alt

Για την έκδοση «Κ.Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά» (εκδ. Gutenberg).

Του Νίκου Ξένιου

Εγώ θα καλλιεργήσω την Αχαριστία. Όταν έρθει η τελευταία άνοιξις, ο κήπος μου θα ’ναι γεμάτος από θεσπέσια δείγματα του είδους.
Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Ο κήπος της Αχαριστίας», περιοδικό «Αλεξανδρινή Τέχνη», 1929.
 

Η μνημειώδης, καλαίσθητη έκδοση Κ.Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά των εκδόσεων Gutenberg έρχεται να βάλει τον θεμέλιο λίθο για μιαν επανεξέταση του έργου του πρωτοπόρου αυτού της νεοελληνικής γραμματείας, υπό τον ευαίσθητο φακό της μελέτης του Δημήτρη Δημηρούλη.

Σε ένα εμπεριστατωμένο πόνημα οκτακοσίων σχεδόν σελίδων, η βιογραφία του εμβληματικού αυτού ποιητή, το σύνολο των αισθητικών, ιδεολογικών και άλλων στερεοτύπων που επισωρεύτηκαν, συν τω χρόνω, στο όνομά του (αδιέξοδη ερωτική φιλία με την Πολυδούρη, ηθική του λογοτέχνη-αυτόχειρα, πεσσιμισμός κοκ.), όπως και οι εκ των υστέρων μυθοποιήσεις/ειδωλοποιήσεις της αισθητικής της décadence και η επιπολής πραγμάτευση της ποιητικής μελαγχολίας, όλα επανεξετάζονται εις βάθος και στρέφουν τη ματιά του σύγχρονου αναγνώστη στις υπαρξιακές προκείμενες που παρήγαγαν το έργο του, στη δριμεία κριτική που δέχτηκε και στην κοινωνική κριτική που αυτό άσκησε.

Poète maudit ή κοινωνικός επικριτής;

Δεν είναι εύκολη δουλειά το να ανασταίνεις τους νεκρούς, ιδιαίτερα όταν η κοινή αντίληψη τους έχει καταγράψει ως εραστές του θανάτου. Ο μελετητής πρέπει να αποστασιοποιηθεί από ένα σωρό τετριμμένες παραδοχές και χύδην αντιλήψεις, να εμβαπτίσει την πέννα του στη μελάνη της υψηλής αισθητικής, να αντικρίσει τον ποιητή που μελετά ψυχρά και αντικειμενικά, επιστημονικά και απροκατάληπτα.

Η διαλεκτική σχέση του Καρυωτάκη με το κλίμα του ύστερου μπωντλαιρισμού και η ιδιότυπη θέση του ως ποιητή, μεταφραστή και πεζογράφου στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή του Μεσοπολέμου καθόρισαν αφενός το υψηλό ποσοστό σχηματοποίησης που υπέστη το έργο του κι αφετέρου την καθιέρωσή του ως παρουσίας-τομής στα ποιητικά μας πράγματα. Ο αρνητισμός του Μπωντλαίρ (κατά την εκτίμηση του Δημάκη) είναι σύστοιχος με την αντίδραση στα καθιερωμένα και το αίσθημα ανικανοποίητου του Καρυωτάκη, ενώ ως έναν βαθμό μπορεί να ερμηνεύσει μέρος των κινήτρων της αυτοχειρίας του. Δεν είναι εύκολη δουλειά το να ανασταίνεις τους νεκρούς, ιδιαίτερα όταν η κοινή αντίληψη τους έχει καταγράψει ως εραστές του θανάτου. Ο μελετητής πρέπει να αποστασιοποιηθεί από ένα σωρό τετριμμένες παραδοχές και χύδην αντιλήψεις, να εμβαπτίσει την πέννα του στη μελάνη της υψηλής αισθητικής, να αντικρίσει τον ποιητή που μελετά ψυχρά και αντικειμενικά, επιστημονικά και απροκατάληπτα. Εννοείται πως αυτό ακριβώς το υψηλής στάθμης στόχαστρο βασίζεται σε μιαν εκτεταμένη μελέτη της βιογραφίας του ποιητή και τεκμηριώνεται, κατά περίπτωσιν, από τα πεζά, τις επιστολές και τις κρίσεις επί του έργου του: στο ωραίο βιβλίο του κύριου Δημηρούλη η συγκέντρωση όλου του πολύτιμου υλικού υποστηρίζει την αναθεμελίωση/αποκατάσταση της εικόνας του Καρυωτάκη, με την προϋπόθεση κανείς να μπει στη διαδικασία να ξαναδεί τον ποιητή υπό αυτό το ανανεωμένο πρίσμα.

Επί παραδείγματι, ο μελετητής θα διαπιστώσει πως η «υπεροπτική γκριμάτσα» του Μαλακάση την οποία σαρκάζει ο Καρυωτάκης ουσιαστικά συνοψίζει το πλέγμα των κατεστημένων πεποιθήσεων, το τείχος των κοινωνικών συμβάσεων, το ισχυρά ανθιστάμενο οικοδόμημα της ποιητικής νόρμας της εποχής του:

Ἄ! κύριε, κύριε Μαλακάση,
ποιός θά βρεθεῖ νά μᾶς δικάσει,
μικρόν ἐμέ κι ἐσᾶς μεγάλο,
ἴδια τόν ἕνα καί τόν ἄλλο;
Τούς τρόπους, τὀ παράστημά σας,
τό θελκτικό μειδίαμά σας
τό monocle πού σᾶς βοηθάει
νά βλέπετε μόνο στό πλάι
καί μόνο αὐτούς νά χαιρετᾶτε
ὅσοι μοιάζουν ἀριστοκράται,
τήν περιποιημένη φάτσα,
τήν ὑπεροπτική γκριμάτσα...» [1]

Η φαντασιακή ανασυγκρότηση του Εγώ και η θεώρηση του έργου εν συνόλω

Η συνύπαρξη της φρίκης για τη ζωή (taedium vitae, που έλεγαν οι λατίνοι προκάτοχοί του) και της έκστασης που προκύπτει από τη ζωή είναι ο ακατανόητος συνδυασμός που οδηγεί στην καινοτόμο γλώσσα του.

Αυτά σε ό,τι αφορά την οξύτατη κριτική και σάτιρα. Περνώντας, τώρα, στον προσωπικό χώρο του Καρυωτάκη ως ιστορικού προσώπου, θα διαπιστώσει πως το βίωμα του θανάτου ως ψυχικό βίωμα επέφερε αναπόφευκτα και«μεταβολές στη φράση του ποιήματος, δηλαδή στη γλώσσα, στον ρυθμό, στο μέτρο, στη θεματική, αλλά και στο συγκινησιακό φορτίο»[2] των ποιημάτων του. Η θανατολαγνία είναι επίσης επιδεκτική πολλών προσεγγίσεων και δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με την ιδιόρρυθμη αντίληψή του περί συντροφικότητας και έρωτα: βαθύς πεσιμισμός, πεισιθάνατο κλίμα και ένας υπαινικτικός λόγος που παραπέμπει στην περίπτωση του Πεσσόα, αλλά και το ανανταπόδοτο του έρωτα της Πολυδούρη, είναι θέματα που απασχόλησαν εκτεταμένα τη λογοτεχνική κριτική. Η συνύπαρξη της φρίκης για τη ζωή (taedium vitae, που έλεγαν οι λατίνοι προκάτοχοί του) και της έκστασης που προκύπτει από τη ζωή είναι ο ακατανόητος συνδυασμός που οδηγεί στην καινοτόμο γλώσσα του. Μια γλώσσα που εσκεμμένα εντάσσει, στο corpus του έργου του, τις επίπονες μεταφραστικές του επιδόσεις, αποδεικνύοντας έτσι πως ο ποιητής βάδισε την ατραπό της αγωνιώδους αναζήτησης της φόρμας ενσωματώνοντας στην ποιητική του παραγωγή τα αναγνωστικά του διδάγματα και τις ποιητικές εκστάσεις του ως αναγνώστη. Ο κύριος Δημηρούλης υπενθυμίζει στον αναγνώστη τη σημαντική συμβολή του Ζήσιμου Λορεντζάτου στην αποκατάσταση του δυσφημισμένου ως προς την ποιητική τέχνη Καρυωτάκη. Επίσης, επιστρατεύει την έννοια του «πολιτισμικού πεδίου» του Μπουρντιέ προκειμένου να εντάξει το έργο του ποιητή στο σύνολο πλέγμα κοινωνικών σχέσεων, ιστορικών συγκυριών, ιεραρχήσεων και θεσφάτων, σχέσεων εξουσίας και ταξικών προσδιορισμών που επικαθορίζουν την παραγωγή λογοτεχνικού έργου. Αυτού του ζητήματος άπτεται και η διαμφισβητούμενη ένταξη του Καρυωτάκη στην περίφημη Γενιά του ’30, καθώς και η πολιτική ταυτότητα του έργου του.

Το oeuvre complet που παραθέτει η εξαιρετική αυτή έκδοση έρχεται προς επίρρωσιν των εκτεταμένων διαπιστώσεων της Εισαγωγής του βιβλίου. Συγκεκριμένα, ο τόμος περιλαμβάνει τις συλλογές: «Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων» (1919), «Νηπενθή» (1921), «Ελεγεία και Σάτιρες» (1927), «Τα τελευταία ποιήματα» (1928), τα «Αδέσποτα ποιήματα» (1919-1924), «Λογοτεχνικά πεζά» (1920-1928), «Μη λογοτεχνικά πεζά» (1924-1928), το σύνολο των μεταφράσεων του Καρυωτάκη και ένα Παράρτημα με επιστολές και κρίσεις που αφορούν το έργο του.

«Το δικό του μέρισμα στην Αθανασία»

O αληθινός ποιητής είναι δυστυχής λόγω της ίδιας της ποιητικής του ιδιότητας. Αυτού του «αγγίγματος» της Μούσας που τον ξυπνά τα βράδια, που τον μεταφέρει ερήμην της βουλήσεώς του στο βραχώδες, αυχμηρό τοπίο της αισθητικής θέασης των πραγμάτων.

Η ανάγκη για υστεροφημία που αποδόθηκε στον Καρυωτάκη προέκυψε, φυσικά, από μια ρηχή και, ως έναν βαθμό, κακεντρεχή ερμηνεία του ποιητικού του έργου. Το πρόχειρο συμπέρασμα που συνάγουν κάποιοι, ότι τάχατες οι ποιητές που δοξάστηκαν βίωσαν παράλληλα και μιαν «αποτυχημένη» προσωπική ζωή, αντιστάθμισμα της οποίας υπήρξε ο ποιητικός οίστρος, δεν είναι παρά μια στένωψ, μικρονοϊκή ερμηνεία clichet. Εννοείται πως ο πραγματικός ποιητής δεν αντιλαμβάνεται τις επιλογές της ζωής του, τη μόνωσή του, την αιθεροβάμονα προσέγγισή του της πραγματικότητας, τις όποιες ιδιοτυπίες του, ως εσφαλμένες επιλογές: κάτι τέτοιο θα ήταν κωμικό ακόμη και να το σκεφτεί κανείς. Τουναντίον, ο αληθινός ποιητής είναι δυστυχής λόγω της ίδιας της ποιητικής του ιδιότητας. Αυτού του «αγγίγματος» της Μούσας που τον ξυπνά τα βράδια, που τον μεταφέρει ερήμην της βουλήσεώς του στο βραχώδες, αυχμηρό τοπίο της αισθητικής θέασης των πραγμάτων, ενώ παράλληλα η καθημερινότητα τον καλεί να γίνει πραγματιστής. Η Πρέβεζα του Καρυωτάκη δεν είναι παρά ο παράγων που αφυπνίζει μια διάθεση ειρωνικά αλληγορική. Δηλαδή το είδος σαρκασμού που εδράζει σε ασύνειδες περιοχές, και που ενεργοποιείται προσλαμβάνοντας την αισθητική μορφή της σάτιρας και εδραιώνοντας τον χαρακτηρισμό του δημιουργού ως «άδοξου» ή «δονκιχωτικού»[3]. Συμβαίνει, όμως, το εξής: ο αντισυμβατικός ποιητής, ανακαλώντας όλους τους «καταραμένους» από το ευρωπαϊκό ποιητικό παρελθόν και λειτουργώντας ως επίγονός τους, να εξαναγκασθεί από ξεκάθαρη «ποιητική εγρήγορση»[4] να καινοτομήσει μορφικά στο ποίημα «Μπαλάντα στους Άδοξους ποιητές των αιώνων»: «Αν έζησαν οι Πόε δυστυχισμένοι, και αν οι Μποντλέρ εζήσανε νεκροί, η Αθανασία τους είναι χαρισμένη» δηλώνει ο ποιητής, διεκδικώντας δικαίως το δικό του μέρισμα στην Αθανασία[5].

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


1. Σάτιρες, 1927
2. Άρθρο του Δ. Δημηρούλη στην Κυριακάτικη Αυγή της 15/10/17, με τίτλο: «Ο Καρυωτάκης και η παράδοση του Μπωντλαιρισμού».
3. Ο ίδιος ο Δημήτρης Δημηρούλης παραπέμπει στο έξοχο δοκίμιο του Βάλτερ Μπέντζαμιν, Σάρλ Μπωντλαίρ. Ἕνας λυρικός στήν ἀκμή τοῦ καπιταλισμοῦ, Ἀθήνα: Ἀλεξάνδρεια, 1994. Πρόκειται για έμμεση παραπομπή, από το κείμενο του Δημηρούλη στη στήλη «Αναγνώσεις» της Κυριακάτικης Αυγής, 15/10/17, με τίτλο: «Ο Καρυωτάκης και η παράδοση του Μπωντλαιρισμού».
4. Όπως τόσο όμορφα το διατύπωσε η Τίνα Μανδηλαρά στην κριτική της: «Ποιος, αλήθεια, ήταν ο Κ.Γ. Καρυωτάκης;», lifo, 1/11/2017
5. Νηπενθή, 1921
altΠοιήματα και πεζά
Κ.Γ. Καρυωτάκης
Gutenberg 2017
Σελ. 760, τιμή εκδότη €35,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Γ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

«Σκοτεινός καθρέφτης» του Νίκου Λάζαρη (κριτική) – Μια ευσύνοπτη ελεγεία αδελφικής αγάπης

Για την ποιητική συλλογή του Νίκου Λάζαρη «Σκοτεινός καθρέφτης» (εκδ. Κουκκίδα). Κεντρική εικόνα: © Peter H (Pixabay).

Γράφει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης

Ι

Εισα...

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

Για το βιβλίο της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο «Στο σπίτι των ονείρων»  (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ταρ, του Τοντ Φιλντ, όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζεται μια κακοποιητική σχέση ανάμεσα σε δύο γυναίκες.

Γράφει η ...

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Συνέ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν: «Το τελευταίο κορίτσι» (εκδ. Τόπος), του Γιάννη Ξανθόπουλου και «Το σπάσιμο» (εκδ. Μεταίχμιο), του Τάσου Παπαναστασίου.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ