alt

Για την πραγματεία του Φρίντριχ 'Ενγκελς «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (Στο φως των ερευνών του Λ. Χ. Μόργκαν) (εκδ.  Σύγχρονη Εποχή)

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Η πραγματεία του Φρίντριχ Ένγκελς για την Καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους δημοσιεύτηκε το 1884 και βασίζεται, εν μέρει, στις σημειώσεις του Καρλ Μαρξ στο βιβλίο του Αμερικανού ανθρωπολόγου Lewis H. Morgan «Αncient Society”.[1] Ο Μαρξ δεν κατάφερε να τελειώσει την ανάγνωση του βιβλίου του Morgan, ο Ένγκελς όμως αποδείχτηκε επιμελέστερος.

altΟ Morgan υποστηρίζει ότι το πρώτο οργανωμένο κύτταρο στην ανθρώπινη ιστορία δεν ήταν η οικογένεια, αλλά η matrilineal clan: έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα μελετώντας το καθεστώς των μητριαρχικών φυλών των ιθαγενών Αμερικανών, ιδιαίτερα των Seneca Iroquois, οι οποίοι ζούσαν σε ομάδες στη βάση της μητρικής καταγωγής (matrilineality, matrilocality). Στην οργάνωση αυτής της πρωτόγονης κοινωνίας, όπου οι γυναίκες ζούσαν μαζί με τις αδελφές τους -εφαρμόζοντας την αρχή «το παιδί της αδελφής μου είναι παιδί μου»- ο Morgan είδε μια μορφή κοινοκτημοσύνης· ένα σύστημα που ο Ένγκελς ονόμασε «πρωτόγονο κομμουνισμό» χαρακτηρίζοντας «παγκόσμια ιστορική ήττα του γυναικείου φύλου» τη μετάβαση από τη μητριαρχία στην πατριαρχία παράλληλα με την εμφάνιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Πράγματι, η μετατόπιση από τη matrilocality στην patrilocality εκδηλώθηκε όταν ενισχύθηκε ο ρόλος των ανδρών στον χώρο της «εργασίας» - όταν δηλαδή δημιουργήθηκε σαφής καταμερισμός εργασιών μέσα και έξω από το σπίτι. 

Ο Ένγκελς το ονόμασε «πρωτόγονο κομμουνισμό» χαρακτηρίζοντας «παγκόσμια ιστορική ήττα του γυναικείου φύλου» τη μετάβαση από τη μητριαρχία στην πατριαρχία.

Ο Ένγκελς σχολιάζει την «Αρχαία Κοινωνία» περιγράφοντας τα βασικά στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης, όπως ήταν κοινώς παραδεκτά στον 19ο αιώνα. Και σε αντίθεση με άλλα σύγχρονα δοκίμια, τονίζει τη σημασία των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας και του ελέγχου στους υλικούς πόρους, που σχετίζονται επίσης με την ανάπτυξη των νέων τεχνικών. Ο Ένγκελς εκλαμβάνει ως ακριβή την αφήγηση του Morgan για την προϊστορία και επικεντρώνεται κυρίως στις δύο πρώτες φάσεις της -στην «αγριότητα» και στη «βαρβαρότητα» (οι όροι είναι «αντικειμενικοί», όχι υποτιμητικοί)- τις οποίες συνοψίζει ως εξής: η αγριότητα είναι η περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος ιδιοποιείται αγαθά στη φυσική τους κατάσταση, ενώ η βαρβαρότητα είναι η περίοδος κατά την οποία μαθαίνει να εκτρέφει οικόσιτα ζώα, να καλλιεργεί τη γη και να επινοεί μεθόδους για τη μεγαλύτερη απόδοση των φυσικών πόρων. Όσο για τον πολιτισμό, είναι η περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος επεξεργάζεται τα αγαθά της φύσης αναπτύσσοντας βιομηχανία και τέχνη. 

Στο επόμενο κεφάλαιο περί οικογένειας, ο Ένγκελς προσπαθεί να συνδέσει τη μετάβαση σε αυτά τα στάδια με μια αλλαγή στον τρόπο ορισμού της οικογένειας και των κανόνων που τη διέπουν. Κύρια πηγή παραμένουν οι έρευνες του Morgan, ο οποίος αναγνωρίζει στην οικογένεια τέσσερα στάδια. Η ομόαιμη είναι το πρώτο στάδιο και αποτελεί δείκτη της ανώτερης φύσης του ανθρώπου σε σύγκριση με τα ζώα. Σε αυτή την κατάσταση οι ομάδες γάμου διαχωρίζονται σύμφωνα με τις γενιές. Η σχέση του συζύγου και της συζύγου αμέσως και «communally» αναλαμβάνονται μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών μελών μιας γενιάς. Το μοναδικό ταμπού είναι η σεξουαλική σχέση μεταξύ δύο γενεών (δηλαδή μεταξύ πατέρα και κόρης, γιαγιάς και εγγονού). Στο δεύτερο στάδιο επεκτείνεται το ταμπού της αιμομιξίας περιλαμβάνοντας το σεξ μεταξύ αδελφών και αποτρέποντας όλες τις αιμομικτικές σχέσεις. Το τρίτο στάδιο είναι η πολυγαμία, το τέταρτο η μονογαμία.

Τα συμπεράσματα του Morgan για την καταγωγή της οικογένειας, τον διαχωρισμό των πατριαρχικών και μητριαρχικών γραμμών, τις απαρχές της μονογαμίας, της πατριαρχίας και της ιδιωτικής περιουσίας, έχουν, όπως συμβαίνει στις ανθρωπιστικές επιστήμες, ξεπεραστεί προ πολλού από νεότερες και ευρύτερες μελέτες[2]. Ωστόσο, ο Morgan διατηρεί την αξία του στο πλαίσιο της βικτοριανής Αγγλίας, μιας εποχής ραγδαίας ανάπτυξης των επιστημών, της έρευνας και της τεχνολογίας. Από την πλευρά του, ο Ένγκελς χρησιμοποιεί αυτά τα δεδομένα για να στηρίξει την ιδέα της φυσικής και αναπόφευκτης διαδοχής των συστημάτων –πρωτόγονο σύστημα κοινοκτημοσύνης, δουλοκτησία, καπιταλισμός, σοσιαλισμός, κομμουνισμός–, να ερμηνεύσει «την υποδεέστερη θέση των γυναικών στην ταξική κοινωνία» και να συνδέσει τον γάμο με τα κληρονομικά δικαιώματα, άρα με την ιδιωτική περιουσία.

Marx Family and Engels
 

Το βιβλίο Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους είναι έργο ενός μη ειδικού: ο Ένγκελς ανάγει όλα τα ανθρωπολογικά δεδομένα στις οικονομικές σχέσεις, εφόσον αυτή είναι η βάση του μαρξισμού – αλλά, το κοινωνικό του όραμα είναι τόσο επαναστατικό ώστε οι μαρξιστές, και αργότερα οι λενινιστές και σταλινικοί, φρόντισαν να το ξεχάσουν. Ο Ένγκελς περιγράφει μια κομμουνιστική κοινωνία όπου το κράτος θα έχει «μαραθεί» (θέση που αναλύει, το 1917, και ο Λένιν στο «Κράτος και επανάσταση») και όπου η μονογαμία –αν και όταν υπάρχει– δεν θα είναι «αναγκαστική». Υποτίθεται ότι η αναγκαστική μονογαμία στον καπιταλισμό οδηγεί στην ανηθικότητα, στην πορνεία και στη διπλή ηθική (στα «double standards») σε ό,τι αφορά τα φύλα. Πρέπει κι εδώ να πάρουμε υπόψη την ιστορική στιγμή στην οποία γράφονταν όλα αυτά, πριν δηλαδή από το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και πριν από τις μεγάλες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του 20ού αιώνα. Κατά κάποιον τρόπο, ο Ένγκελς, παρότι άνθρωπος της προόδου, δεν μπορούσε να δει την εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος ούτε τη σύγκλιση που συνέβη σε όλες σχεδόν τις δυτικές χώρες με την επινόηση της σοσιαλδημοκρατίας: στην εποχή του, η μοναδική τάξη που είναι «απαλλαγμένη» από τους περιορισμούς της ιδιοκτησίας, και ως εκ τούτου από τον κίνδυνο της ηθικής αποσύνθεσης, είναι το προλεταριάτο. Το προλεταριάτο δεν διαθέτει τα οικονομικά μέσα που αποτελούν τη βάση του αστικού γάμου και της αστικής οικογένειας – άρα, η προλεταριακή μονογαμία είναι μια εθελοντική σχέση έρωτα. Την κοινωνική επανάσταση στην οποία πίστευε ο Ένγκελς θα έφερνε σε πέρας ένα εξιδανικευμένο προλεταριάτο: η δικτατορία του, μια καλοήθης λαϊκή εξουσία, θα εξάλειφε τις ταξικές διαφορές και την ανάγκη για πορνεία και υποδούλωση των γυναικών μέσα και έξω από τον γάμο.

Ο Ένγκελς έκανε λάθος σε όλες αυτές τις εκτιμήσεις και προβλέψεις: δεν ήταν όλες οι πρωτόγονες κοινότητες ίδιες, δεν αναπτύχθηκαν όλοι οι πολιτισμοί βάσει παρόμοιου σχεδίου· ούτε οι κοινωνικές τάξεις παρέμειναν αυστηρά διαχωρισμένες στη διάρκεια της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ωστόσο, αν συγκρίνουμε τις αναλύσεις του Ένγκελς με εκείνες της Margaret Mead[3] –που έχει επίσης επηρεαστεί από τον Morgan (και, στη συνέχεια, τον Franz Boas)– θα επιβεβαιώσουμε ότι τα λάθη των μη ειδικών έχουν περισσότερο ενδιαφέρον από τα λάθη των ειδικών.

* Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ είναι συγγραφέας και ιστορικός.
[1] Ancient Society, University of Arizona Press, 1985.
[2] Βλ. για παράδειγμα, το έργο του Bronisław Malinowski και του Norbert Elias.
[3] Για τον αλλοπρόσαλλο τρόπο με τον οποίον διεξήγαγε τις έρευνές της η Margaret Mead στη Σαμόα, βλ. Derek Freeman, The Fateful Hoaxing of Margaret Mead: An Historical Analysis of Her Samoan Researches, Basic Books, 1999

katagogi-exofΗ καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους
(Στο φως των ερευνών του Λ. Χ. Μόργκαν)
Friedrich Engels
Σύγχρονη Εποχή 2013
Σελ. 224, τιμή €12,00
 
politeia-link
 
 
 
 
 
 
  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Με τον Σπινόζα, σε αναζήτηση της ευτυχίας

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Σ' αυτό το βιβλίο, ο Βalthasar Thomass αναλύει τη σκέψη του Σπινόζα γύρω από τα ζητήματα της καλής ζωής, τους όρους της γνώσης, τον προσδιορισμό της αλήθειας, της ηθικής, καθώς και της πολιτικής και αισ...

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Η συνωμοσιολογία ως τρόπος σκέψης

Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο του Pierre-André Taguieff «Θεωρίες συνωμοσίας» (μτφρ. Αναστασία Καραστάθη, εκδ. Πόλις).

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Ο Pierre-André Taguieff είναι από εκείνους τους ιστορικούς που έχουν αναλάβει τη mission impossible να...

Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε;

Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε;

Με αφορμή το έργο του Περί ελευθερίας και ελευθεριών του Γάλλου φιλοσόφου Benjamin Constant.

Της Σώτης Τριανταφύλλου

H πολιτική συμπεριφορά, η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Κινέζοι εθνικιστές στοχοποιούν τον νομπελίστα Μο Γιάν – Γιατί τον κατηγορούν για αντικομμουνισμό

Ο Κινέζος Νομπελίστας Μο Γιάν κατηγορείται ότι με τα βιβλία του σπιλώνει τον κομμουνιστικό στρατό της Κίνας και εξυμνεί τον αντίστοιχο της Ιαπωνίας. 

Επιμέλεια: Book Press

Το να είσαι ...

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Ανακοινώθηκαν οι νικητές των βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης

Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024 θα γίνει η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Ακολουθούν οι μικρές λίστες και μαζί οι νικητές σε κάθε κατηγορία, καθώς και το μεγάλο βραβείο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ