alt

Για το μυθιστόρημα του Ντον ΝτεΛίλλο «Zero K» (μτφρ. Λαμπρινή Κουζέλη, εκδ. Εστία).

Του Γιώργου Βέη

«Έχουμε ακόμη όνειρα, μόνο που γνωρίζουμε ότι
τα περισσότερα απ' αυτά θα ναυαγήσουν. Όπως γνωρίζουμε επίσης,
ευτυχώς, ότι αυτό δεν έχει καμιά σημασία». Ρέιμοντ Τσάντλερ

Η επαναφορά του όντος στη ζωή, στην ίδια μορφή ή σε μια άλλη, πολλαπλώς ή ελαφρώς διαφοροποιημένη απασχόλησε ανέκαθεν τον σκεπτόμενο άνθρωπο. Ένα πρόχειρο παράδειγμα ας είναι το εξής: «Κι όποιος περάσει σωστά τον χρόνο που έχει οριστεί γι' αυτόν, θα επιστρέψει μετά τον θάνατό του στο άστρο απ' όπου ξεκίνησε για να ζήσει εκεί ευτυχισμένα. Αν όμως δεν γίνει αυτό, τότε στη δεύτερη γέννησή του θα γίνει γυναίκα. Αν, ακόμα και τότε, δεν σταματήσει να κάνει κακό, θα συνεχίσει να μεταβάλλεται ανάλογα με το είδος της κακίας του στο αντίστοιχο άγριο θηρίο. Αυτές οι μεταμορφώσεις δεν θα σταματήσουν παρά μόνο όταν υποταχτεί στην περιφορά του αμετάβλητου και αναλλοίωτου που έχει μέσα του και, κυριαρχώντας με τη λογική σ' εκείνη τη φοβερή μάζα φωτιάς, νερού, αέρα, και γης που του δόθηκε μετά τη γέννησή του, θυελλώδη και παράλογη μάζα, επιστρέψει και πάλι στην αρχική άριστη μορφή του». (Βλ. Πλάτων, Τίμαιος, 42, b, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια: Ορέστης Περδικίδης, εκδόσεις Κάκτος, 1993).

Oι σελίδες του «Zero K» παραπέμπουν εμμέσως πλην σαφώς σε κρίσιμα κεφάλαια της φιλοσοφίας, όπως δοκίμασε να την οργανώσει ο άνθρωπος στη διάρκεια των αιώνων. Η σπουδή θανάτου μεταλλάσσει σε ένα ευρύτερο μυθιστόρημα ιδεών.

Αλλά και στη Βίβλο, αντιστικτικά, ο θάνατος συνιστά πεδίο συλλογισμών, παρά άφατης μόνον οδύνης. Ενίοτε μάλιστα, από καθαρά σημειολογική άποψη, αξίζει περισσότερο από τη ζωή. Καθώς αντιστρέφονται ρητορικά κατεστημένες έννοιες, η θεολογία προοικονομεί ένα διαφορετικό πλαίσιο επαναπροσέγγισης του τόσο κομβικού αυτού θέματος. Επαναφέρω, μεταξύ άλλων, τα εξής χαρακτηριστικά: «Καλύτερα το καλό όνομα παρά πολύτιμο μύρο· και η ημέρα τού θανάτου παρά η ημέρα τής γέννησης. Καλύτερα να πάει κάποιος σε ένα σπίτι πένθους, παρά να πάει σε ένα σπίτι συμποσίου· επειδή, αυτό είναι το τέλος κάθε ανθρώπου, κι αυτός που ζει θα το βάλει αυτό στην καρδιά του. Καλύτερα η λύπη παρά το γέλιο· επειδή, από τη σκυθρωπότητα του προσώπου η καρδιά γίνεται φαιδρότερη. Η καρδιά των σοφών είναι σε ένα σπίτι πένθους· η καρδιά, όμως, των αφρόνων σε ένα σπίτι ευφροσύνης». (Βλ. Εκκλησιαστής, Ζ' ).

Ο ιταλικής καταγωγής, πολυβραβευμένος Ντον ΝτεΛίλλο (1936-), «ο πρώτος», ως γνωστόν, «των πρώτων της σχολής του παραλόγου στο αμερικανικό μυθιστόρημα», γεννημένος στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης, ασφαλώς τα γνωρίζει όλα αυτά. Είναι, ως γνωστόν, ο στοχαστής μεταιχμίων, τα οποία προκαθορίζουν με μεγάλη μάλιστα ακρίβεια το μέλλον μας. Εξ ου και ο διάχυτος στοχασμός: οι σελίδες του Zero K παραπέμπουν εμμέσως πλην σαφώς σε κρίσιμα κεφάλαια της φιλοσοφίας, όπως δοκίμασε να την οργανώσει ο άνθρωπος στη διάρκεια των αιώνων. Η σπουδή θανάτου μεταλλάσσει σε ένα ευρύτερο μυθιστόρημα ιδεών. Έχοντας φοιτήσει, μεταξύ άλλων, στα ανοιχτά σχολεία του Φραντς Κάφκα, του Σάμιουελ Μπέκετ και του Τζέιμς Τζόις, ξέρει πώς να διατηρεί αμείωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον, προπονώντας ταυτόχρονα τους δέκτες του στα αγωνίσματα του πνεύματος. Έτσι, για παράδειγμα οι συλλογισμοί υποστηρίζουν με ενάργεια την όλη δράση. Η θεματολογία και η όλη κειμενική ανάπτυξη παραπέμπει βεβαίως σε δημιουργικές εμμονές ή πάγια μοτίβα του συγγραφέα, δηλαδή σε γόνιμα patterns, όπως θα μας συμβούλευε εν προκειμένω η λογική της σύνθεσης των Τεσσάρων Κουαρτέτων του Τ.Σ. Έλιοτ. 

Αυτό που γλιστράει στο πάντα ολισθηρό έδαφος των κεκαλυμμένων ψευδών του περιβάλλοντος είναι η θνησιγενής αθωότητά μας: ό,τι δηλαδή υπαινίσσεται κατά καιρούς ο συγγραφέας από το Μπρονξ.

Στη σκηνή του μυθιστορήματος οι συναφείς διερωτήσεις προσδίδουν στην αφήγηση υποδειγματική ενάργεια. Τα περί θανάτου διανθίζονται με ένα είδος στοχαστικής ελπίδας. Εξ όνυχος έστω τα εξής: «γεννιόμαστε χωρίς να το θέλουμε. Θα πρέπει να πεθάνουμε χωρίς να το θέλουμε; Δεν είναι απόδειξη του ανθρώπινου μεγαλείου η άρνηση να δεχτούμε τη μοίρα που μας ορίστηκε;» Οι εμμονές της ενδοσκόπησης, οι αναδιπλώσεις του στοχαστικού τόνου, συνιστούν, ως γνωστόν, πάγιες κειμενικές στρατηγικές του συγγραφέα. Ας θυμίσω τα εξής ενδεικτικα: «Υποτίθεται ότι ο κόσμος έχει ένα δικό του ανεξάρτητο νόημα. Τίποτα όμως δεν είναι ανεξάρτητο. Το καθετί εισδύει σε κάτι άλλο. Οι ασήμαντες μέρες μου χύνονται μέσα σε έτη φωτός. Γι' αυτό και δεν μπορώ παρά να προσποιούμαι ότι είμαι κάποιος. Και γι’ αυτό στην αρχή, δουλεύοντας αυτές τις σελίδες, ένοιωθα ετερόφωτος. Δεν ήξερα αν ήμουν εγώ που έγραφα τόσο σαν κάποιος στον οποίο θέλω να μοιάσω». Ή «...στην ουσία όλα τα φαινόμενα είναι τυχαία. Εντάξει, εφαρμόζεις τα μαθηματικά και άλλες επιστήμες. Σε τελική ανάλυση όμως έχεις να κάνεις με ένα ανεξέλεγκτο σύστημα. Μια υστερία σε υψηλές ταχύτητες, μέρα τη μέρα, λεπτό το λεπτό. Οι άνθρωποι στις ελεύθερες κοινωνίες δεν είναι ανάγκη να φοβούνται την κρατική παθολογία. Εμείς δημιουργούμε τη δική μας τρέλα, τις δικές μας μαζικές διαταραχές, οδηγημένοι από σκεπτόμενες μηχανές που δεν τις ελέγχουμε ολοκληρωτικά. Και η τρέλα τις περισσότερες φορές περνάει απαρατήρητη. Απλούστατα, έτσι ζούμε». (Βλ. Ντον ΝτεΛίλλο, Κοσμόπολις, μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, Εστία, σελ. 70 & 96). Αυτό που γλιστράει στο πάντα ολισθηρό έδαφος των κεκαλυμμένων ψευδών του περιβάλλοντος είναι η θνησιγενής αθωότητά μας: ό,τι δηλαδή υπαινίσσεται κατά καιρούς ο συγγραφέας από το Μπρονξ.

alt
Ο Ντον Ντελίλο γεννήθηκε στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης
το 1936. Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, διηγήματα και
θεατρικά έργα. Είναι ο πρώτος Αμερικανός που τιμήθηκε
με το Jerusalem Prize, το 1999, για το συνολικό του έργο.
Tο μυθιστόρημα Υπόγειος κόσμος απέσπασε το Howells
Medal της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών
ως το σημαντικότερο λογοτεχνικό έργο των τελευταίων ετών.





Ο βαθύπλουτος Ρος Λόκχαρτ και η δεύτερη σύζυγός του, η αρχαιολόγος Άρτις (δηλαδή, λατινιστί, η Τέχνη αυτοπροσώπως!) Μαρτινό, η οποία πάσχει από ανίατη ασθένεια, βιώνουν κάπου στην Ασία, εκεί που παλιά η πρώην Σοβιετική Ένωση ασκούσε πλήρη έλεγχο, ό,τι η φαντασία έχει κατορθώσει εν τέλει να συλλάβει. Να περάσει δηλαδή η ασθενής μέσα από τον θάνατο στη ζωή. Ο Τζέφρι, ο γιος του Ρος από τον πρώτο του γάμο, θα συναντήσει εκεί το ζευγάρι. Συνιστώντας τον απαραίτητο αψευδή, αυτήκοο και αυτόπτη μάρτυρα, ο οποίος ξέρει να παραμένει προσανατολισμένος στις εστίες του παραδοσιακού ανθρωπισμού, αντιπροσωπεύει επάξια τον αντίποδα του ξέφρενου πατέρα του. Η απόρριψη μάλιστα του γεννήτορα σημασιοδοτεί ασφαλώς πράξη πολιτισμικής εντιμότητας. Το εκούσιο πειραματόζωο-αρχαιολόγος στο μεταξύ «θα πέθαινε, με τη βοήθεια φαρμάκων, σε μια κρύα κρύπτη υπό το μηδέν, στη διάρκεια μιας ιατρικής διαδικασίας υψηλής ακριβείας…» Η γραφή εξακολουθεί να παρακολουθεί τις ψυχοπνευματικές μεταπτώσεις με ιδιάζουσα συνέπεια και ανάλογη ευελιξία.

Η τρομοκρατία, οι μετακινήσεις πληθυσμών, τα απονενοημένα διαβήματα φανατικών υπερασπιστών ακραίων ιδεολογιών, η αήθης χρήση του πλούτου, η ύβρις σε όλη τη θλιβερή της μεγαλοπρέπεια, όλοι δηλαδή οι εφιάλτες του νυν, δεν παύουν να ενεργούν ως οι καταστατικοί, ως οι κύριοι άξονες των αναφορών. Μάλιστα, τα δύο μέρη της αφήγησης τιτλοφορούνται αντιστοίχως «Στον καιρό του Τσελιάμπινσκ» και «Στον καιρό της Κοστιαντίνιβκα». Επικαλούνται έτσι γνωστές, σύγχρονες τραγωδίες, προκειμένου να γειώσουν την ανάγνωση και στην αλήθεια του κόσμου. Αντιθέτως, η επιστημονική φαντασία επιχειρεί από την πλευρά της να αναβαθμισθεί σε μια εξ αντικειμένου δεύτερη, πάντως ανώτερη, περισσότερο λειτουργικη πραγματικότητα. Στην έρημη γη, όπου η «Σύγκλιση», το πρόγραμμα δηλαδή αυτών των μεταβάσεων στο υλοποιημένο ουτοπικό είναι, ουσιώνεται: ο άνθρωπος τείνει να καταστεί το ημι-πραγματικό, ημι-φασματικό άλλο ον. Άλλη μια φορά αυτό που μοιάζει με διαφθορά της λογικής, με «ψυχής πλάνημα κανακίνησις φρενών», δηλαδή «της ψυχής σύγχυση, του νου ταραχή», που αναστατώνει τον Οιδίποδα (βλ. στίχο 427), δεν είναι τίποτε άλλο παρά το «φυσικό», σε μιαν επαρκώς αναπτυγμένη παραλλαγή του.

Το δαιμονικό εν τέλει σανατόριο στην Ασία συνιστά έναν ακόμη Κύκλο της Κόλασης του Δάντη. Κοντολογίς, η υφολογική πληρότητα του συγγραφέα εξυπηρετεί απολύτως το συγκεκριμένο συγγραφικό σχέδιο: εικονική παρεκτροπή και γνησιότητα ζωής συμπλέκονται, συνυπάρχουν, συγκρούονται, δρουν ενίοτε παραπληρωματικά ή και όλως αντιθετικά. Συγκρατώ ότι η μετάφραση μεταφέρει το πνεύμα και το γράμμα του πρωτοτύπου με εμφανή άνεση και υποδειγματική πιστότητα.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών κειμένων «Ινδικοπλεύστης» (εκδ. Κέδρος).


altZero K
Ντον ΝτεΛίλλο
Μτφρ. Λαμπρινή Κουζέλη
Εστία 2019
Σελ. 312, τιμή εκδότη €17,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ DON DELILLO

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η πόλη της νίκης», το νέο μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – Το έπος ενός ακατάβλητου παραμυθά

«Η πόλη της νίκης», το νέο μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – Το έπος ενός ακατάβλητου παραμυθά

Για το βιβλίο του Σαλμάν Ρούσντι [Salman Rushdie] «Η πόλη της νίκης» (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θα μπορούσε να είχε γραφτεί η  ...

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

Για τον τόμο με τις τρεις νουβέλες του Ρόμπερτ Μούζιλ (Robert Musil) «Τρεις γυναίκες» (μτφρ. Μαρίνα Αγαθαγγελίδου, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καρ...

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

Για το βιβλίο της Χάριετ Κονστάμπλ [Harriet Constable] «Η μαέστρος» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Στην κεντρική φωτογραφία, ο πίνακας «Young Woman Playing a Violin» του Οράτσιο Τζεντιλέσκι.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα», στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε σκηνοθεσία Έλενας Τριανταφυλοπούλου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Η οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπ...

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Ποικίλες πτυχές της θηλυκής υπόστασης

«MAMI» του Μάριο Μπανούσι, στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. «Έντονες επιρροές από τον Καστελούτσι και τον Παπαϊωάννου, εξαιρετική μουσική υπόκρουση». Φωτογραφίες © Ανδρέας Σιμόπουλος

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το «ΜΑΜΙ» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ