
Για την ποιητική συλλογή της Ελένης Γαλάνη «Το Ανατολικό Τέλος» (εκδ. Μελάνι).
Της Λίνας Στεφάνου
Μου αρέσουν τα βιβλία που σε ταξιδεύουν και το βιβλίο της Ελένης Γαλάνη σε ταξιδεύει όχι μόνο σε διαφορετικούς τόπους αλλά και σε διαφορετικούς χρόνους των τόπων αυτών. Ξεκινάει με συντεταγμένες. Μυτιλήνη, Βερολίνο, Οστάνδη. Ύστερα σε παίρνει από το χέρι και σε συστήνει σε ανθρώπους που θα αγνοούσες, ανθρώπους που οι εποχές μετέτρεψαν σε σύμβολα. Από τη συγγραφέα μεταφράστρια και πανεπιστημιακό Tatiana Gnedich που συνελήφθη το ’44 με κατασκευασμένη κατηγορία μέχρι την Ηριάννα που παραμένει φυλακισμένη ενώ δεν ευσταθούν οι κατηγορίες για τις οποίες καταδικάστηκε. Από τον Όμηρο και τον αγγειογράφο-αγγειοπλάστη Εξηκία μέχρι τον αρχαιολόγο διευθυντή του Μουσείου της Παλμύρας Χαλέντ Αλ Σαάντ. Από την Ιουδίθ της Βαιτιλουά στον μύθο του Σίγκουρντ.
Το “Ανατολικό Τέλος” δεν είναι ένα χαρούμενο βιβλίο. Ίσως γιατί έχει κάτι από τη σκοτεινή ατμόσφαιρα τη Γερμανίας του μεσοπολέμου. Είναι όμως ένα βιβλίο που ο ρυθμός του περνάει υποδόρια στο δέρμα και μένει εκεί να σε αφυπνίζει, σαν εσωτερικό ρολόι που ’χει διαφορετικό χτύπο από εκείνον της καθημερινότητάς μας.
Από τη Μυτιλήνη ως την Οστάνδη η Ελένη διασχίζει τον ιστορικό χώρο γεωγραφικών χαρτών και διαβάζει τη μοίρα της ανθρωπότητας πάνω στο σώμα της Ευρώπης. Στη διαδρομή της εμπλέκει ό,τι εκείνη θεωρεί σημαντικό. Τους πίνακες του Πικάσο, του Ένσορ και του Ένγκον Σίλε. Το υπερωκεάνιο των Ναζί «Wilhelm Gustloff». Το παράδοξο του Όλμπερς. Τον Μπέργκμαν. Τις χαμένες γλώσσες και τις βυθισμένες πόλεις. Κυρίως όμως τις λέξεις και την αμφισημία τους.
Το Ανατολικό Τέλος δεν είναι ένα χαρούμενο βιβλίο. Ίσως γιατί έχει κάτι από τη σκοτεινή ατμόσφαιρα τη Γερμανίας του μεσοπολέμου. Είναι όμως ένα βιβλίο που ο ρυθμός του περνάει υποδόρια στο δέρμα και μένει εκεί να σε αφυπνίζει, σαν εσωτερικό ρολόι που ’χει διαφορετικό χτύπο από εκείνον της καθημερινότητάς μας.
Δεν είναι προτρεπτική, ούτε διδακτική ούτε γυναικεία ποίηση, όπως αρέσκονται συχνά οι κριτικοί να κατηγοριοποιούν όταν δεν ξέρουν τι άλλο να γράψουν. Είναι μια ιστορική καταγραφή με την ψυχραιμία ενός αρχαιολόγου που καταλήγει να αρθρώνεται σαν την άηχη κραυγή του Μουνκ που ωστόσο όλοι μας έχουμε ακούσει.
Μέσα από το λόγο της μιλάει για τους απάτριδες στους οποίους είναι αφιερωμένο το βιβλίο. Μιλάει για το ότι στην εποχή μας είμαστε όλοι Νομάδες. Μιλάει για τις χαμένες πατρίδες. Για τον πόλεμο που εκτός από ανθρώπους αφάνισε αρχαίες πόλεις, ιστορία και μνήμη. Εμπνέεται τον τίτλο του βιβλίου της από την Οστάνδη επειδή ηχητικά το όνομα παραπέμπει στο Ost που σημαίνει ανατολικός και End που σημαίνει τέλος. Στην παραθαλάσσια αυτή πόλη του Βελγίου, πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατέληγαν καλλιτέχνες, συγγραφείς και διανοούμενοι, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από την άνοδο του ναζισμού στην Ευρώπη. Στο ποίημα «Αλμπέρ Προμενάντ» διαβάζουμε:
Η Γαλάνη φτιάχνει με τα ποιήματά της μια κιβωτό, για να συνδέσει και να περισώσει από τη λήθη ιστορικά γεγονότα και ανθρώπους που φτιάχνουν από μόνοι τους μικρές ιστορίες. Τα ποιήματά της ερμητικά κλειστά, σε πρώτη ανάγνωση, διαθέτουν όμως λέξεις κλειδιά που τα ξεκλειδώνουν. Στήνει έτσι ένα παιχνίδι που κεντρίζει την προσοχή και αφυπνίζει τον αναγνώστη. Το Ανατολικό Τέλος, όπως κάθε τέλος, εμπεριέχει μια αρχή. Εναπόκειται στον αναγνώστη να οραματιστεί πώς θα ήθελε να είναι και να προσπαθήσει να την υλοποιήσει.
* Η ΛΙΝΑ ΣΤΕΦΑΝΟΥ είναι συγγραφέας.