carver elephant

Για τη συλλογή διηγημάτων του Ρέιμοντ Κάρβερ «Ελέφαντας» (μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Τον ανακαλύψαμε στα μέσα της δεκαετίας του 1980, χάρη στον ποιητή Γιάννη Τζώρτζη που μιλούσε με ενθουσιασμό για το «πιο καλοκρυμμένο μυστικό της αμερικανικής πεζογραφίας». Είχαν εκδώσει βιβλία του οι οίκοι Οδυσσέας και Απόπειρα. Μας συνεπαίρνει ακόμη –και ίσως τώρα, στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, μας παρασύρει περισσότερο στον κόσμο του– το ότι απλώνει σ’ ένα παλιό μεγάλο μοναστηριακό τραπέζι βρόμικες πολαρόιντ και τις εξευγενίζει τονίζοντας τις πτυχές της βαθιάς ανθρωπινότητας που κρύβονται μες στη δυστυχία, στη δυσανεξία, στη δυσφορία των ροζιασμένων εικοσιτετράωρων. Οι ήρωές του είναι στριμωγμένοι, μουντοί, κουρασμένοι, βαριεστημένοι, μπλεγμένοι, αλλά πάντα, σε μιαν αναπάντεχη στιγμή, φανερώνεται ένα δάκρυ ή ένα χαμόγελο και η ζωή αποκτά νόημα. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη κουβαλάει τον Απρίλιο βιβλία του βρόμικου ρεαλισμού, του Μπουκόβσκι τις προάλλες, του Κάρβερ σήμερα.

Εκεί που ξεδιπλώνεται μια ζόρικη, πικρή ιστορία, διαισθάνεσαι μέσα από τα εσκεμμένα της κενά, τις ευφυώς διευθετημένες σιωπές της, το ενίοτε απότομο τέλος της, τον συναισθηματικό/συγκινησιακό πλούτο του συγγραφέα και την απόφασή του να αφήσει τον αναγνώστη να συμπληρώσει ό,τι δεν καταγράφεται και, συνεπώς, να στοχαστεί τι μας κάνει πιο ανθρώπινους όταν συναντιόμαστε, όταν συνυπάρχουμε, όταν συμπράττουμε.

Εφτά διηγήματα, όλα κι όλα, στον τόμο Ελέφαντας, αλλά τόσο περιεκτικά που συγκροτούν σύμπαν: ιδίως το τελευταίο, το «Θέλημα», κύκνειο άσμα του συγγραφέα και ποιητή που έζησε πέντε δεκαετίες, όπως και ο Ρομπέρτο Μπολάνιο, και το πάλεψε γερά, όπως ο Τσαρλς Μπουκόβσκι. Το «Θέλημα», γραμμένο έτσι ώστε να αποτελεί τη λογοτεχνική διαθήκη του Κάρβερ, την πύκνωση της κοσμοθεώρησής του, το απόσταγμα της ψυχοσύνθεσής του, δημοσιεύεται στο New Yorker τον Ιούνιο του 1987. Έναν χρόνο μετά, στις 2 Αυγούστου του 1988, ο Κάρβερ, γεννημένος στις 25 Μαΐου του 1938, αφήνει την τελευταία του πνοή. Στο «Θέλημα» μιλάει για την τελευταία πνοή του συγγραφέα που αγάπησε ίσως περισσότερο από κάθε άλλον, και που χρησιμοποίησε δημιουργικά σαν παρτιτούρα τα πυκνά και βαθύτατα ανθρώπινα διηγήματά του, του Άντον Τσέχοφ.

Ο τρόπος του συγγραφέα μας είναι συνάμα σκληρά ρεαλιστικός και λειαντικά/στιλβωτικά ελλειπτικός. Ό,τι κι αν λένε οι κακές γλώσσες, σίγουρα ο τρόπος αυτό οφείλει πολλά στον μάστορα επιμελητή Γκόρντον Λις και στην ποιήτρια, και σύζυγο του Κάρβερ, Τες Γκάλαχερ. Εκεί που ξεδιπλώνεται μια ζόρικη, πικρή ιστορία, διαισθάνεσαι μέσα από τα εσκεμμένα της κενά, τις ευφυώς διευθετημένες σιωπές της, το ενίοτε απότομο τέλος της, τον συναισθηματικό/συγκινησιακό πλούτο του συγγραφέα και την απόφασή του να αφήσει τον αναγνώστη να συμπληρώσει ό,τι δεν καταγράφεται και, συνεπώς, να στοχαστεί τι μας κάνει πιο ανθρώπινους όταν συναντιόμαστε, όταν συνυπάρχουμε, όταν συμπράττουμε εκείνες ακριβώς τις στιγμές που η χρεία κουρταλεί τη χρεία και ο ζόφος περνάει από το κατώφλι μας.

Ο Ελέφαντας κυκλοφόρησε μόλις μία μέρα μετά τον θάνατο του Κάρβερ. Η αντιμαχία με την απώλεια είναι παρούσα και στα εφτά διηγήματα. Ο θάνατος, ο χωρισμός, η απόσταση, η μοναξιά, οι κατακερματισμένες σχέσεις, η ασυνεννοησία, παντού. Μολαταύτα, επίσης παντού, αχνοφέγγει η αλληλεγγύη, η κατανόηση (έστω η επίμοχθη προσπάθεια για κατανόηση), μια τσαλακωμένη τρυφερότητα για τους τσαλακωμένους της ζωής, η καλοσύνη, η ελπίδα. Στο διήγημα που φέρει τον τίτλο του τόμου, ο ανώνυμος αφηγητής, δόλιος δουλευτής που τον ξεζουμίζουν οι πάντες (η τέως σύζυγος, ο αδελφός του, η μάνα του, η θυγατέρα του, ο γιος του), πάνω που φτάνει στη στροφή-φουρκέτα της απόγνωσης, σχεδόν ρημαγμένος πια, κοιμάται αποκαμωμένος, βλέπει ένα διπλό όνειρο, ξυπνάει, και αφυπνίζεται ψυχικά, θαρρείς και το όνειρο να του αποκάλυψε το νόημα της ζωής, να τον μπόλιασε με σθένος. Και τι όνειρο! Τίποτα σπουδαίο, απλό, καθημερινό όνειρο, όπως τα πάντα είναι απλά, καθημερινά στο σύμπαν του Κάρβερ: είναι παιδί, στο όνειρο, ο πατέρας του τον ανεβάζει στους ώμους του, το αγόρι απλώνει τα χέρια κάποια στιγμή, χαλαρώνει, αφήνεται, τα χέρια του πατέρα κρατάνε τους αστραγάλους του, το αγόρι κάνει ότι τάχα ο πατέρας είναι ελέφαντας, έχει εμπιστοσύνη, αντλεί παιγνιώδη αυτοπεποίθηση: «Δεν ξέρω πού πηγαίναμε. Μπορεί να πηγαίναμε στο μπακάλικο, μπορεί στο πάρκο για να με κάνει κούνια». Κι όταν ξυπνάει, φτιάχνει καφέ, ετοιμάζει το κολατσιό, παίρνει το θερμός, ξεκινάει για το μαγγανοπήδαγο, το μεροδούλι-μεροφάι, και τα βλέπει όλα αλλιώς, όλα απαλλαγμένα από το άχθος κι από το άγχος. Η μέρα είναι ωραία, ένας συνάδελφος περνάει με το αμάξι, πάνε μαζί στη δουλειά, χρεωμένοι και οι δύο, και ο Τζορτζ, ο συνάδελφος, και ο αφυπνισμένος αφηγητής. «Φύγαμε!» λέει ο αφηγητής στον Τζορτζ. Και ο Τζορτζ βάζει μπροστά. «Και τότε, μα την αλήθεια, απογειωθήκαμε. Ο αέρας ούρλιαζε έξω από τα παράθυρα. Το ’χε σανιδώσει και τρέχαμε με χίλια. Σκίζαμε σαν αστραπή τον δρόμο με αυτό το τεράστιο αυτοκίνητο που ο Τζορτζ το ’χε ακόμα χρεωμένο». Άρση του ζόφου, έστω εφήμερη υπέρβαση της πίεσης, ένα αεράκι ελευθερίας, και ξεγνοιασιάς ακόμα, μες στην ομίχλη και τη βαρύτητα της μουντής καθημερινότητας.

Οι ήρωες του Κάρβερ είναι σάρκινοι, είναι τρισδιάστατοι, είναι πολύπλευροι. Καίτοι, πάντα, καθημερινοί. Ζορισμένοι οικονομικά, λαβωμένοι από αναποδιές, ενίοτε μπερδεμένοι, πάντα όμως αξιοπρεπείς.

Η Κοτσυφόπιτα είναι το πιο (τάχατες) μυστηριώδες διήγημα του Κάρβερ. Θέμα, όπως σε πολλές ιστορίες του, ο χωρισμός, η διάσταση αντιλήψεων/κόσμων ύστερα από το αλλοτινό, χαμένο σε βάλτους χρόνου, σμίξιμο. Η ατμόσφαιρα θυμίζει πειραγμένο νουάρ, νιώθεις στους χώρους της κατοικίας του αφηγητή τις μεγάλες σκιές του Μπόρχες (μια ειρωνική, καρβερική ηχώ από τον περιλάλητο «Ειρηναίο Φούνες») και του Κάφκα (μια οργανωμένη, ενδεχομένως απειλητική απροσδιοριστία), ενώ ένα δυσοίωνο χιούμορ απλώνεται στις σελίδες κάνοντας ολοένα πιο μίζερο και φουκαρά τον εμβρόντητο αφηγητή που τον εγκαταλείπει η σύζυγός του.

Το χιούμορ δεν λείπει ούτε από το Menudo, μια ιστορία απιστίας υπό πίεσιν και ένα κλείσιμο του ματιού στο θάλπος της φιλίας. Η ανακούφιση και η γιατρειά που θα πρόσφερε ένα καλομαγειρεμένο από έναν μερακλή φίλο του αφηγητή menudo (πικάντικη μεξικανική σούπα με πατσά, κρεμμύδια, ντομάτα, και πολέντα) δεν έρχονται ποτέ: ο αφηγητής μεθοκοπάει, καθώς το στερεοφωνικό παίζει απανωτούς δίσκους στη διαπασών, και το menudo το καταβροχθίζουν οι άλλοι καλεσμένοι παλιόφιλοι του Αλφρέντο. Ο μεσόκοπος ερωτοχτυπημένος μοιχός της ιστορίας μένει πεινασμένος και μετέωρος.

Οι ήρωες του Κάρβερ είναι σάρκινοι, είναι τρισδιάστατοι, είναι πολύπλευροι. Καίτοι, πάντα, καθημερινοί. Ζορισμένοι οικονομικά, λαβωμένοι από αναποδιές, ενίοτε μπερδεμένοι, πάντα όμως αξιοπρεπείς. Θα ήθελες, διαβάζοντας τις σελίδες του Κάρβερ, να βρεθείς με τους ήρωές του, να πιεις ένα ποτήρι μαζί τους, να σκοτώσεις μερικές ώρες, ν’ ακούσεις τις ιστορίες τους σε μια μπάρα ενώ από πάνω θα παίζει η τηλεόραση ένα ματς ράγκμπι ή μια δευτεροκλασάτη νουάρ ταινία.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).
 

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Οι ιστορικοί θα έπρεπε να χρησιμοποιούν περισσότερες ηχοποιητικές λέξεις όπως “του, του”, “μπιπ, μπιπ” – ειδικά σε σοβαρές περιπτώσεις όπως έπειτα από κάποια σφαγή ή όταν κάποιο τρομερό συμβάν απειλεί το μέλλον μιας ολόκληρης χώρας. Τότε είναι που λέξεις όπως “του, του” δεν είναι απλώς χρήσιμες: είναι πολύτιμες».


  

altΕλέφαντας
Ρέιμοντ Κάρβερ
Μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
Μεταίχμιο 2019
Σελ. 160, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΡΕΪΜΟΝΤ ΚΑΡΒΕΡ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

Για το βιβλίο της Αουρόρα Βεντουρίνι (Aurora Ventourini) «Οι ξαδέλφες» (μτφρ. Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Carnivora). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι «Santa Sangre» (1989).

...
«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...
100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ [Virginia Woolf] «Η κυρία Νταλογουέι» που κυκλοφόρησε σαν σήμερα, ακριβώς πριν από 100 χρόνια, στις 14 Μαΐου 1925. Με αυτή την αφορμή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο συλλεκτική έκδοση σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τριανταφυλλόπουλου και εξώφυλλο της Μάριας Μπαχά....

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ