alt

Για την ποιητική συλλογή του Γιώργου Βαρθαλίτη «Κάνθαροι και άλλα ποιήματα» (εκδ. Παρασκήνιο - Δίθυρον).

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Από τους ποιητές μας των τελευταίων δεκαετιών, κανείς δεν συνδέθηκε τόσο στενά με τη συμβολιστική παράδοση, όσο ο Γιώργος Βαρθαλίτης. Δεινός μεταφραστής του Έ. Α. Πόε, του Στέφαν Γκεόργκε, του Πωλ Βαλερύ, δοκιμιογράφος με εντυπωσιακή εποπτεία των ευρωπαϊκών γραμμάτων και κριτικός με οξύνοια και ευαισθησία ιδιότυπη, ο Βαρθαλίτης στα πρώτα του ποιητικά βιβλία συχνά είναι σαν να ξαναπιάνει ένα νήμα που από τον Μεσοπόλεμο ή, το αργότερο, από κάποια σπάνια μαλλαρμικά ξεστρατίσματα ενίων μεταπολεμικών, έμοιαζε αφανές ή και κομμένο οριστικά.

Είναι αλήθεια ότι με την ανάδυση του καθαρόαιμου μοντερνισμού και των ποικιλώνυμων «εμπροσθοφυλακών» του, η συνεισφορά των συμβολιστών στην αισθητική μεταπολίτευση που σημάδεψε τον 20ό αιώνα, πέρασε κάπως σε δεύτερο πλάνο. Κι αυτό μολονότι οι ίδιοι οι κορυφαίοι μοντερνιστές, από τον Έλιοτ ώς τον Πεσσόα και από τον Οκτάβιο Πας ώς τον Γιώργο Σεφέρη ανέκαθεν υπογράμμιζαν τις οφειλές τους σ’ εκείνους. Με τον τρόπο του, έναν τρόπο πολυσχιδή όπως είδαμε, και ο Βαρθαλίτης αυτό έκανε ώς τώρα, μας τις υπενθύμιζε επανεντάσσοντάς τες στα σημερινά συμφραζόμενα.

Ο Βαρθαλίτης στρέφεται προς ένα είδος ποίησης που βρίσκεται στους αντίποδες όχι μόνο της ποιητικής καθαρότητας, με την οποία συνδέθηκε εξαρχής ο συμβολισμός, αλλά και αυτού του σκληρού πυρήνα κάθε λυρικότητας, τον υποκειμενισμό – προς μια ποίηση αντικειμενικότερη, πραγματοκεντρική.

Παρουσιάζει επομένως ειδικό ενδιαφέρον ότι με την τελευταία του συλλογή ο Βαρθαλίτης στρέφεται προς ένα είδος ποίησης που βρίσκεται στους αντίποδες όχι μόνο της ποιητικής καθαρότητας, με την οποία συνδέθηκε εξαρχής ο συμβολισμός, αλλά και αυτού του σκληρού πυρήνα κάθε λυρικότητας, τον υποκειμενισμό – προς μια ποίηση αντικειμενικότερη, πραγματοκεντρική. Στα προλεγόμενα της συλλογής του, ο ποιητής μιλάει ευθέως για το κίνητρο της μεταστροφής του. Μετά τους μεγάλους μοντερνιστές, γράφει, «ακολούθησε ένας ανιαρός συρφετός επιγόνων […] μας πνίξαν οι υποκειμενικότητες, οι ψυχικές αναδιφήσεις, οι υπαρξιακές αγωνίες, η υπερβολική σοβαροφάνεια. Αρκετά κλαυθμήρισαν οι στιχορράφοι και οι ποιηματογράφοι μας την υπαρκτική τους "οδύνη" στο ίδιο τροπάρι. Σ’ αυτόν τον επιγονισμό, σ’ αυτό το κακέκτυπο του λυρισμού», καταλήγει, «αντιδρούν οι Κάνθαροι, επιχειρώντας να επαναφέρουν στην ποίηση την αντικειμενική έκφραση».

Τι ακριβώς σημαίνει όμως «αντικειμενική έκφραση» στη λογοτεχνία και ειδικότερα στην ποίηση; Λέει μερικά πράγματα αξιοσημείωτα γι’ αυτήν ο ποιητής στο «Σημείωμα του Εκδότη» που, αναβιώνοντας μια παλιά παράδοση, τοποθετεί στην αρχή του βιβλίου του. Από την πλευρά μου θα έλεγα ότι αντικειμενική έκφραση σημαίνει κατά βάση ένα πράγμα: την προσήλωση στον κόσμο τον κοινόκτητο, τον πέραν του υποκειμένου. Ο αντικειμενικός ποιητής βλέπει τα πράγματα, τα περιγράφει με ακρίβεια, αναπλάθει αφηγηματικά τα επισυμβάντα και τα τεκταινόμενα χωρίς να τα υποτάσσει εξαρχής στα «ιδιωτικά» του οράματα. Για να παραφράσω τον Ελύτη, η αντικειμενικότητα στη λογοτεχνία ξεκινά εκεί όπου το Εγώ δεν έχει τον πρώτο λόγο. Αυτό δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην ένα είδος στεγνού ρεαλισμού, πολλώ δε μάλλον φωτογραφικού νατουραλισμού. Κομμάτι αναπόσπαστο του ευρύτερου, εξωυποκειμενικού κόσμου είναι λ.χ. και τα πλάσματα της λαϊκής φαντασίας, οι συλλογικοί μύθοι και θρύλοι: στο μέτρο που αποτελούν κτήμα κοινό και όχι δημιούργημα αποκλειστικό της ατομικής διάνοιας, πατούν σε μια κοινή παρακαταθήκη, βλασταίνουν από τον ψυχισμό όχι του ενός αλλά των πολλών. Και αυτό ακριβώς κάνει ο Βαρθαλίτης. Εκμεταλλευόμενος τη ζηλευτή γνώση του της αρχαίας μυθολογίας, επιχώριας και ξένης, μυθολογεί κι αυτός, μας θυμίζει δηλαδή όχι τόσο τον βίο τον κοινό των ζώων τα οποία θεματίζει στα ποιήματά του, αλλά τα ίχνη που άφησαν, τις περιπέτειές τους στον κόσμο του θρύλου και των συμβολισμών.

Είκοσι δύο ποιήματα περιλαμβάνουν οι Κάνθαροι, και όλα πλην δύο που τιτλοφορούνται «Κυβέλη» και «Εκάτη» αντίστοιχα, είναι αφιερωμένα σε ζώα. Έχουμε να κάνουμε με ένα σωστό bestiarium δηλαδή: ζώα της ξηράς και της θάλασσας, της γης και του αέρα, έντομα και ερπετά, πτηνά και αμφίβια, καρκινόποδα και αιλουροειδή. Παραθέτω ένα από αυτά, το τελευταίο, που επειδή πρωτοτυπώθηκε αρκετά χρόνια πρωτύτερα, το 2009 σε προγενέστερο βιβλίο του ποιητή, μπορεί να θεωρηθεί η μήτρα από την οποία ξεπήδησαν και όλα τα άλλα. Είναι το πιο απομακρυσμένο υφολογικά από τα λοιπά της συλλογής, θα έλεγα το λυρικότερο όλων, και τιτλοφορείται «Γάτες»:

Εφέστιες Σφίγγες, έμψυχα λαράρια –
νωχελικής δεσμώτιδες ανίας –
το βλέμμα των στραμμένο στα φεγγάρια
παρασκευάζει φίλτρα μαγγανείας –
 
κόρες-στέρνες που ο  γνόφος δεν στερεύει –
μηνίσκοι σε φακούς φωσφορικοί –
κάτοπτρα από βασάλτη που τα ερέβη
διηθούνε, σάπφειροι μαγνητικοί –
 
μικρές θεραπαινίδες της Εκάτης
σε δάση σεληνόφωτος φευγάτες –
ειδώλια θεάς –μεταξωτός αχάτης–
κι άξιες για χάδια Φαραώ :  οι γάτες.

Και ένα δεύτερο, καθ’ όλα αντιπροσωπευτικό αυτό, το τιτλώνυμο «Κάνθαροι (ήγουν σκαθάρια)»:

Κάνθαροι, των εντόμων οι ρηγάδες,
κάνθαροι, λείοι, μαύροι και χρυσοί
που ασύγκριτοι είστε εσείς καλοφαγάδες
κι είσαστε και ποτήρι για κρασί,
 
και πάνω σε βαρύτιμα λιθάρια
με τα φτερά σάς φτιάξαν ανοιχτά
και στις μούμιες σάς βάλανε, σκαθάρια,
και μαγικά σάς κάναν φυλαχτά.
 
Κι ως κι ο Τρυγαίος καβάλα σε σκαθάρι
–ζουζούνια μου για αυτό σας ανυμνώ
κι αχ ας με φέρει εκεί η δική σας χάρη
ανέβηκε απ’ τη γη στον ουρανό.

Όλα ανεξαιρέτως τα ποιήματα της συλλογής ακολουθούν το τρίστροφο αυτό σχήμα, με την εναλλασσόμενη ιαμβική καταληκτική και ακατάληκτη πενταποδία και την πλεκτή ρίμα. Και όλα βρίθουν από αναφορές όχι μόνο μυθικές, αλλά και ιστορικές και φιλολογικές, που κάποιες απ’ αυτές διευκρινίζονται στην «Επισημείωση». Συγκριτικά, πρέπει να πάει κανείς πολύ πίσω στην ελληνική ποίηση για να συναντήσει θεματική προσόμοια, ίσως μέχρι το 1925 και τα Θαλασσινά του Απόστολου Μαμμέλη που την «αλιευτική ποίησή» του μας γνώρισε ο Γ. Π. Σαββίδης το 1996. Παραθέτω δυο στροφές από το σονέτο του «Το δελφίνι»:

Μαύρο θεριό, πελώριο το δελφίνι
κι αιμόχαρο σαν τ’ Όρκυνο, ταράζει
τα μάκρη του πελάου και ρημάζει
ψαρογενιές που τη ρίζα τους κρίνει.
 
Στη σβελτοσύνη πρώτο, σαν το δίνει
ολοταχώς και βγάζει και τινάζει
ξέμακρα το κορμί του, αγριομανιάζει,
που δυο-δυο τα Καρέλια καταπίνει!

Και τις δύο πρώτες στροφές του Βαρθαλίτη από τα δικά του «Δελφίνια»:

Χορέψτε τώρα, αδάμαστα δελφίνια,
χορέψτε με το λίκνισμα αλαφρό,
και πάνω στα πελάγη τα γαλήνια
χαρούμενα σκιρτήστε στον αφρό,
 
που όταν να πιάσουν πήγαν τον Σαβάζιο,
με εσάς γενήκαν όμοιοι οι πειρατές,
βουτώντας μεθυσμένοι στο γαλάζιο
και πια δεν τους ξανάδανε ποτές.

Το συναφές του είδους είναι νομίζω προφανές. Η διαφορά του χειρισμού του όμως προφανέστερη. Εκεί που ο Μαμμέλης ως παθιασμένος ψαράς μάς περιγράφει τις θηρευτικές επιδόσεις του κήτους, ο Βαρθαλίτης ξεγλιστράει αμέσως σχεδόν στον κόσμο του μύθου, και ως άλλος Α. Ραγκαβής μας μεταφέρει στον «Διονύσου πλου», στο ρεσάλτο των πειρατών κατά του θεού («Σαβάζιος» είναι προσωνύμιο του Διονύσου), και στη τιμωρό μοίρα τους αμέσως μετά. Με τους στίχους του Αθηναίου ρομαντικού:

Εξαίφνης τι μεταβολήν
η κόρη πάλιν βλέπει
εις των κακούργων την φυλήν!
Έχουσ’ ιχθύων κεφαλήν,
και εις το σώμα λέπη.
 
Έχουν ουράν αντί ποδών,
και εις δελφίνων σχήμα
μεταποιούνται βαθμηδόν,
και σώζετ’ έκαστος πηδών
εις το παφλάζον κύμα.

Τέτοιες μνείες και αναφορές στους Κανθάρους ο επαρκής αναγνώστης θα βρει πλήθος και αν έχει το κέφι να ξετυλίξει το νήμα τους μέχρι τέλους, πολλά γοητευτικά και αξιόλογα θα ανακαλύψει. Δεν ισχύει το ίδιο για τον ανεπαρκή αναγνώστη, αυτόν που στις μέρες μας δεν βλέπει στην ποίηση παρά την αισθηματολογία, την περιαυτολογία και την πόζα. Σ’ αυτόν ο κόσμος του Βαρθαλίτη θα φανεί παράδοξος, παρωχημένος, οχληρός, ακόμη και αντιποιητικός. Όμως έτσι συμβαίνει πάντοτε με το παράλυτο, καθηλωμένο βλέμμα – στην ελεύθερη θέα ζαλίζεται.

Μολονότι ριζωμένο γερά σε μια αιωνόβια παράδοση, ένα ποίημα του Βαρθαλίτη δεν το συγχέεις με οποιουδήποτε άλλου, ξεχωρίζει με τη πρώτη ματιά, διαφέρει.

Το ερώτημα το αμιγώς κριτικό βέβαια μένει: Τι ακριβώς κομίζει στην ποίησή μας το βιβλίο του Βαρθαλίτη; Πέρα από το προφανές, μια σειρά από τερπνά και διδακτικά ποιήματα, θα έλεγα δύο πράγματα. Το πρώτο είναι μια χειρονομία. Σ’ ένα τοπίο ποιητικό σαν το σημερινό, το έθος του Βαρθαλίτη συνιστά πρόκληση. Η έγνοια του για τη φόρμα, η άριστη τεχνική του κατάρτιση, η λογιοσύνη του, η στάση την οποία προβάλλει στα προλογικά κείμενα, τα προαπαιτούμενα εντέλει τα οποία θέτει, συνιστούν στην πραγματικότητα μια καθολική αποδοκιμασία της σημερινής γραφόμενης ποίησης. Ορθότερα, ένα αντιμανιφέστο, όχι τόσο κατά των κηρυγμάτων του κλασικού μοντερνισμού, που έδωσαν ό,τι ήταν να δώσουν, αλλά του εκφυλισμού τους στον τωρινό κομφορμισμό. Μας μεταφέρουν ένα σήμα κινδύνου όπου διαβάζουμε επί λέξει: «Πέρα από το σημείο αυτό ΑΔΙΕΞΟΔΟ». Η έξοδος απ’ το αδιέξοδο, την οποία ο Βαρθαλίτης μάς υποδεικνύει, είναι ενδεχομένως συζητήσιμη, και όχι εξίσου πρόσφορη για όλους. Η επισήμανσή της όμως είναι σε κάθε περίπτωση καίρια.

Το δεύτερο που έχει να μας προσφέρει το βιβλίο είναι έναν τόνο προσωπικό, μια ιδιαιτερότητα εκφραστική εντελώς σπάνια. Μολονότι ριζωμένο γερά σε μια αιωνόβια παράδοση, ένα ποίημα του Βαρθαλίτη δεν το συγχέεις με οποιουδήποτε άλλου, ξεχωρίζει με τη πρώτη ματιά, διαφέρει. Από τα εκ πρώτης όψεως παράδοξα αυτό: φαίνεται πώς τη φωνή του την ορίζει κανείς πιο καλά εισακούοντας τους περαζόμενους καιρούς, όχι αγνοώντας τους. 

* Στην κεντρική φωτογραφία έργο του Δημήτρη Ντόκου, «Vertigo», 2015 90x70cm Λάδι και καπνός σε καμβά.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.

altΚάνθαροι και άλλα ποιήματα
Γιώργος Βαρθαλίτης
Παρασκήνιο - Δίθυρον 2017
Σελ. 64, τιμή εκδότη €8,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Tempo perso» της Κούλας Αδαλόγλου (κριτική) – Σε πορεία κάθαρσης

«Tempo perso» της Κούλας Αδαλόγλου (κριτική) – Σε πορεία κάθαρσης

Για την ποιητική συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου «Tempo perso» (εκδ. Σαιξπηρικόν).

Γράφει ο Δημήτρης Μπαλτάς

...

«Μόρα» της Βίκυς Κατσαρού (κριτική) – Η αιώνια γυναίκα, δημιουργός ενός νέου κόσμου

«Μόρα» της Βίκυς Κατσαρού (κριτική) – Η αιώνια γυναίκα, δημιουργός ενός νέου κόσμου

Για την ποιητική συλλογή της Βίκυς Κατσαρου «Μόρα» (εκδ. Ενύπνιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εύα, Παπούσα, ο Θεός ως γυναίκα και τώρα η ...

«Το ξενοδοχείο της αυτοπραγμάτωσης» της Άνθιας Χριστοδούλου Θεοφίλου (κριτική) – Η ποίηση ως θεραπευτικό ταξίδι

«Το ξενοδοχείο της αυτοπραγμάτωσης» της Άνθιας Χριστοδούλου Θεοφίλου (κριτική) – Η ποίηση ως θεραπευτικό ταξίδι

Για την ποιητική συλλογή της Άνθιας Χριστοδούλου Θεοφίλου «Το ξενοδοχείο της αυτοπραγμάτωσης» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Ξενοδοχείο Grand Budapest» του Γουες Άντερσον.

Γράφει η Κατερίνα Ι. Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ