alt

Για την έκδοση «Κ.Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά» (εκδ. Gutenberg).

Του Νίκου Ξένιου

Εγώ θα καλλιεργήσω την Αχαριστία. Όταν έρθει η τελευταία άνοιξις, ο κήπος μου θα ’ναι γεμάτος από θεσπέσια δείγματα του είδους.
Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Ο κήπος της Αχαριστίας», περιοδικό «Αλεξανδρινή Τέχνη», 1929.
 

Η μνημειώδης, καλαίσθητη έκδοση Κ.Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά των εκδόσεων Gutenberg έρχεται να βάλει τον θεμέλιο λίθο για μιαν επανεξέταση του έργου του πρωτοπόρου αυτού της νεοελληνικής γραμματείας, υπό τον ευαίσθητο φακό της μελέτης του Δημήτρη Δημηρούλη.

Σε ένα εμπεριστατωμένο πόνημα οκτακοσίων σχεδόν σελίδων, η βιογραφία του εμβληματικού αυτού ποιητή, το σύνολο των αισθητικών, ιδεολογικών και άλλων στερεοτύπων που επισωρεύτηκαν, συν τω χρόνω, στο όνομά του (αδιέξοδη ερωτική φιλία με την Πολυδούρη, ηθική του λογοτέχνη-αυτόχειρα, πεσσιμισμός κοκ.), όπως και οι εκ των υστέρων μυθοποιήσεις/ειδωλοποιήσεις της αισθητικής της décadence και η επιπολής πραγμάτευση της ποιητικής μελαγχολίας, όλα επανεξετάζονται εις βάθος και στρέφουν τη ματιά του σύγχρονου αναγνώστη στις υπαρξιακές προκείμενες που παρήγαγαν το έργο του, στη δριμεία κριτική που δέχτηκε και στην κοινωνική κριτική που αυτό άσκησε.

Poète maudit ή κοινωνικός επικριτής;

Δεν είναι εύκολη δουλειά το να ανασταίνεις τους νεκρούς, ιδιαίτερα όταν η κοινή αντίληψη τους έχει καταγράψει ως εραστές του θανάτου. Ο μελετητής πρέπει να αποστασιοποιηθεί από ένα σωρό τετριμμένες παραδοχές και χύδην αντιλήψεις, να εμβαπτίσει την πέννα του στη μελάνη της υψηλής αισθητικής, να αντικρίσει τον ποιητή που μελετά ψυχρά και αντικειμενικά, επιστημονικά και απροκατάληπτα.

Η διαλεκτική σχέση του Καρυωτάκη με το κλίμα του ύστερου μπωντλαιρισμού και η ιδιότυπη θέση του ως ποιητή, μεταφραστή και πεζογράφου στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή του Μεσοπολέμου καθόρισαν αφενός το υψηλό ποσοστό σχηματοποίησης που υπέστη το έργο του κι αφετέρου την καθιέρωσή του ως παρουσίας-τομής στα ποιητικά μας πράγματα. Ο αρνητισμός του Μπωντλαίρ (κατά την εκτίμηση του Δημάκη) είναι σύστοιχος με την αντίδραση στα καθιερωμένα και το αίσθημα ανικανοποίητου του Καρυωτάκη, ενώ ως έναν βαθμό μπορεί να ερμηνεύσει μέρος των κινήτρων της αυτοχειρίας του. Δεν είναι εύκολη δουλειά το να ανασταίνεις τους νεκρούς, ιδιαίτερα όταν η κοινή αντίληψη τους έχει καταγράψει ως εραστές του θανάτου. Ο μελετητής πρέπει να αποστασιοποιηθεί από ένα σωρό τετριμμένες παραδοχές και χύδην αντιλήψεις, να εμβαπτίσει την πέννα του στη μελάνη της υψηλής αισθητικής, να αντικρίσει τον ποιητή που μελετά ψυχρά και αντικειμενικά, επιστημονικά και απροκατάληπτα. Εννοείται πως αυτό ακριβώς το υψηλής στάθμης στόχαστρο βασίζεται σε μιαν εκτεταμένη μελέτη της βιογραφίας του ποιητή και τεκμηριώνεται, κατά περίπτωσιν, από τα πεζά, τις επιστολές και τις κρίσεις επί του έργου του: στο ωραίο βιβλίο του κύριου Δημηρούλη η συγκέντρωση όλου του πολύτιμου υλικού υποστηρίζει την αναθεμελίωση/αποκατάσταση της εικόνας του Καρυωτάκη, με την προϋπόθεση κανείς να μπει στη διαδικασία να ξαναδεί τον ποιητή υπό αυτό το ανανεωμένο πρίσμα.

Επί παραδείγματι, ο μελετητής θα διαπιστώσει πως η «υπεροπτική γκριμάτσα» του Μαλακάση την οποία σαρκάζει ο Καρυωτάκης ουσιαστικά συνοψίζει το πλέγμα των κατεστημένων πεποιθήσεων, το τείχος των κοινωνικών συμβάσεων, το ισχυρά ανθιστάμενο οικοδόμημα της ποιητικής νόρμας της εποχής του:

Ἄ! κύριε, κύριε Μαλακάση,
ποιός θά βρεθεῖ νά μᾶς δικάσει,
μικρόν ἐμέ κι ἐσᾶς μεγάλο,
ἴδια τόν ἕνα καί τόν ἄλλο;
Τούς τρόπους, τὀ παράστημά σας,
τό θελκτικό μειδίαμά σας
τό monocle πού σᾶς βοηθάει
νά βλέπετε μόνο στό πλάι
καί μόνο αὐτούς νά χαιρετᾶτε
ὅσοι μοιάζουν ἀριστοκράται,
τήν περιποιημένη φάτσα,
τήν ὑπεροπτική γκριμάτσα...» [1]

Η φαντασιακή ανασυγκρότηση του Εγώ και η θεώρηση του έργου εν συνόλω

Η συνύπαρξη της φρίκης για τη ζωή (taedium vitae, που έλεγαν οι λατίνοι προκάτοχοί του) και της έκστασης που προκύπτει από τη ζωή είναι ο ακατανόητος συνδυασμός που οδηγεί στην καινοτόμο γλώσσα του.

Αυτά σε ό,τι αφορά την οξύτατη κριτική και σάτιρα. Περνώντας, τώρα, στον προσωπικό χώρο του Καρυωτάκη ως ιστορικού προσώπου, θα διαπιστώσει πως το βίωμα του θανάτου ως ψυχικό βίωμα επέφερε αναπόφευκτα και«μεταβολές στη φράση του ποιήματος, δηλαδή στη γλώσσα, στον ρυθμό, στο μέτρο, στη θεματική, αλλά και στο συγκινησιακό φορτίο»[2] των ποιημάτων του. Η θανατολαγνία είναι επίσης επιδεκτική πολλών προσεγγίσεων και δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με την ιδιόρρυθμη αντίληψή του περί συντροφικότητας και έρωτα: βαθύς πεσιμισμός, πεισιθάνατο κλίμα και ένας υπαινικτικός λόγος που παραπέμπει στην περίπτωση του Πεσσόα, αλλά και το ανανταπόδοτο του έρωτα της Πολυδούρη, είναι θέματα που απασχόλησαν εκτεταμένα τη λογοτεχνική κριτική. Η συνύπαρξη της φρίκης για τη ζωή (taedium vitae, που έλεγαν οι λατίνοι προκάτοχοί του) και της έκστασης που προκύπτει από τη ζωή είναι ο ακατανόητος συνδυασμός που οδηγεί στην καινοτόμο γλώσσα του. Μια γλώσσα που εσκεμμένα εντάσσει, στο corpus του έργου του, τις επίπονες μεταφραστικές του επιδόσεις, αποδεικνύοντας έτσι πως ο ποιητής βάδισε την ατραπό της αγωνιώδους αναζήτησης της φόρμας ενσωματώνοντας στην ποιητική του παραγωγή τα αναγνωστικά του διδάγματα και τις ποιητικές εκστάσεις του ως αναγνώστη. Ο κύριος Δημηρούλης υπενθυμίζει στον αναγνώστη τη σημαντική συμβολή του Ζήσιμου Λορεντζάτου στην αποκατάσταση του δυσφημισμένου ως προς την ποιητική τέχνη Καρυωτάκη. Επίσης, επιστρατεύει την έννοια του «πολιτισμικού πεδίου» του Μπουρντιέ προκειμένου να εντάξει το έργο του ποιητή στο σύνολο πλέγμα κοινωνικών σχέσεων, ιστορικών συγκυριών, ιεραρχήσεων και θεσφάτων, σχέσεων εξουσίας και ταξικών προσδιορισμών που επικαθορίζουν την παραγωγή λογοτεχνικού έργου. Αυτού του ζητήματος άπτεται και η διαμφισβητούμενη ένταξη του Καρυωτάκη στην περίφημη Γενιά του ’30, καθώς και η πολιτική ταυτότητα του έργου του.

Το oeuvre complet που παραθέτει η εξαιρετική αυτή έκδοση έρχεται προς επίρρωσιν των εκτεταμένων διαπιστώσεων της Εισαγωγής του βιβλίου. Συγκεκριμένα, ο τόμος περιλαμβάνει τις συλλογές: «Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων» (1919), «Νηπενθή» (1921), «Ελεγεία και Σάτιρες» (1927), «Τα τελευταία ποιήματα» (1928), τα «Αδέσποτα ποιήματα» (1919-1924), «Λογοτεχνικά πεζά» (1920-1928), «Μη λογοτεχνικά πεζά» (1924-1928), το σύνολο των μεταφράσεων του Καρυωτάκη και ένα Παράρτημα με επιστολές και κρίσεις που αφορούν το έργο του.

«Το δικό του μέρισμα στην Αθανασία»

O αληθινός ποιητής είναι δυστυχής λόγω της ίδιας της ποιητικής του ιδιότητας. Αυτού του «αγγίγματος» της Μούσας που τον ξυπνά τα βράδια, που τον μεταφέρει ερήμην της βουλήσεώς του στο βραχώδες, αυχμηρό τοπίο της αισθητικής θέασης των πραγμάτων.

Η ανάγκη για υστεροφημία που αποδόθηκε στον Καρυωτάκη προέκυψε, φυσικά, από μια ρηχή και, ως έναν βαθμό, κακεντρεχή ερμηνεία του ποιητικού του έργου. Το πρόχειρο συμπέρασμα που συνάγουν κάποιοι, ότι τάχατες οι ποιητές που δοξάστηκαν βίωσαν παράλληλα και μιαν «αποτυχημένη» προσωπική ζωή, αντιστάθμισμα της οποίας υπήρξε ο ποιητικός οίστρος, δεν είναι παρά μια στένωψ, μικρονοϊκή ερμηνεία clichet. Εννοείται πως ο πραγματικός ποιητής δεν αντιλαμβάνεται τις επιλογές της ζωής του, τη μόνωσή του, την αιθεροβάμονα προσέγγισή του της πραγματικότητας, τις όποιες ιδιοτυπίες του, ως εσφαλμένες επιλογές: κάτι τέτοιο θα ήταν κωμικό ακόμη και να το σκεφτεί κανείς. Τουναντίον, ο αληθινός ποιητής είναι δυστυχής λόγω της ίδιας της ποιητικής του ιδιότητας. Αυτού του «αγγίγματος» της Μούσας που τον ξυπνά τα βράδια, που τον μεταφέρει ερήμην της βουλήσεώς του στο βραχώδες, αυχμηρό τοπίο της αισθητικής θέασης των πραγμάτων, ενώ παράλληλα η καθημερινότητα τον καλεί να γίνει πραγματιστής. Η Πρέβεζα του Καρυωτάκη δεν είναι παρά ο παράγων που αφυπνίζει μια διάθεση ειρωνικά αλληγορική. Δηλαδή το είδος σαρκασμού που εδράζει σε ασύνειδες περιοχές, και που ενεργοποιείται προσλαμβάνοντας την αισθητική μορφή της σάτιρας και εδραιώνοντας τον χαρακτηρισμό του δημιουργού ως «άδοξου» ή «δονκιχωτικού»[3]. Συμβαίνει, όμως, το εξής: ο αντισυμβατικός ποιητής, ανακαλώντας όλους τους «καταραμένους» από το ευρωπαϊκό ποιητικό παρελθόν και λειτουργώντας ως επίγονός τους, να εξαναγκασθεί από ξεκάθαρη «ποιητική εγρήγορση»[4] να καινοτομήσει μορφικά στο ποίημα «Μπαλάντα στους Άδοξους ποιητές των αιώνων»: «Αν έζησαν οι Πόε δυστυχισμένοι, και αν οι Μποντλέρ εζήσανε νεκροί, η Αθανασία τους είναι χαρισμένη» δηλώνει ο ποιητής, διεκδικώντας δικαίως το δικό του μέρισμα στην Αθανασία[5].

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


1. Σάτιρες, 1927
2. Άρθρο του Δ. Δημηρούλη στην Κυριακάτικη Αυγή της 15/10/17, με τίτλο: «Ο Καρυωτάκης και η παράδοση του Μπωντλαιρισμού».
3. Ο ίδιος ο Δημήτρης Δημηρούλης παραπέμπει στο έξοχο δοκίμιο του Βάλτερ Μπέντζαμιν, Σάρλ Μπωντλαίρ. Ἕνας λυρικός στήν ἀκμή τοῦ καπιταλισμοῦ, Ἀθήνα: Ἀλεξάνδρεια, 1994. Πρόκειται για έμμεση παραπομπή, από το κείμενο του Δημηρούλη στη στήλη «Αναγνώσεις» της Κυριακάτικης Αυγής, 15/10/17, με τίτλο: «Ο Καρυωτάκης και η παράδοση του Μπωντλαιρισμού».
4. Όπως τόσο όμορφα το διατύπωσε η Τίνα Μανδηλαρά στην κριτική της: «Ποιος, αλήθεια, ήταν ο Κ.Γ. Καρυωτάκης;», lifo, 1/11/2017
5. Νηπενθή, 1921
altΠοιήματα και πεζά
Κ.Γ. Καρυωτάκης
Gutenberg 2017
Σελ. 760, τιμή εκδότη €35,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Γ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

«Κομμάτια» του Ευριπίδη Γαραντούδη (κριτική) – Προσεγγίζοντας το παρελθόν μέσα από τη μνήμη και το όνειρο

Για την ποιητική συλλογή του Ευριπίδη Γαραντούδη «Κομμάτια» (εκδ. Πόλις). 

Γράφει ο Αλέξανδρος Δεδιλιάρης

Με την τελευταία ποιητική του συλλογή, ...

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

«Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» του Μανόλη Πρατικάκη (κριτική) – Τ’ ανθισμένα δέντρα είναι τα πιο αυθεντικά ποιήματα

Για την ποιητική συλλογή του Μανόλη Πρατικάκη «Σατόρι – Η στιγμή της φωτοσύνθεσης» (εκδ. Αρμός). 

Γράφει ο Σταύρος Κουβαράς

Ο Μαν...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ