Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη: «Η γενιά του '70»

Μια γενιά, μια διευρυμένη οικογένεια, ας πω, ταλαντούχων ποιητών που μπούκαραν με φόρα στο μέλαθρο της ποίησης, που άνοιξαν ένα σωρό δρόμους, που πλούτισαν το ποιητικό σύμπαν όχι μόνο με τα ποιήματά τους αλλά και με περιοδικά, με δοκίμια, με ποικίλα πονήματα. Μια γενιά με «αξιοθαύμαστη ποικιλία φωνών», όπως σημειώνει ο Κώστας Παπαγεωργίου στο βιβλίο του Η Γενιά του ᾽70 — Ιστορία - Ποιητικές Διαδρομές (εκδ. Κέδρος), μια γενιά που αποτέλεσε κρίσιμη γέφυρα, για γενιά που μπόρεσε να συνδέσει τους ποιητές της Γενιάς του ᾽30, της Πρώτης και της Δεύτερης Μεταπολεμικής Γενιάς, με τους ποιητές της Γενιάς του ᾽90 αλλά και αυτούς που εμφανίζονται μεταγενέστερα, ιδίως κατά την περίοδο της Κρίσης.

Κυρίως οφείλουμε στη Γενιά του ᾽70 τη λειτουργία της ως αφυπνιστικού προσπέκτους τάσεων που έρχονται από το εξωτερικό, από τη Νέα Υόρκη και το Παρίσι πρωτίστως.

Κυρίως οφείλουμε στη Γενιά του ᾽70 τη λειτουργία της ως αφυπνιστικού προσπέκτους τάσεων που έρχονται από το εξωτερικό, από τη Νέα Υόρκη και το Παρίσι πρωτίστως. Της οφείλουμε τη γόνιμη ερωτοτροπία της με άλλες μορφές έκφρασης: με τη ζωγραφική, με τον κινηματογράφο, με το κολάζ, με τη μουσική, ακόμα και με το happening. Επίσης, της οφείλουμε (ίσως πάνω απ᾽ όλα) την υπέροχη τρέλα της για την έκδοση περιοδικών, μια τρέλα που οδήγησε στο Τραμ και στον Χάρτη, στη Λέξη και στο Δέντρο, στην Ομπρέλα και στην Πολιορκία, στη Νήσο και στο Πλανόδιο, στα Ρεύματα και στα Δέκατα, μεταξύ άλλων.

Οι περισσότεροι μελετητές της Γενιάς του ᾽70 επισημαίνουν ότι η ισχυρή φωνή των ποιητών της και η δημιουργική τους φόρα τροφοδοτούνται δυναμικά από το ξέσπασμα του Μάη του ᾽68 στο Παρίσι, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, (ας μην ξεχνάμε την Πράγα και το Μπέρκλεϊ), από τις ακατάπαυτες περιπαθείς περιπολίες «στην άκρη της νύχτας», από την αναγωγή, πάντα δημιουργική, της ανθρώπινης σωματοψυχής σε πειραματικό εργαστήριο, όπως συνέβη με τους πρωταγωνιστές της Γενιάς των Beat, και, τέλος, από την αναγόρευση του άστεως, του αστικού τοπίου και των εντάσεων στους λαβυρίνθους της μεγαλούπολης, σε πολύτροπη και σθεναρή Μούσα.

Δύο εκδοτικοί οίκοι, ο Κέδρος και η Εγνατία (με τη θρυλική σειρά «Τραμάκια») στέγασαν τους σχεδόν σαράντα καταγεγραμμένους ποιητές του ᾽70, ενώ τα περιοδικά τους προπαγάνδιζαν την λεγόμενη αμφισβήτηση, την άρνηση, και την (έστω σπασμωδική και, ενίοτε, ακατέργαστη, αδέξια) εναντίωση των ποιητών αυτών τόσο σε ένα σκοτεινό παρελθόν (Εμφύλιος, σκληρή και βάναυση εξουσία της άγαρμπης μεταπολεμικής Δεξιάς) όσο και σε ένα αδιέξοδο παρόν (καλπάζων καταναλωτισμός, ασυνάρτητη καθημερινή ζωή, ασφυκτική επικράτηση δύσμορφων και δυσωδών ιδεολογημάτων).

Ο Κώστας Παπαγεωργίου επισημαίνει ότι ανάμεσα στα εκφραστικά μέσα που ανακαλύπτουν και προκρίνουν οι ποιητές του ᾽70 οφείλουμε να συγκαταλέξουμε «τη σάτιρα, τον σαρκασμό, τον αυτοσαρκασμό, την ειρωνεία και τον κλαυσίγελο, τον ευθύ ή τον διφορούμενο πολιτικό λόγο, τον υπαινιγμό» καθώς και «τη γοητεία του άλλοτε διαυγούς και άλλοτε σκοτεινού και ακατανόητου, παρά την επιφανειακή διαφάνειά του, καθημερινού λόγου».

Οι ποιητές της Γενιάς του ᾽70 προχωρούν στην άρνηση και την αμφισβήτηση, όπως έχει επισημάνει η Νόρα Αναγνωστάκη, αντικαθιστώντας τα κηρύγματα και τη διαλεκτική πειθὠ, αλλά και την καλλιεπή, ευγενική γλώσσα με «γροθιές στο στομάχι και συστήματα-σοκ, με την τσουχτερή αθυροστομία και την ευτελέστατη καθημερινή διάλεκτο», και συνάμα με «ισχυρές ενισχύσεις από το λογοτεχνικό λεξιλόγιο και τα κοινότοπα σλόγκαν». Ο Κώστας Παπαγεωργίου επισημαίνει ότι ανάμεσα στα εκφραστικά μέσα που ανακαλύπτουν και προκρίνουν οι ποιητές του ᾽70 οφείλουμε να συγκαταλέξουμε «τη σάτιρα, τον σαρκασμό, τον αυτοσαρκασμό, την ειρωνεία και τον κλαυσίγελο, τον ευθύ ή τον διφορούμενο πολιτικό λόγο, τον υπαινιγμό» καθώς και «τη γοητεία του άλλοτε διαυγούς και άλλοτε σκοτεινού και ακατανόητου, παρά την επιφανειακή διαφάνειά του, καθημερινού λόγου».

Κρίσιμο ρόλο στην έκδοση των ποιητών του ᾽70 διαδραμάτισε και ο πάντα υπερδραστήριος Λεωνίδας Χρηστάκης (1928-2009), που φρόντισε να τυπωθούν για πρώτη φορά τα έργα δημιουργών όπως ο Γιώργος Βέης, ο Σπὐρος Μεϊμάρης, ο Γιώργος Χρονάς, κ.ά., ενώ μέσα από τα έντυπά του, κυρίως τον Κούρο και το Panderma διέδωσε ιδέες που επηρέασαν τους ποιητές αυτούς (ιδέες αντιεξουσιαστικές και προερχόμενες από το underground ρεύμα, από τον πρωτοποριακό κινηματογράφο, και από τον μεταπολεμικό υπερρεαλισμό).

Καθένας με τον ιδιαίτερο τρόπο του, και όλοι μαζί σαν παρέα, οι σαράντα αυτοί ποιητές πασχίζουν να βρουν το λόγο τους, μοχθούν να τον αρθρώσουν, μεριμνούν να τον δημοσιοποιήσουν. Ο Λευτέρης Πούλιος, από τους δυναμικότερους ποιητές της Γενιάς του ᾽70, διακρίνεται για την εξεγερσιακή μήνιν του, ο Αλέξης Τραϊανός για την υπαρξιακή του αγωνία, ο Γιώργος Χρονάς για την σκηνοθετική του μαεστρία και την σύμπλεξη της λαϊκής με την υψηλή κουλτούρα, ο Βασίλης Στεριάδης για την απαστράπτουσα και έμπλεη παράλογου και pop χιούμορ εικονοποιία του, η Μαρία Λαϊνά για την εντρύφησή της στις συνέπειες της φθοράς και της αδυσώπητης παρέλευσης του χρόνου, ο Γιάννης Κοντός για την μεταλλική μοντερνιστική ακρίβεια στη χρήση των λέξεών του, η Τζένη Μαστοράκη για την ευφυή επεξεργασία της μνημών από παρελθούσες εποχές και την ποιητική ένταξη των μνημών αυτών στο νυν, ο Γιώργος Μαρκόπουλος για την διάσωση φαινομενικά ασήμαντων ή και αντιποιητικών στιγμών της καθημερινότας. Άλλες ισχυρές φωνές τούτης της γενιάς είναι αυτές του Αναστάση Βιστωνίτη, του Νάσου Βαγενά, του Ντίνου Σιώτη, του Γιώργου Καραβασίλη, του Αντώνη Φωστιέρη, του Κώστα Μαυρουδή. Αυτοί οι τελευταίοι αρδεύουν τόσο από το ρεύμα του μοντερνισμού, όσο και από αυτό του υπερρεαλισμού.

Είναι ποιητές της δημόσιας θέας (τους βλέπεις στα καφενεία, στους κινηματογράφους, στις ταβέρνες, στα θέατρα, στα μπαρ – σχεδόν ποτέ μόνους, αλλά συχνότατα με παρέα) και είναι πάντα διαθέσιμοι να συνομιλήσουν με νεότερους ποιητές, να τους ακούσουν, να τους ενθαρρύνουν, να τους στηρίξουν.

Στο τεύχος της Νέας Εστίας φιλοξενούνται εμπεριστατωμένες μελέτες για τη Γενιά του ᾽70 (υπογράφουν οι: Ευριπίδης Γαραντούδης και Θεοδόσης Πυλαρινός, Δώρα Μεντή, Κώστας Βούλγαρης, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Ανθούλα Δανιήλ, Ηλίας Κεφάλας, Μορφία Μάλλη, κ.ά), προσωπικές μαρτυρίες και ενθυμήσεις πρωταγωνιστών της γενιάς (υπογράφουν οι: Γιώργος Βέης, Γιώργος Μαρκόπουλος, Δημήτρης Καλοκύρης, Τζένη Μαστοράκη, Ντίνος Σιώτης, Γιάννης Πατίλης, Πάνος Καπώνης, κ.ά.), ενώ απολαμβάνουμε και μια λίαν ενδεικτική ανθολογία ποίησης των πιο χαρακτηριστικών δημιουργών της γενιάς αυτής (Ευγένιος Αρανίτσης, Μιχάλης Γκανάς, Κατερίνα Γώγου, Χριστόφορος Λιοντάκης, Ερρίκος Μπελιές, Νατάσα Χατζηδάκι, Μανόλης Πρατικάκης, κ.ά.)

Θέλω να σημειώσω ότι οι ποιητές της Γενιάς του ᾽70 είναι μάλλον οι τελευταίοι μιας μακράς σειράς ποιητών (ανάμεσά τους οι Κατσαρός, Γκόρπας, Καρούζος) που ουσιαστικά στήνουν το εργαστήριό τους στους κοσμοβριθείς δρόμους και στα γοητευτικά σοκάκια του άστεως, είναι ποιητές της δημόσιας θέας (τους βλέπεις στα καφενεία, στους κινηματογράφους, στις ταβέρνες, στα θέατρα, στα μπαρ – σχεδόν ποτέ μόνους, αλλά συχνότατα με παρέα) και είναι πάντα διαθέσιμοι να συνομιλήσουν με νεότερους ποιητές, να τους ακούσουν, να τους ενθαρρύνουν, να τους στηρίξουν. Θυμίζω ότι στα περιοδικά των ποιητών της Γενιάς του ᾽70, στην Οδό Πανός του Γιώργου Χρονά, στη Λέξη του Θανάση Νιάρχου και του Αντώνη Φωστιέρη, στο Δέντρο του Κώστα Μαυρουδή και του Τάσου Γουδέλη, στο Γράμματα και Τέχνες του Αλέξη Ζήρα και του Κώστα Παπαγεωργίου φιλοξενούνται ποιήματα, δοκίμια, και κείμενα ποιητών της Γενιάς του ᾽80, της λεγόμενης Γενιάς του Ιδιωτικού Οράματος, και των μετέπειτα γενεών. Ο αείμνηστος Γιάννης Κοντός (1943-2015), μάλιστα, ως reader και leader της ποιητικής σειράς των εκδ. Κέδρος, φρόντισε να εκδοθούν άρτια και να φτάσουν σε ένα εκλεκτό κοινό πλήθος νέων ποιητών. Όπως γράφει, στη Νέα Εστία, ο Γιώργος Μαρκόπουλος, «Ω στίχοι ασημένιοι που σφάζετε// Ω ποίηση, σφραγίδα σε ένταλμα συλλήψεως αθώου». 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

Αποσπάσματα

«Στη γενιά του ᾽70, εμφανίζονται καινούργια στοιχεία: αδιαπραγμάτευτη άρνηση, αντικομφορμισμός, ροπές προς το παράλογο, ειρωνικοί εμβολισμοί, επίθεση αλλά και άμυνα προς τις παλιές δυνάμεις του κατεστημένου, υπαρξιακές αναφλέξεις, ουτοπιστικές πλάνες». (Ηλίας Κεφάλας, Νέα Εστία, σ. 999)

«Η αλήθεια είναι ότι τα κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία στα πρώιμα ποιητικά φανερώματα των ποιητών της γενιάς του ᾽70 εντοπίζονται περισσότερο στον βιωματικό πυρήνα και λιγότερο στο εκφραστικό σκέλος». (Κώστας Παπαγεωργίου, Η Γενιά του ᾽70 — Ιστορία - Ποιητικές Διαδρομές, σ. 82)

Nέα Εστία
Αφιέρωμα: Η ποιητική γενιά του '70
Τεύχος 1875, Δεκέμβριος 2017

Η γενιά του '70
Ιστορία – Ποιητικές διαδρομές
Κώστας Γ. Παπαγεωργίου
Κέδρος 2016
Σελ. 128, τιμή εκδότη €11,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ