skliros-5

Ο Γιώργος Σκληρός περιέγραφε, πριν από έναν αιώνα, τα σημερινά προβλήματα στο βιβλίο Τα σύγχρονα προβλήματα του Ελληνισμού. 

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Ο Γιώργος Σκληρός (1878-1919) ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες σοσιαλιστές. Λιγοστοί σημερινοί “σοσιαλιστές” τον γνωρίζουν μιας και ο σοσιαλισμός έχει ταυτιστεί με την αγραμματοσύνη –παρ’ όλ’ αυτά, ένας τοπικός εκδοτικός οίκος της Κατερίνης επανακυκλοφόρησε το βιβλίο του Τα σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού (εκδ. Μάτι) που πρωτοεκδόθηκε λίγο πριν από τον θάνατό του. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι. Kαι παρά τον αιώνα που μας χωρίζει από τις ιστορικές και κοινωνιολογικές μελέτες του Γ. Σκληρού, όσα γράφει παραμένουν επίκαιρα λες κι εμείς οι Έλληνες έχουμε ακινητοποιηθεί μέσα στον χρόνο.

Το βιβλίο αναλύει τον εθνικό μας χαρακτήρα και προσπαθεί να αποτυπώσει την κοινωνική πραγματικότητα των αρχών του 20ού αιώνα που δεν διαφέρει όσο θα περίμενε κανείς  από τη σημερινή

Ο Σκληρός αναρωτιέται: είναι λοιπόν οι Έλληνες στάσιμοι; Είναι παθολογικά προσκολλημένοι στις κακές τους συνήθειες; Γιατί δεν «πάνε μπροστά»; –αναρωτιέμαι κι εγώ. Το βιβλίο αναλύει τον εθνικό μας χαρακτήρα –«είμαστε ευερέθιστοι, εύθικτοι και εγωισταί [...] παρασυρόμαστε από αυστηρά, κηδεμονικά, αυταρχικά και μοναρχικά ιδεώδη, τα οποία, εννοείται, ο καθένας σκέπτεται να τα εφαρμόσει στην καμπούρα του γείτονά του και όχι στη δική του»– και προσπαθεί να αποτυπώσει την κοινωνική πραγματικότητα των αρχών του 20ού αιώνα που δεν διαφέρει όσο θα περίμενε κανείς  από τη σημερινή. Συγκρίνοντας τις διαφορές μεταξύ βορρά και νότου, ο Σκληρός γράφει: «Οι πιο ψύχραιμοι, πειθαρχημένοι και περισσότερον κοινωνικώς ηθικοί αγγλογερμανικοί λαοί [...] αφοσιώνονται στις φιλελεύθερες ιδέες και συστήματα. Και τούτο διότι έχουν πεποίθηση στον νομιμόφρονα χαρακτήρα του εαυτού τους και του γείτονά τους, επομένως και στα καλά αποτελέσματα του φιλελεύθερου πολιτεύματος που καταπολεμά τη συγκεντρωτική κηδεμονία και αφήνει μεγάλη πρωτοβουλία στον πολίτη. [...] Ενώ εμείς ζητάμε προκαταβολικώς κηδεμονία [...] και βούρδουλα.»

Στα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού, που γράφτηκαν προτού εφαρμοστεί λογοκρισία στον διάλογο περί φυλετικών χαρακτηριστικών –προτού δηλαδή καταργηθεί στην πράξη η ανθρωπολογία και η εθνοψυχιατρική– αναλύεται o ελληνικός επαρχιωτισμός, μια διανοητική κατάσταση κατά την οποία οι πολίτες εστιάζουν στο μερικό αγνοώντας το ευρύτερο πλαίσιο. Το αποτέλεσμα είναι η παροιμιώδης ελληνική στενοκεφαλιά, η άρνηση της οικουμενικότητας, ο τοπικισμός: κοντολογίς, μια νοοτροπία «ενορίας» χωρίς ενδιαφέρον και γνώση για το τι εκτυλίσσεται πέραν των ορίων αυτής της ενορίας[1]

Ο Γιώργος Σκληρός, σχολιάζοντας τα εθνικά μας χαρακτηριστικά, προσπαθεί να εξηγήσει τα αίτια της αποτυχίας μας: ατομικισμός, στάση τύπου «not in my back yard», πλήρης απουσία κοινωνικού ηθικού κώδικα, πνεύμα σχολαστικό, δασκαλίστικο και αντιεπιστημονικό, έλλειψη καλαισθησίας, αυταρέσκεια. Αν ο Γιώργος Σκληρός επέκρινε τους Έλληνες στο σημερινό κοινωνικό πλαίσιο, θα τον είχαμε εξοστρακίσει ως ανθέλληνα, ρατσιστή και φασίστα. Αλλά, όπως προανέφερα, ο Σκληρός ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες επαναστάτες· σε μια εποχή όπου η έννοια της επανάστασης δεν συνεπαγόταν επαρχιωτισμό και κομφορμισμό[2]. Συνεχίζει λοιπόν ο Σκληρός: «Οι ιδιότητες της φυλής μας ήσαν η αιτία πολλών στραβών πραγμάτων στην κοινωνία μας που όλος ο κόσμος και οι ιστορικοί μας τα απέδιδαν σε άλλες αιτίες άσχετες με το ζήτημα. Πότε κατηγορούσαν γι’ αυτά την αμορφωσιά της γενεάς των αγωνιστών, πότε το πολίτευμα –στην αρχή το μοναρχικό, κατόπιν το κοινοβουλευτικό– τελευταία την ελαττωματικότητα και διαφθορά των πολιτευτών μας· ποτέ όμως δεν τα απέδωσαν στην ελαττωματικότητα του ελληνικού λαού ολόκληρου, του ίδιου δηλαδή του εαυτού μας, που αυταρέσκως τον θεωρούμε τον καλύτερο και τελειότερο λαό του κόσμου.» Εξυπακούεται ότι ο Σκληρός, ως υλιστής, δεν αποδίδει τις «ιδιότητες» των Ελλήνων σε μεταφυσικά αίτια αλλά σε βιολογικά, κοινωνικά και ιστορικά πως ήταν οι φεουδαρχοπατριαρχικές συνθήκες.

Η εμβάθυνση στην ελληνική ιστορία εμποδίζεται από τις προκαταλήψεις, τα εθνικά ψέματα, την παράλογη και δυσλειτουργική ιδεολογικοποίηση: έτσι, η εθνική ταυτότητα γίνεται υπερβολικά συγκεχυμένη

Διαβάζοντας τα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού, εκτός από τη φυσική και αναμενόμενη αντίδραση «Πες τα! Και λίγα λες!», είχα το εξίσου φυσικό και αναμενόμενο συναίσθημα που προκαλεί ένα δύσμορφο είδωλο στον καθρέφτη. Η εμβάθυνση στην ελληνική ιστορία εμποδίζεται από τις προκαταλήψεις, τα εθνικά ψέματα (που τα παρουσιάζουμε σαν noble lies), την παράλογη και δυσλειτουργική ιδεολογικοποίηση: έτσι, η εθνική ταυτότητα γίνεται υπερβολικά συγκεχυμένη. Γράφει λοιπόν ο Σκληρός για την ελληνική επανάσταση που, αν και σκοτεινή, αχαρτογτράφητη περιοχή, αποτελεί ένα από τα ιερά και τα όσια της παράδοσής μας: «Ήταν ένα περίεργο μίγμα κατά το ήμισυ αριστοκρατικό-θρησκευτικό και κατά το ήμισυ αστικό-πατριωτικό συνοδευόμενο με ενθουσιώδεις αόριστες φράσεις για το αρχαίο ελληνικό μεγαλείο [...] Η ελληνική επανάσταση είχε μικρή ψυχολογία και ιδεολογία.»

Στα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού ο Γ. Σκληρός αποτιμά την εποχή του Καποδίστρια, την κοινοβουλευτική περίοδο του Γεωργίου Α’ και την “ανορθωτική” περίοδο του Βενιζέλου. Συναρπαστικές μού φαίνονται οι παρατηρήσεις του για την παιδεία: «Τα σχολεία και τα παιδαγωγικά συστήματα σε χάλια ελεεινά [...] να τρομοκρατούνται από ψευτοσοφούς, αγύρτες δημαγωγούς [...] ενώ ο Τύπος κυλιόταν σε μια ανήθικη παραδολογία, έλλειψη αρχών και φρικώδη ημιμάθεια.» Οι Έλληνες, καταλήγει ο Σκληρός, είναι τόσο πεισματικά μυωπικοί ώστε αποδίδουν όλα τους τα δεινά στο “ρωμέικο” που δεν “θα διορθωθεί ποτέ” χωρίς να βλέπουν σ’ αυτό τον δικό τους, ατομικό, ρόλο. Ο κόσμος προχωρεί, τα γενότα είναι καταιγιστικά κι εμείς παραμένουμε προσκολλημένοι σε αναχρονιστικά κουρέλια, γράφει ο Σκληρός – για μια ακόμα φορά, συμφωνώ κι εγώ.

[1] Χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιου “parochialism” είναι σήμερα τα αντιευρωπαϊκά κόμματα. Ο πολιτικός τοπικισμός, που υποστηρίζει την τοπική παραγωγή και κατανάλωση αγαθών, τον έλεγχο της τοπικής αυτοδιοίκησης, την ανάδειξη της τοπικής κουλτούρας και ταυτότητας έναντι της «ξενόφερτης», αποτελεί κοινό στοιχείο των δύο άκρων.
[2] Μολονότι ο Γ. Σκληρός δεν έχει την παραμικρή σχέση με την κομμουνιστική πολιτική μετά τους μπολσεβίκους, όχι μόνον επειδή πέθανε το 1919, αλλά επειδή ανέκαθεν εξέφραζε αντιδογματικές και φιλελεύθερες ιδέες, το ΚΚΕ τον έχει οικειοποιηθεί. 

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

altΤα σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού
Γιώργος Σκληρός
Μάτι, 2000
Σελ. 240, τιμή € 10,65

alt

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΚΛΗΡΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η καταγωγή της οικογένειας

Η καταγωγή της οικογένειας

Για την πραγματεία του Φρίντριχ 'Ενγκελς «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (Στο φως των ερευνών του Λ. Χ. Μόργκαν) (εκδ.  Σύγχρονη Εποχή)

Της Σώτης Τρια...

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Σ' αυτό το βιβλίο, ο Βalthasar Thomass αναλύει τη σκέψη του Σπινόζα γύρω από τα ζητήματα της καλής ζωής, τους όρους της γνώσης, τον προσδιορισμό της αλήθειας, της ηθικής, καθώς και της πολιτικής και αισ...

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο του Pierre-André Taguieff «Θεωρίες συνωμοσίας» (μτφρ. Αναστασία Καραστάθη, εκδ. Πόλις).

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Ο Pierre-André Taguieff είναι από εκείνους τους ιστορικούς που έχουν αναλάβει τη mission impossible να...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«ζ, η, θ, Ο Ξένος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο – τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας» μας φέρνουν κοντά στο «ανοίκειον»

«ζ, η, θ, Ο Ξένος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο – τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας» μας φέρνουν κοντά στο «ανοίκειον»

Για την παράσταση «ζ, η, θ, Ο Ξένος», που βασίζεται σε τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας», σε σκηνοθεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Μετά τη «Νέκυια» με το ιαπωνικό θέατρο ΝΟ το 2015, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επανέρχεται φέτ...

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...
Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις συν τρεις προτάσεις κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα, σύγχρονα και κλασικά, όλα μαζί ανοίγουν μια αναγνωστική βεντάλια για όλες τις διαθέσεις και προτιμήσεις και για κάθε στιγμή. 

Επιλογή-κείμενα: Κώστας Αγοραστός, Διονύσης Μαρίνος

Π...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ