτορες, ανατολικούς και δυτικούς, θα εισχωρήσει στην ομάδα των τρομοκρατών για να τους βοηθήσει στην ανατρεπτική και αποσταθεροποιητική κίνηση με στόχο τον πολιτικό αρχηγό της Ιταλίας Άλντο Μόρο».
Ο τρόπος που χτίζεται η πλοκή, η μέθοδος που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να συνδέσει άσχετα μεταξύ τους πρόσωπα από κάθε γωνιά του κόσμου, θυμίζουν τη χρυσή εποχή του κατασκοπικού ψυχροπολεμικού μυθιστορήματος. Ωστόσο, το υλικό είναι σε μεγάλο βαθμό αληθινό.
Το μυθιστόρημα αυτό που γράφτηκε πριν από σαράντα χρόνια περίπου, παρέμενε ανέκδοτο μέχρι πρόσφατα. Ο ειδικευμένος σε θέματα τρομοκρατίας δημοσιογράφος της Corriere della Serra, Antonio Ferrari, γνώριζε πολλά αλλά αδυνατούσε να τα τεκμηριώσει. Έπρεπε να κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, να αποκαλυφθούν πολλά σκάνδαλα και βρόμικες συνεργασίες στη γειτονική μας χώρα, για να φτάσει αυτή η ιστορία στο αναγνωστικό κοινό. Ο τρόπος που χτίζεται η πλοκή, η μέθοδος που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να συνδέσει άσχετα μεταξύ τους πρόσωπα από κάθε γωνιά του κόσμου, θυμίζουν τη χρυσή εποχή του κατασκοπικού ψυχροπολεμικού μυθιστορήματος. Ωστόσο, το υλικό είναι σε μεγάλο βαθμό αληθινό, με τις μικρές αλλαγές στα ονόματα που κρίθηκαν αναγκαίες (ο Κίσιντζερ, για παράδειγμα, μετονομάζεται σε Γκρένιγκερ). Για όσους δεν γνωρίζουν ή δεν θυμούνται τα γεγονότα, να υπενθυμίσουμε ότι η δεκαετία του ’70 σφραγίστηκε στην Ευρώπη από την άνοδο του ευρωκομουνισμού, ενός διαφορετικού δρόμου προς την εξουσία που πρέσβευε το ΚΚΙ και ο χαρισματικός ηγέτης του, Ενρίκο Μπερλινγκουέρ (και δευτερευόντως το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα). Αυτό δεν άρεσε ούτε στους Αμερικανούς, ούτε στους Σοβιετικούς, κι αφού η Ιταλία δεν ήταν Χιλή για να την ελέγξουν μ’ ένα αιματηρό πραξικόπημα, η CIA άρχισε να χρηματοδοτεί τις ακροαριστερίστικες ομάδες που διαφωνούσαν με τον επονομαζόμενο Ιστορικό Συμβιβασμό, τη συνεργασία δηλαδή κομμουνιστών και χριστιανοδημοκρατών. Το περίπλοκο σχέδιο αποσταθεροποίησης που οργανώθηκε οδήγησε στην απαγωγή του ηγέτη των χριστιανοδημοκρατών, Άλντο Μόρο. Στη συνέχεια, τα πάντα πήγαν όσο πιο στραβά γινόταν. Εκτός της δολοφονίας του Μόρο, δολοφονήθηκε η ελπίδα να αλλάξει ο κόσμος με πιο δημοκρατικές διαδικασίες.
Ο συγγραφέας δημιούργησε μια τεράστια τοιχογραφία ιστορικών γεγονότων, προσώπων και εικασιών. Από κοντά, ίσως όποιος έχει μελετήσει την εποχή να διακρίνει κάποια ψεγάδια ή ατοπήματα, αλλά όταν ο αναγνώστης κάνει μερικά βήματα πίσω, βλέπει μπροστά του τη μεγάλη εικόνα που είναι οδυνηρά αληθινή. Η διεθνής πολιτική σκακιέρα περιλαμβάνει πολύ περισσότερους κατά συρροή δολοφόνους από τη φαντασία ακόμα και του πιο ακραίου Σκανδιναβού.
Στην κατανόηση του βιβλίου συμβάλουν οι υποσημειώσεις του μεταφραστή και συγγραφέα Δημήτρη Μαμαλούκα, ο οποίος έχει μελετήσει την εποχή και γνωρίζει τον συγγραφέα προσωπικά.
* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο της, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Η συχνότητα του θανάτου» (εκδ. Μεταίχμιο).
Στην κεντρική εικόνα, η διάσημη φωτογραφία με τη σορό του Ιταλού πρωθυπουργού, Άλντο Μόρο, που δολοφονήθηκε από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες.
