Ewe sheep black and white

Για το μυθιστόρημα του Ουαζντί Μουαουάντ «Anima» (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Eκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).

Tου Νίκου Ξένιου

Ο Λιβανέζος συγγραφέας Ουαζντί Μουαουάντ ζει στον Καναδά και έχει γίνει γνωστός στην Ευρώπη ως avant guard θεατρικός συγγραφέας και ένθερμος υπερασπιστής της ειρήνης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Έχει γράψει δεκαέξι θεατρικά έργα και έχει παρουσιάσει πολιτικές αλληγορίες επί σκηνής με θέμα την πολιτική εξορία και τον ξεριζωμό, καθώς και διασκευές μεγάλων κλασικών έργων. Στο έργο του Τα δάκρυα του Οιδίποδα (Les Larmes d’Œdipe) ο Οιδίπους κλαίει στην αγκαλιά της Αντιγόνης λίγο πριν πεθάνει, ενώ η αστυνομία δολοφονεί ένα διαδηλωτή στη σύγχρονη Αθήνα. Στο ενεργητικό του ο συγγραφέας έχει δύο μυθιστορήματα: Visage Retrouvé και Anima. Από το 2016 είναι διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου La Colline του Παρισιού.

Μια φωνή πρωτάκουστη για τον αναγνώστη

Η εντύπωση που δημιουργείται είναι απολύτως εξωφρενική. Οι αφηγηματικές φωνές των ζώων παρακολουθούν τη δράση από διαφορετικές οπτικές γωνίες και τη βιώνουν στις διαστάσεις που αντιστοιχούν στον μικρόκοσμό τους και στη δική τους αντίληψη. Σαν να συνηγορεί το σύμπαν στη συγγραφή αυτής της ιστορίας, που έτσι «εμψυχώνεται» με μοναδικό και πρωτοφανή για τη λογοτεχνία τρόπο.

Έπειτα από δέκα χρόνια αναβολής της συγγραφής του μυθιστορήματός του, ο Μουαουάντ βρήκε την αφηγηματική φωνή που έψαχνε: ήταν η φωνή ενός ζώου. Ο ήρωας του βιβλίου, ο Γουαχς Ντεμπ, γυρνά μια μέρα από τη δουλειά και βρίσκει στο σαλόνι την έγκυο γυναίκα του βιασμένη και άγρια ξεκοιλιασμένη από έναν ινδιάνο Μοχώκ. Η δολοφονία της γυναίκας έχει γίνει με τελετουργικό τρόπο, ανάλογο με το ξέσκισμα της κοιλιάς του θηλυκού από τον αρσενικό τερμίτη κατά την αναπαραγωγή.

Το κατοικίδιο του Γουαχς, η γάτα του, αρχίζει να αφηγείται τη λιποθυμία του κυρίου τους. Στο επόμενο κεφάλαιο ο Γουαχς έχει μεταφερθεί στο νοσοκομείο, ενώ την αφήγηση την αναλαμβάνει τώρα ένα περιστέρι που πετά με το σμήνος του έξω από το παράθυρο της κλινικής. Προς μεγάλη έκπληξη του αναγνώστη, σε όλα τα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου παρελαύνει σε λατινική γλώσσα η πανίδα της αμερικανικής ηπείρου, με τις παραλλαγές της κάθε ράτσας: Felis sylvestris catus carthusianorum o γάτος, canis lupus familiaris είναι το κατοικίδιο λυκόσκυλο, columba το περιστέρι, κοκ., σε όλο το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος: «Αληθινά ζώα»=bestiae verae. Παρελαύνουν το κοράκι (corvus corax), το καναρίνι, ο σκίουρος, ο αρουραίος (ratus norwegicus), ο λαγός, ο ψύλλος, ο λύκος, ο βόας, ο ορνιθόρυγχος, η μύγα, η σφήκα. Η εντύπωση που δημιουργείται είναι απολύτως εξωφρενική. Οι αφηγηματικές φωνές των ζώων παρακολουθούν τη δράση από διαφορετικές οπτικές γωνίες και τη βιώνουν στις διαστάσεις που αντιστοιχούν στον μικρόκοσμό τους και στη δική τους αντίληψη. Σαν να συνηγορεί το σύμπαν στη συγγραφή αυτής της ιστορίας, που έτσι «εμψυχώνεται» με μοναδικό και πρωτοφανή για τη λογοτεχνία τρόπο.

Γουέστερν; Δράμα ανιμισμού; Ή ναυτία των ανθρωπίνων;

O ήρωας πρέπει οπωσδήποτε να βρει ποιος είναι ο εγκληματίας, γι’ αυτό ρίχνεται σε ένα μανιασμένο κυνηγητό, ακολουθώντας την «ιερή» ζωώδη μυρωδιά του χυμένου αίματος. Μόνος και απελπισμένος περνά μια πραγματική οδύσσεια διασχίζοντας το βίαιο σκηνικό της αμερικανικής ηπείρου, ενώ εφιαλτικές αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας ξυπνούν όταν έρχεται σε επαφή με διάφορες εκφάνσεις ανθρωπιάς ή κτηνωδίας: όταν ήταν παιδί πετάχτηκε σε μια κοινή τάφρο.

Τα ζωικά υποκείμενα παρακολουθούν τις λεπτομέρειες που κανονικά θα διέφευγαν ακόμη και από τον απόλυτα παντεπόπτη αφηγητή, αίροντας τη διάκριση ακούσιας και εκούσιας «φύσης» όπου το κάθε είδος ενοικεί.

Ο Γουαχς ζει το δράμα της ανακάλυψης των ριζών του. Η anima είναι η μυθική «ψυχή» της φύσης: αυτή είναι η λέξη-κλειδί του βιβλίου και ταυτόχρονα ο τίτλος του. Στο δεύτερο μέρος («Ζώα φανταστικά»=bestiae fabulosae) η δράση εκτυλίσσεται και πάλι μέσα από την αντίληψη των ζώων, που παρατηρούν την ανθρώπινη φύση και την καταγράφουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Τα ζώα εδώ είναι εν μέρει φανταστικά, εν μέρει υπαρκτά: και το καθένα γαβγίζει, νιαουρίζει, πεταρίζει, τιτιβίζει, τερετίζει ή χλιμιντρίζει, κρύβεται στα ρούχα, στα μαλλιά, στις γωνίες των δωματίων, στα πόδια και στους ώμους των ανθρώπων. Τα ζωικά υποκείμενα παρακολουθούν τις λεπτομέρειες που κανονικά θα διέφευγαν ακόμη και από τον απόλυτα παντεπόπτη αφηγητή, αίροντας τη διάκριση ακούσιας και εκούσιας «φύσης» όπου το κάθε είδος ενοικεί. Καθώς έλκονται από την αύρα του ανθρώπου και προσπαθούν να τον κατανοήσουν, αναγνωρίζουν στο ανθρώπινο είδος ομοιότητες προς το δικό τους. Ακόμη, το περιβάλλον των κατοικίδιων ζώων και το αστικό τοπίο εκφαίνονται στο βιβλίο ως ένας βιότοπος (habitat) που τα ίδια τα ζώα έχουν επιλέξει. Έτσι, ενώ τα ζώα αποδεικνύονται σοφά σε αυτό το βιβλίο, μόνο στο τέταρτο (το τελευταίο) μέρος του βιβλίου η αφήγηση γίνεται από έναν κανονικό homo sapiens sapiens.

Κάποιες απ’ αυτές τις υπάρξεις προέρχονται από κρύφιους, ανύποπτους κόσμους και ασύνειδους χρόνους, ανάγουν την καταγωγή τους σε περιοχές κατεστραμμένες, αναδύονται μέσα από βαθύτατες τεκτονικές πλάκες οδύνης, επιστρέφουν από τη μακρόχρονη εξορία της σιωπής και ξαφνικά αρχίζουν να μιλούν. Ο Μουαουάντ εγγράφει την εκατόμβη που διενεργείται εις βάρος των ζώων στο πλαίσιο των γενοκτονιών που έχουν καταγραφεί στην ανθρώπινη ιστορία. Εννοείται ότι αυτή η πολυφωνική τοιχογραφία καταγγέλλει τη βία σε όλες της τις εκφάνσεις: ο Μουαουάντ είναι ο συγγραφέας που δεν διστάζει να αντλήσει τη φωνή της αφήγησής του από άλλες εποχές, από άγνωστες γαίες, από μνήμες αχνά καταγεγραμμένες του ομαδικού ασυνειδήτου, παράγοντας ένα ιδιότυπο σασπένς και εισάγοντας ένα νέο είδος «οικουμενικότητας των ειδών» στη θέση του ανθρωποκεντρισμού, τη ζωικότητα στη θέση της αποκτηνωμένης ανθρωπότητας.

alt
Ο Ουαζντί Μουαουάντ

Μια συγκεκριμένη προθετικότητα, ο ανθρωπισμός

Η πόλη που φέρει την ονομασία «Λίβανος» βρίσκεται στη μεθοριακή γραμμή ανάμεσα στο Ιλινόις και στο Μισούρι. Δηλαδή ανάμεσα σε μια περιοχή που στον αμερικανικό εμφύλιο τάσσεται υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων και σε μια περιοχή που ξεκάθαρα υποστηρίζει το δουλεμπόριο.

Το «μαύρο» μυθιστόρημα Anima εκτείνεται μέχρι τα σύνορα Ηνωμένων Πολιτειών και Καναδά: στις περιοχές των ινδιάνων που ζουν εκτός νόμου, αφημένοι στα χέρια των μαφιόζων και των τράφικερς κάθε είδους. Η πόλη που φέρει την ονομασία «Λίβανος» βρίσκεται στη μεθοριακή γραμμή ανάμεσα στο Ιλινόις και στο Μισούρι. Δηλαδή ανάμεσα σε μια περιοχή που στον αμερικανικό εμφύλιο τάσσεται υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων και σε μια περιοχή που ξεκάθαρα υποστηρίζει το δουλεμπόριο. Το τερατώδες λυκόσκυλο που ακολουθεί τον ήρωα φέρει το όνομα Mason-Dixon Line, που απηχεί τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε αυτές τις δυο περιοχές. Λόγω αυτής της ιδιοτυπίας χώρου και χρόνου, πολλοί διάλογοι παραμένουν στα αγγλικά, όπως είναι και στο γαλλικό πρωτότυπο. Ο Μουαουάντ δανείζεται τη φράση του Αλμπέρ Καμύ: «Όλοι δολοφόνοι είμαστε, με τη διαφορά πως κάποιοι το επιλέγουν κιόλας!». Και τέτοιοι είναι οι άντρες που έχουν κυριολεκτικά «σβήσει» το φως της ψυχής τους για να πάρουν μια πρόγευση του Απόλυτου Κακού. Του Κακού που δεν είναι παρά το απόσταγμα της οδυνηρής μνήμης της γενοκτονίας των Αμερικανών ινδιάνων από τη μια, και της σφαγής στον δικό μας Λίβανο, αυτόν της Μέσης Ανατολής, από την άλλη: τον Σεπτέμβριο του 1982, στα οχυρά Σάμπρα και Σατίλα.

Ο Μουαουάντ τείνει στον αναγνώστη του έναν καθρέφτη όπου τα είδωλα της πραγματικότητας είναι τερατώδη, επειδή προέρχονται από την τερατώδη φύση του ανθρώπου. Το ίδιο το όνομα του πρωταγωνιστή, που θα αποκαλύψει την ιδιοτυπία του στο τέλος του βιβλίου, αποτελεί χειροπιαστή απόδειξη αυτού του «παραξενίσματος» που προκαλεί η ανάγνωση αυτού του μυθιστορήματος στον μη αραβόφωνο αναγνώστη. Το μυθιστόρημα αυτό δεν μιμείται την πραγματικότητα, αντιθέτως εκθέτει τα τεχνητά στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα μας της πραγματικότητας. Το ζήτημα της μνήμης και των καταβολών του ανθρώπινου γένους είναι το υλικό του Μουαουάντ. Επίσης, η γενεαλογία της βίας, η γενεσιουργός της αιτία. Τα ζητήματα της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης. Τέλος, η ανάγκη της ιστορικής μνήμης. Σε ένα συνέδριο στο Περπινιάν τον Μάρτιο του 2015 όπου παρουσίαζε το θεατρικό του έργο Αδελφές, ο Μουαουάντ είχε δηλώσει πως η αναζήτηση νοήματος στη γραφή του προέρχεται από την πεποίθηση ότι κάθε δραματική κατάσταση προκύπτει από την απομάκρυνση των ανθρώπων. Αν σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ο ένας άνθρωπος βρίσκεται στη μία κορυφή και ο άλλος στην άλλη, ο σκοπός της γραφής του, είπε, είναι να βρει την «υποτείνουσα» που θα ενώσει τις δύο κορυφές.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η νουβέλα «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία» (εκδ. Κριτική).


altAnima
Ουαζντί Μουαουάντ  
Μτφρ. Νίκος Κούρκουλος
Eκδόσεις του Εικοστού Πρώτου 2019
Σελ. 438, τιμή εκδότη €18,02

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ [Douglas Stuart] «Ο νεαρός Μάνγκο» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 28 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περίμενε ώσπου να α...

«Ασκατασούνα – Ξέφτια Ελευθερίας» του Μάνου Χατζηγιάννη (προδημοσίευση)

«Ασκατασούνα – Ξέφτια Ελευθερίας» του Μάνου Χατζηγιάννη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Μάνου Χατζηγιάννη «Ασκατασούνα – Ξέφτια Ελευθερίας», το οποίο κυκλοφορεί στις 20 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Και να ήθελε να κλείσει μάτι, δεν μπορούσε. Δεν ήταν από εκείν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ