le guin kentriki

Για το βιβλίο της Ursula K. Le Guin «Το κύμα μέσα στο μυαλό - Κείμενα για τη γραφή, την ανάγνωση και τη φαντασία» (μτφρ. Βικτώρια Αρδίτη & Νίκος Κούρκουλος, εκδ. Στάσει Εκπίπτοντες).

Του Φώτη Καραμπεσίνη

Ας μιλήσουμε λίγο για τη φαντασία, τη δημιουργική φαντασία: το primum mobile και τη Μεγάλη Πορεία που οδηγεί στη μοναδική άξια λόγου ουτοπία, εκείνη του έργου τέχνης. Η τέχνη, έχει πολλάκις ειπωθεί, δεν είναι αναπαράσταση, δεν είναι αναπαραγωγή του υπάρχοντος. Χρησιμοποιεί τα υλικά της εμπειρικής πραγματικότητας, τσαλαβουτάει στα ρηχά νερά της, αλλά αυτό που αναδύεται από εκεί είναι κάτι παντελώς διαφορετικό: είναι επινόηση, πάει να πει φαντασία.

Αν αναζητήσουμε ένα λογοτεχνικό παράδειγμα, το πλέον τρανταχτό είναι το τέρας του Φρανκενστάιν, όπως απεικονίζεται στο σπουδαίο έργο της Μέρι Σέλεϊ. Από τη μία πλευρά ο Δημιουργός και ο ρεαλιστικός κόσμος στον οποίο κατοικεί. Από την άλλη το Δημιούργημα, ένα πλάσμα τεχνητό, από αποδιαλέγια σωμάτων, ενδεδυμένο με κουρέλια, συρραφή, άρνηση του υπάρχοντος, ύβρις στην κατεστημένη πράξη πραγμάτων, τη θεϊκή μα και ανθρώπινη κυριαρχία. Κι αυτό που δίνει ζωή στην επινόηση, το ηλεκτρικό ρεύμα, ο σπινθήρας που ενώνει δια παντός τον Δημιουργό και το Δημιούργημα (και ως κατάληξη τους αναγνώστες) είναι η φαντασία.

Σκηνοθέτησε τη δράση, αναμόχλευσε τα πάθη, εμβολίασε με αντισώματα φαντασίας την παθογόνο πραγματικότητα, συγγράφοντας βιβλία και νουβέλες και διηγήματα που κοσμούν τη λογοτεχνία, μα όχι αποκλειστικά τη λογοτεχνία είδους (genre).

Η Ursula Le Guin (είχε προτίμηση στο Λε Γκουίν ως προφορά) υπήρξε συγγραφέας της fantasy, της science fiction, του φανταστικού, του παράδοξου. Η Λε Γκουίν δεν έκανε τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από εκείνο που έκαναν και κάνουν όλοι οι συγγραφείς από καταβολής: επινόησε χαρακτήρες, επινόησε τόπους και κόσμους για να τους τοποθετήσει εντός, και στη συνέχεια εμφύσησε πνοή (πάντα ο συγγραφέας σε ρόλο Frankenstein) για να τους δώσει ζωή. Σκηνοθέτησε τη δράση, αναμόχλευσε τα πάθη, εμβολίασε με αντισώματα φαντασίας την παθογόνο πραγματικότητα, συγγράφοντας βιβλία και νουβέλες και διηγήματα που κοσμούν τη λογοτεχνία, μα όχι αποκλειστικά τη λογοτεχνία είδους (genre). Το μαρτυρούν βέβαια τα βραβεία και οι πλείστες διακρίσεις, αλλά και κάτι σημαντικότερο: η διάρκεια, η επίδραση του έργου της τόσο σε ομοτέχνους της όσο και γενικότερα (θυμίζω δύο βασικά έργα: Ο αναρχικός των δύο κόσμων και Το αριστερό χέρι του σκότους).

Όλα αυτά θεωρούνται οικεία σε πολλούς. Σίγουρα, όμως, δεν είναι αποδεκτά από όλους. Η κοινότοπη αλήθεια είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο παρεξηγήσεων. Έναν κόσμο όπου ο «ρεαλισμός» στην τέχνη υμνείται, καθότι θωπεύει στοργικά το αίσθημα ανασφάλειας του αναγνώστη που είναι αναγκασμένος να ζει μια λειψή, πεπερασμένη ζωή σε έναν κόσμο ακατανόητο, μάταιο και μόνιμα ξένο στην αντίληψή του. Και η τέχνη ετούτου του κόσμου οφείλει να είναι στοργική, να υπενθυμίζει διαρκώς το οικείο, εξοβελίζοντας το αγνώστου ταυτότητος, επαναφέροντας στην τάξη το απείθαρχο, καθιστώντας το άρρητο. Η μοναχική φωνή που καλεί στα όπλα φοβίζει, είναι άναρχη και δυσήνια.

Επιπρόσθετα, ο κόσμος αυτός κατοικείται από όντα τα οποία έχουν διαφορετικές αντιλήψεις, φερ’ ειπείν, για τον ρόλο του φύλου όσον αφορά όχι μόνο την προσωπική/κοινωνική διάσταση της ύπαρξης, αλλά και τη δημιουργία (λογοτεχνίας, τέχνης εν γένει). Και εκεί το αλλότριο απωθείται, αν δεν εκπέσει σταδιακά σε μίμηση, παρωδία, σχετλιασμό, οπότε γίνεται ελεγχόμενο και ανενεργό. Μα οι παρεξηγήσεις δεν σταματούν στα προαναφερθέντα. Πώς θα μπορούσαν;

le guin 2

Ετούτο το βιβλίο, εσκεμμένα μακρηγορώ, είναι μια απάντηση ενάντια σε όλες αυτές τις παρεξηγήσεις. Όχι όμως με τη μορφή ενός ακόμα «Κατηγορώ». Η επιχειρηματολογία του δεν είναι αυστηρά πολεμική, εκείνη μιας έμπλεου οργής νεανικής γυναικείας φωνής που αναζητά στη μάχη το κλέος και την αυτοπραγμάτωση. Εδώ, στα κείμενα αυτά, ακούμε τη στεντόρεια και ταυτόχρονα πειστική φωνή της ηλικιωμένης συγγραφέως/γυναίκας, η οποία καταθέτει το απόσταγμα της σκέψης της. Δηκτική, ως όφειλε, απέναντι στα στερεότυπα (οι παρεξηγήσεις που προανέφερα), δεν χαρίζεται ούτε φυγομαχεί όποτε κρίνει ότι το απαιτεί η περίσταση (το κείμενο για τα τακούνια, τη γυναικεία ομορφιά, τα λογοτεχνικά βραβεία), επιχειρώντας στο κέντρο του προβλήματος. Με λόγο στιβαρό, αλλά όχι απολυταρχικό, ex cathedra διδασκαλία, αποφεύγει αφορισμούς θεμελιωμένους στις αναφορές σε αυθεντίες που υποδηλώνουν ανασφάλεια και έλλειψη προσωπικού ύφους.

Δηκτική, ως όφειλε, απέναντι στα στερεότυπα, δεν χαρίζεται ούτε φυγομαχεί όποτε κρίνει ότι το απαιτεί η περίσταση επιχειρώντας στο κέντρο του προβλήματος. Με λόγο στιβαρό, αλλά όχι απολυταρχικό, ex cathedra διδασκαλία, αποφεύγει αφορισμούς θεμελιωμένους στις αναφορές σε αυθεντίες που υποδηλώνουν ανασφάλεια και έλλειψη προσωπικού ύφους.

Η στόχευσή της Λε Γκουίν είναι ευρύτερη, διόλου περιοριστική. Η σιγουριά της ώριμης διανοούμενης ξεχειλίζει από κάθε κείμενο που περιέχεται στην όμορφη και προσεγμένη αυτή έκδοση (εκδ. Στάσει Εκπίπτοντες). Συνομιλεί με ένα οικουμενικό κοινό, με το οποίο μοιράζεται τους προβληματισμούς της και τις απόψεις σχετικά με προσωπικές ανησυχίες, την τέχνη, τη συγγραφή και τα διαβάσματά της, μα και την ανθρωπολογία, την επιστήμη και το φύλο της. Μοιράζεται με εμάς, το κοινό της, τι συνιστά έργο τέχνης, ποιος είναι ο ρόλος του συγγραφέα, ποιες οι ανησυχίες του, τι τον καθιστά συγγραφέα (στο εξαιρετικό κεφάλαιο «Για τη γραφή»). Ταυτόχρονα στέκεται και στις προσδοκίες του αναγνώστη, τον ρόλο του, δεδομένου ότι πρόκειται περί σχέσης η οποία απαιτεί συμπόρευση, ανιδιοτέλεια, εμπιστοσύνη, ενός είδους αμφοτεροβαρούς συμβολαίου, προκειμένου να ευοδωθεί.

«Το διάβασμα είναι ένας τρόπος να αφουγκράζεσαι. Το διάβασμα δεν είναι τόσο παθητικό όσο το άκουσμα ή το κοίταγμα. Διαβάζεις με τον ρυθμό σου, με τη δική σου ταχύτητα, όχι με την αδιάκοπη, ασυνάρτητη, τρεχάτη, φωνακλάδικη φούρια των μίντια. Παίρνεις ό,τι μπορείς και ό,τι θέλεις να πάρεις και όχι ό,τι ξεφορτώνουν πάνω σου τόσο γρήγορα, τόσο απότομα και τόσο μεγαλόφωνα ώστε να πνίγεσαι».

le guin ex


Η Λε Γκουίν επιμένει και επανέρχεται πεισματικά στη μαγική λειτουργία της ανάγνωσης, στον τρόπο με τον οποίο το έργο τέχνης, το βιβλίο εν προκειμένω, λειτουργεί ως εμβρυουλκός της φαντασίας, ως έναρξη διαλόγου του αναγνώστη με τον συγγραφέα και την ίδια στιγμή με τον εαυτό του. Διακρίνει δε την ανάγνωση από τις άλλες τέχνες –επ’ ουδενί κατατάσσοντάς τη αξιολογικά– θεωρώντας τη την πλέον ενεργητική όλων. Δικαίως, διότι πειθαρχεί μεν το εν εγρηγόρσει πνεύμα που εστιάζεται στις ανάγκες του κειμένου (εμπρός-πίσω, επανάληψη της σελίδας), ταυτόχρονα δε απελευθερώνει τη φαντασία του αναγνώστη, ο οποίος αποσπάται εξολοκλήρου από την εργαλειακή διάσταση του παρόντος, απελευθερωμένος από τα δεσμά που συνιστά η πεπερασμένη του ύπαρξη. Στη λογική αυτή, η ενεργητική ανάγνωση είναι ίσως από τις ελάχιστες συνειδητές πράξεις, αν όχι της εφήμερης ζωής μας, τουλάχιστον της καθημερινότητάς μας.

Η θεματολογία ποικίλει, το ύφος όμως είναι εκείνο μιας εξαιρετικής τεχνίτριας του λόγου. Ούτε στιγμή η Λε Γκουίν δεν ξεχνά ότι είναι πρώτιστα συγγραφέας και τούτη η ομολογία διατρέχει όλη την έκταση του βιβλίου ετούτου, καθιστώντας το απολαυστικό στην ανάγνωσή του. Ακόμα κι όταν προτάσσει την αιχμή της, καθότι το απαιτεί το θέμα με το οποίο ασχολείται, το πράττει με καλλιτεχνικό τρόπο, οπότε το επιχείρημα στιλβώνεται λογοτεχνικά. Το αποτέλεσμα είναι αφενός ο αναγνώστης να προδιατίθεται θετικά στα διακυβευόμενα κι αφετέρου να ευφραίνεται αναγνωστικά. Όσοι διαβάζουν τακτικά βιβλία κριτικής, δοκιμιακού λόγου, γνωρίζουν (συχνά πικρή εμπειρία) πόσο σπάνιο γνώρισμα είναι αυτό, δεδομένου ότι ο γράφων/ουσα δεν είναι απαραιτήτως συγγραφέας.

Καίτοι ο τόμος αυτός έχει έκταση περίπου 400 σελίδες, ο αναγνώστης δεν νιώθει σχεδόν καμία στιγμή είτε ότι η συγγραφέας πλατειάζει είτε την παραμικρή κόπωση ακόμα και στα κείμενα εκείνα που δεν εμπίπτουν στα άμεσα ενδιαφέροντά του. Η Λε Γκουίν έχει… διαβρώσει λογοτεχνικά τις σελίδες, προσφέροντάς μας μια συλλογή που ενεργοποιεί αυτούς τους περίφημους κυματισμούς στο μυαλό (ο φερώνυμος τίτλος εκπορευόμενος από τη Βιρτζίνια Γουλφ).

Καταλήγοντας, ακόμα κι αν αυτό το «κύμα», όπως αδευτέρωτα το περιγράφει, αφορά τους συγγραφείς και τη δημιουργία έργων, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι τα απόνερα της διαδικασίας αυτής συμπαρασύρουν τον αναγνώστη στη χώρα της φαντασίας όπου εξαίσια πλάσματα (όπως εκείνα της Λε Γκουίν) κατοικούν.

* Ο ΦΩΤΗΣ ΚΑΡΑΜΠΕΣΙΝΗΣ είναι πτυχιούχος Αγγλικής Φιλολογίας. Διαχειρίζεται το βιβλιοφιλικό blog Αναγνώσεις.


Απόσπασμα από το βιβλίο: 

«Η φαντασία μπορεί να με μεταμορφώσει τη σκοτεινή ουσία της ζωής. Και σε πολλά προσωπικά δοκίμια κι αυτοβιογραφίες, αυτό είναι που αρχίζω να επιθυμώ, να λαχταράω: η μεταμόρφωση. Δεν μου αρκεί να αναγνωρίζω την κοινή μας, οικεία αθλιότητα. Θέλω να αναγνωρίζω κάτι που δεν το είδα ποτέ. Θέλω το όραμα που ορμάει πάνω μου τρομερό και φλεγόμενο – τη φλόγα της μεταμορφωτικής φαντασίας. Θέλω τους αληθινούς δράκους».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ελληνικά αγριολούλουδα» της Μαρίας Βουδούρογλου – Ζωγραφικό φυτολόγιο από μια μαθήτρια του Τσαρούχη

«Ελληνικά αγριολούλουδα» της Μαρίας Βουδούρογλου – Ζωγραφικό φυτολόγιο από μια μαθήτρια του Τσαρούχη

Για τις καρτελίνες με τα «Ελληνικά αγριολούλουδα» της Μαρίας Βουδούρογλου που κυκλοφορούν σε έναν πολύ κομψό φάκελο από τις εκδόσεις Καπόν.

Επιμέλεια: Ελένη Κορόβηλα

«Τερέβινθος», «Μαλάχη η άγρια», «Άγνος η κοινή», «Άβρουτος η κοινή» και άλλα δώδεκα αν...

«Η ανατομία της επίδρασης» του Χάρολντ Μπλουμ (κριτική) – Η καταγωγική γραμμή που συνδέει τους καλλιτέχνες και τα έργα τους

«Η ανατομία της επίδρασης» του Χάρολντ Μπλουμ (κριτική) – Η καταγωγική γραμμή που συνδέει τους καλλιτέχνες και τα έργα τους

Για τη λογοτεχνική μελέτη του Χάρολντ Μπλουμ (Harold Bloom) με τίτλο «Η ανατομία της επίδρασης – Η λογοτεχνία ως τρόπος ζωής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Κώστα Αντωνίου. 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η Πόλις» του Βασίλη Κολώνα – Η αίσθηση της καβαφικής Αλεξάνδρειας

«Η Πόλις» του Βασίλη Κολώνα – Η αίσθηση της καβαφικής Αλεξάνδρειας

Για τη μελέτη του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press. 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Η Πολίνα Μπαρσκόβα (Polina Barskova), Ρωσίδα συγγραφέας και ποιήτρια, μιλά με αφορμή την κυκλοφορία της συλλογής αφηγημάτων της «Ζωντανές εικόνες» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου, εκδ. Βακχικόν).

Στη Βίκυ Πορφυρίδου

Το βιβλίο σας ...

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ