alt

Για την πραγματεία του Φρίντριχ 'Ενγκελς «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (Στο φως των ερευνών του Λ. Χ. Μόργκαν) (εκδ.  Σύγχρονη Εποχή)

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Η πραγματεία του Φρίντριχ Ένγκελς για την Καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους δημοσιεύτηκε το 1884 και βασίζεται, εν μέρει, στις σημειώσεις του Καρλ Μαρξ στο βιβλίο του Αμερικανού ανθρωπολόγου Lewis H. Morgan «Αncient Society”.[1] Ο Μαρξ δεν κατάφερε να τελειώσει την ανάγνωση του βιβλίου του Morgan, ο Ένγκελς όμως αποδείχτηκε επιμελέστερος.

altΟ Morgan υποστηρίζει ότι το πρώτο οργανωμένο κύτταρο στην ανθρώπινη ιστορία δεν ήταν η οικογένεια, αλλά η matrilineal clan: έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα μελετώντας το καθεστώς των μητριαρχικών φυλών των ιθαγενών Αμερικανών, ιδιαίτερα των Seneca Iroquois, οι οποίοι ζούσαν σε ομάδες στη βάση της μητρικής καταγωγής (matrilineality, matrilocality). Στην οργάνωση αυτής της πρωτόγονης κοινωνίας, όπου οι γυναίκες ζούσαν μαζί με τις αδελφές τους -εφαρμόζοντας την αρχή «το παιδί της αδελφής μου είναι παιδί μου»- ο Morgan είδε μια μορφή κοινοκτημοσύνης· ένα σύστημα που ο Ένγκελς ονόμασε «πρωτόγονο κομμουνισμό» χαρακτηρίζοντας «παγκόσμια ιστορική ήττα του γυναικείου φύλου» τη μετάβαση από τη μητριαρχία στην πατριαρχία παράλληλα με την εμφάνιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Πράγματι, η μετατόπιση από τη matrilocality στην patrilocality εκδηλώθηκε όταν ενισχύθηκε ο ρόλος των ανδρών στον χώρο της «εργασίας» - όταν δηλαδή δημιουργήθηκε σαφής καταμερισμός εργασιών μέσα και έξω από το σπίτι. 

Ο Ένγκελς το ονόμασε «πρωτόγονο κομμουνισμό» χαρακτηρίζοντας «παγκόσμια ιστορική ήττα του γυναικείου φύλου» τη μετάβαση από τη μητριαρχία στην πατριαρχία.

Ο Ένγκελς σχολιάζει την «Αρχαία Κοινωνία» περιγράφοντας τα βασικά στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης, όπως ήταν κοινώς παραδεκτά στον 19ο αιώνα. Και σε αντίθεση με άλλα σύγχρονα δοκίμια, τονίζει τη σημασία των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας και του ελέγχου στους υλικούς πόρους, που σχετίζονται επίσης με την ανάπτυξη των νέων τεχνικών. Ο Ένγκελς εκλαμβάνει ως ακριβή την αφήγηση του Morgan για την προϊστορία και επικεντρώνεται κυρίως στις δύο πρώτες φάσεις της -στην «αγριότητα» και στη «βαρβαρότητα» (οι όροι είναι «αντικειμενικοί», όχι υποτιμητικοί)- τις οποίες συνοψίζει ως εξής: η αγριότητα είναι η περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος ιδιοποιείται αγαθά στη φυσική τους κατάσταση, ενώ η βαρβαρότητα είναι η περίοδος κατά την οποία μαθαίνει να εκτρέφει οικόσιτα ζώα, να καλλιεργεί τη γη και να επινοεί μεθόδους για τη μεγαλύτερη απόδοση των φυσικών πόρων. Όσο για τον πολιτισμό, είναι η περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος επεξεργάζεται τα αγαθά της φύσης αναπτύσσοντας βιομηχανία και τέχνη. 

Στο επόμενο κεφάλαιο περί οικογένειας, ο Ένγκελς προσπαθεί να συνδέσει τη μετάβαση σε αυτά τα στάδια με μια αλλαγή στον τρόπο ορισμού της οικογένειας και των κανόνων που τη διέπουν. Κύρια πηγή παραμένουν οι έρευνες του Morgan, ο οποίος αναγνωρίζει στην οικογένεια τέσσερα στάδια. Η ομόαιμη είναι το πρώτο στάδιο και αποτελεί δείκτη της ανώτερης φύσης του ανθρώπου σε σύγκριση με τα ζώα. Σε αυτή την κατάσταση οι ομάδες γάμου διαχωρίζονται σύμφωνα με τις γενιές. Η σχέση του συζύγου και της συζύγου αμέσως και «communally» αναλαμβάνονται μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών μελών μιας γενιάς. Το μοναδικό ταμπού είναι η σεξουαλική σχέση μεταξύ δύο γενεών (δηλαδή μεταξύ πατέρα και κόρης, γιαγιάς και εγγονού). Στο δεύτερο στάδιο επεκτείνεται το ταμπού της αιμομιξίας περιλαμβάνοντας το σεξ μεταξύ αδελφών και αποτρέποντας όλες τις αιμομικτικές σχέσεις. Το τρίτο στάδιο είναι η πολυγαμία, το τέταρτο η μονογαμία.

Τα συμπεράσματα του Morgan για την καταγωγή της οικογένειας, τον διαχωρισμό των πατριαρχικών και μητριαρχικών γραμμών, τις απαρχές της μονογαμίας, της πατριαρχίας και της ιδιωτικής περιουσίας, έχουν, όπως συμβαίνει στις ανθρωπιστικές επιστήμες, ξεπεραστεί προ πολλού από νεότερες και ευρύτερες μελέτες[2]. Ωστόσο, ο Morgan διατηρεί την αξία του στο πλαίσιο της βικτοριανής Αγγλίας, μιας εποχής ραγδαίας ανάπτυξης των επιστημών, της έρευνας και της τεχνολογίας. Από την πλευρά του, ο Ένγκελς χρησιμοποιεί αυτά τα δεδομένα για να στηρίξει την ιδέα της φυσικής και αναπόφευκτης διαδοχής των συστημάτων –πρωτόγονο σύστημα κοινοκτημοσύνης, δουλοκτησία, καπιταλισμός, σοσιαλισμός, κομμουνισμός–, να ερμηνεύσει «την υποδεέστερη θέση των γυναικών στην ταξική κοινωνία» και να συνδέσει τον γάμο με τα κληρονομικά δικαιώματα, άρα με την ιδιωτική περιουσία.

Marx Family and Engels
 

Το βιβλίο Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους είναι έργο ενός μη ειδικού: ο Ένγκελς ανάγει όλα τα ανθρωπολογικά δεδομένα στις οικονομικές σχέσεις, εφόσον αυτή είναι η βάση του μαρξισμού – αλλά, το κοινωνικό του όραμα είναι τόσο επαναστατικό ώστε οι μαρξιστές, και αργότερα οι λενινιστές και σταλινικοί, φρόντισαν να το ξεχάσουν. Ο Ένγκελς περιγράφει μια κομμουνιστική κοινωνία όπου το κράτος θα έχει «μαραθεί» (θέση που αναλύει, το 1917, και ο Λένιν στο «Κράτος και επανάσταση») και όπου η μονογαμία –αν και όταν υπάρχει– δεν θα είναι «αναγκαστική». Υποτίθεται ότι η αναγκαστική μονογαμία στον καπιταλισμό οδηγεί στην ανηθικότητα, στην πορνεία και στη διπλή ηθική (στα «double standards») σε ό,τι αφορά τα φύλα. Πρέπει κι εδώ να πάρουμε υπόψη την ιστορική στιγμή στην οποία γράφονταν όλα αυτά, πριν δηλαδή από το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και πριν από τις μεγάλες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του 20ού αιώνα. Κατά κάποιον τρόπο, ο Ένγκελς, παρότι άνθρωπος της προόδου, δεν μπορούσε να δει την εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος ούτε τη σύγκλιση που συνέβη σε όλες σχεδόν τις δυτικές χώρες με την επινόηση της σοσιαλδημοκρατίας: στην εποχή του, η μοναδική τάξη που είναι «απαλλαγμένη» από τους περιορισμούς της ιδιοκτησίας, και ως εκ τούτου από τον κίνδυνο της ηθικής αποσύνθεσης, είναι το προλεταριάτο. Το προλεταριάτο δεν διαθέτει τα οικονομικά μέσα που αποτελούν τη βάση του αστικού γάμου και της αστικής οικογένειας – άρα, η προλεταριακή μονογαμία είναι μια εθελοντική σχέση έρωτα. Την κοινωνική επανάσταση στην οποία πίστευε ο Ένγκελς θα έφερνε σε πέρας ένα εξιδανικευμένο προλεταριάτο: η δικτατορία του, μια καλοήθης λαϊκή εξουσία, θα εξάλειφε τις ταξικές διαφορές και την ανάγκη για πορνεία και υποδούλωση των γυναικών μέσα και έξω από τον γάμο.

Ο Ένγκελς έκανε λάθος σε όλες αυτές τις εκτιμήσεις και προβλέψεις: δεν ήταν όλες οι πρωτόγονες κοινότητες ίδιες, δεν αναπτύχθηκαν όλοι οι πολιτισμοί βάσει παρόμοιου σχεδίου· ούτε οι κοινωνικές τάξεις παρέμειναν αυστηρά διαχωρισμένες στη διάρκεια της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ωστόσο, αν συγκρίνουμε τις αναλύσεις του Ένγκελς με εκείνες της Margaret Mead[3] –που έχει επίσης επηρεαστεί από τον Morgan (και, στη συνέχεια, τον Franz Boas)– θα επιβεβαιώσουμε ότι τα λάθη των μη ειδικών έχουν περισσότερο ενδιαφέρον από τα λάθη των ειδικών.

* Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ είναι συγγραφέας και ιστορικός.
[1] Ancient Society, University of Arizona Press, 1985.
[2] Βλ. για παράδειγμα, το έργο του Bronisław Malinowski και του Norbert Elias.
[3] Για τον αλλοπρόσαλλο τρόπο με τον οποίον διεξήγαγε τις έρευνές της η Margaret Mead στη Σαμόα, βλ. Derek Freeman, The Fateful Hoaxing of Margaret Mead: An Historical Analysis of Her Samoan Researches, Basic Books, 1999

katagogi-exofΗ καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους
(Στο φως των ερευνών του Λ. Χ. Μόργκαν)
Friedrich Engels
Σύγχρονη Εποχή 2013
Σελ. 224, τιμή €12,00
 
politeia-link
 
 
 
 
 
 
  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Σ' αυτό το βιβλίο, ο Βalthasar Thomass αναλύει τη σκέψη του Σπινόζα γύρω από τα ζητήματα της καλής ζωής, τους όρους της γνώσης, τον προσδιορισμό της αλήθειας, της ηθικής, καθώς και της πολιτικής και αισ...

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο του Pierre-André Taguieff «Θεωρίες συνωμοσίας» (μτφρ. Αναστασία Καραστάθη, εκδ. Πόλις).

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Ο Pierre-André Taguieff είναι από εκείνους τους ιστορικούς που έχουν αναλάβει τη mission impossible να...

Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε;

Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε;

Με αφορμή το έργο του Περί ελευθερίας και ελευθεριών του Γάλλου φιλοσόφου Benjamin Constant.

Της Σώτης Τριανταφύλλου

H πολιτική συμπεριφορά, η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε σκηνοθεσία Έλενας Τριανταφυλοπούλου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Η οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπ...

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ