«Γυναικών τε» του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη (κριτική) – Δέος και λατρεία για τις γυναίκες του κόσμου

«Στέκομαι χιλιετίες τώρα και περιμένω να μιλήσεις.» (σ. 40).

Με το βιβλίο Γυναικών τε (εκδ. Εύμαρος) ο διακεκριμένος πεζογράφος Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης για πρώτη φορά καταθέτει τις θεάσεις, τις αγωνίες και τον κοινωνικό προβληματισμό του, καί μέσα από την ποιητική γραφή, εκφράζοντας το δέος και τη λατρεία του στη γυναίκα, την ερωτική ματαίωση και απώλεια, αλλά και την αγωνία του για την καταδυνάστευση της γυναίκας και γενικά τη δεινή θέση της στις κοινωνίες των ανθρώπων.

Μια ποιητική συλλογή όπου ένας άνδρας σκύβει με ευαισθησία και ενσυναίσθηση στο δράμα της γυναίκας, συμπάσχει, υποκλέπτεται στο μεγαλείο της γυναικείας φύσης και με τις λέξεις του προσπαθεί να της προσδώσει τη θέση που της αξίζει στη καρδιά του, στη ζωή και στην κοινωνία.

Kοινωνική ευαισθησία

Η κοινωνική ευαισθησία και η φωνή αντίστασης του Χατζημωυσιάδη για τον ανήμπορο και τον αδικημένο μάς είναι γνωστή από το σημαντικό πεζογραφικό έργο του. Το εντυπωσιακό εδώ είναι ότι η βαθιά έγνοια και η αγωνία του για τη γυναίκα τον ώθησε προς το πεδίο της ποίησης. Φαίνεται όμως ότι η ασκημένη και πετυχημένη γραφή του στο μικροαφήγημα λειτούργησε ως προπομπός της ποιητικής δημιουργίας. Ενδεχομένως να ήταν και κάπως αναμενόμενο, αν σκεφτεί κανείς την εντυπωσιακή επίδοσή του σ' αυτό το είδος γραφής στη συλλογή μικροδιηγημάτων με τίτλο «Η ιδιωτική μου αντωνυμία».

Άλλωστε σύγχρονες λογοτεχνικές θεωρήσεις επισημαίνουν σημαντικά κοινά στοιχεία ανάμεσα στα δυο είδη γραφής. Η θεωρητικός Ιρένε Άντρες-Σουάρεθ πχ διατείνεται ότι παρουσιάζουν τον ίδιο βαθμό δυσκολίας και σχετίζονται με ακρίβεια χιλιοστού: «σε κάθε περίπτωση, το μικροδιήγημα είναι ένα λογοτεχνικό είδος ιδιαζόντως δύσκολο, τόσο εκλεπτυσμένο και απαιτητικό όσο και η ποίηση, αφού και τα δυο είδη χτίζονται με ακρίβεια χιλιοστού και φιλοδοξούν στο ακραίο ξεγύμνωμα και στην ουσιαστική χρήση της γλώσσας.» . Και βέβαια υπάρχει και ο γενικότερος προβληματισμός σχετικά με το ενιαίο της γραφής.

Το διαφυλικό και η βία κατά των γυναικών συνεχίζει να αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, παρά τις κατακτήσεις των γυναικών και του γυναικείου κινήματος. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της λογοτεχνίας και της ποίησης.

Το διαφυλικό και η βία κατά των γυναικών συνεχίζει να αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, παρά τις κατακτήσεις των γυναικών και του γυναικείου κινήματος. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στο χώρο της λογοτεχνίας και της ποίησης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι η Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης στο ημερολόγιο που εξέδωσε το 2022 είχε ως θέμα τη βία κατά των γυναικών.

Επίσης πολλές ποιήτριες και πεζογράφοι δραστηριοποιούνται στην κίνηση γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας, όπου μεταξύ άλλων έχουν είδη εκδώσει τον συλλογικό τόμο “Η φωνή της” και ετοιμάζονται για νέο, και βέβαια οι πρόσφατες ποιητικές συλλογές γυναικών με θέμα το γυναικείο τραύμα και τη γυναικεία συνθήκη, αλλά και τη γυναικεία δύναμη και δυναμική, όπως πχ «Εμείς η Αντιγόνη» ή η ποιητική σύνθεση «με λένε Εύα» (2023).

Το γυναικείο ζήτημα 

Ωστόσο είναι ιδιαίτερα σημαντικό και ενθαρρυντικό για το γυναικείο ζήτημα, όταν ένας άνδρας σκύβει με απολογητικό ύφος και με αλληλεγγύη και συμπόνια για να εκφράσει, το θαύμα και το δράμα της γυναίκας. Ανάλογο πρόσφατο φωτεινό παράδειγμα αποτελεί ο ποιητής Γιώργος Δελιόπουλος με τη συλλογή του «Αλιρρόη Το μηδέν στον καθρέφτη» (2023), ο οποίος μάλιστα οικειοποιείται το προσωπείο μιας γυναίκας, της Αλιρρόης για να καταβυθιστεί στον γυναικείο ψυχισμό και να μιλήσει για τη γυναικεία συνθήκη, τα πάθη και τα παθήματά της με ευαισθησία και διάθεση να σπάσει τον κλοιό της.

Ο Χατζημωυσιάδης με την ποιητική συλλογή του Γυναικών τε, όπως αναφέρεται και στο ενημερωτικό του βιβλίου «(συν)ομιλεί εν κενώ για τη λατρεία, την οδύνη και την κακοποίηση της γυναίκας.». Το υπέροχο εικαστικό της Ηρώς Σιδέρη που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου παραπέμπει στο τραυματικό της γυναικείας εμπειρίας, ενώ ο τίτλος «Γυναικών τε» με τον σύνδεσμο «τε» παραπέμπει και σε μια αισιόδοξη προοπτική ή προσδοκία έστω του “μαζί”.

Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης γεννήθηκε το 1970 στο Δυτικό Πέλλας, όπου συνεχίζει να ζει. Εργάζεται ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση. Το συγγραφικό του έργο αριθμεί τρεις συλλογές διηγημάτων, μία νουβέλα και τέσσερα μυθιστορήματα. Το μυθιστόρημα του “Έξοδα Νοσηλείας” έλαβε το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για βιβλίο που προωθεί ευαίσθητα κοινωνικά θέματα (2021) και το μυθιστόρημά του «Το χιόνι των Αγράφων» έλαβε το βραβείο μυθιστορήματος του περιοδικού “Ο Αναγνώστης” (2022).

Αντίθετα στο δεκαπεντασύλλαβο ποίημα της προμετωπίδας ανατρέπεται μεν ο θρύλος καθώς δε υπάρχει η θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα, ωστόσο ο άνδρας παλεύει μοναχός του δίχως την εν ζωή συμπόρευσή του με τη γυναίκα στο χτίσιμο του γεφυριού, και μόνο λίγο πριν το τέλος του εκφράζεται η ενδόμυχη επιθυμία του γι' αυτό: «Γοργά πλυθείς, γοργά ντυθείς με τα καλά σου ρούχα / μια λυγερή σε καρτερεί στην άκρια στο ποτάμι / το γιοφυράκι που 'χτισες μαζί να το διαβείτε». (σ. 11).

Εξομολογητικό ύφος

Το ύφος της ποιητικής συλλογής είναι εξομολογητικό όσο αφορά το ερωτικό δέος και τη λατρεία του ποιητικού υποκειμένου προς στη γυναίκα, αλλά και απολογητικό παράλληλα, καθώς δεν της στάθηκε παρά τη λατρεία του, όταν τον χρειαζόταν, το αντίθετο μάλιστα την έσπρωξε ακόμα πιο κάτω, κυρίως δε βαθύτατα ενοχικό. Ο λόγος είναι πεζόμορφος, έντονα προφορικός, πυκνός και διαυγής, οι λέξεις καρφιά: «Μόνο ο έρωτας, η επανάσταση και η φύση δικαιούνται να υπόσχονται την άνοιξη.» (σ. 21). Αλλά και λυρικός συνάμα με υπερρεαλιστικές αποχρώσεις: « – Θυμάρι και βασιλικός στο πάτωμα. Ρυγχόσπερμο και γιασεμί στους τοίχους. Μια μυγδαλιά ανθοφορούσε στο ταβάνι.» (σ. 13), ενώ άλλες φορές ο λόγος γίνεται αποφθεγματικός: « – Μόνο στη θάλασσα, στο κενό και στην αγάπη η αντιστροφή του νόμου της βαρύτητας. (σ. 13).

Η ποιητική συλλογή αποτελείται από τρεις ενότητες, μέσα από τις οποίες το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται προς τη γυναίκα για να εκφράσει την ερωτική του επιθυμία, την ερωτική λατρεία και ματαίωση, και κυρίως την ενοχή και τη μοναξιά του καθώς την έχει κατακρημνίσει από δίπλα του, αλλά και την προσδοκία των δικών της ενεργειών. Στις «Παπαρούνες» που αποτελεί την πρώτη ενότητα απευθύνεται στην έφηβη των φαντασιώσεων και της αναζήτησης, των ονειροπολήσεων και της προσδοκίας:

« – Σε γνώριζα προτού να σε γνωρίσω. Σου μιλούσα προτού να σου μιλήσω. Σε αγαπούσα προτού να σε αγαπήσω.
– Κάτι χειμωνιάτικες νύχτες που άνοιγα τα μάτια. Στο ίδιο πάντα όνειρο.
– Σήκωνα τα χέρια να πιαστώ απ' τα κλαδιά κι ένιωθα ανάλαφρος σαν πούπουλο, το σώμα μου αιωρούνταν πάνω απ' το κρεβάτι.
[...]
– Μαθητριούλα του δημοτικού σε καταπράσινη πλαγιά με παπαρούνες.» (σ. 13).
« – Κοντά σου γίνομαι περισσότερος απ' ό,τι είμαι.» (σ. 16).

Ακολουθεί η ενότητα «Μικρή ερωτική συμφωνία» όπου ομολογεί τη λατρεία του στη γυναίκα ως ερωτικό αντικείμενο του πόθου: « – Υπήρξα για δεκαετίες αγνωστικιστής. Καμιά λογική στήριξη δεν έβρισκα για το αντίθετο. Μέχρι που γνώρισα εσένα. – Εν οικώ Θεού διατελεί ο πιστός όπου κι αν διακονεί την πίστη του. Θέλω να πω δεν σ’ έβγαζα απ’ το μυαλό μου». (σ. 21).Εκφράζει την οδύνη του μπρος στην απώλειά της και απολογείται.

Πουκάμιισο αδειανό 

Στην τρίτη ενότητα με τίτλο «Πουκάμισο αδειανό» το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται στη γυναίκα ανά τους αιώνες και στη γυναίκα του σήμερα μέσα από τα προσωπεία της Ελένης αρχικά και στη συνέχεια της Εύας, ενώ σηκώνει στις  πλάτες του όλο το βάρος της πατριαρχικής καταδυνάστευσης της γυναίκας: «– Είμαι ο μάγος της φυλής, ο μύστης των ιερών, ο αρχηγός της κοινότητας, ο αοιδός, ο βασιλιάς της χώρας, ο ιεροεξεταστής, ο εξομολόγος, ο δάσκαλος με τον ξύλινο χάρακα, ο χωροφύλακας, ο ερωτύλος εραστής, ο προστατευτικός αδελφός, ο αυστηρός πατέρας και πάνω απ' όλα είμαι ο νόμιμος σύζυγός σου.» (σ. 27).

Ο Χατζημωυσιάδης στην πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Γυναικών τε» συγκινεί τους λάτρεις της γραφής του και μέσα από την πεζόμορφη ποιητική γραφή,

Αλλού συμπάσχει αλληλέγγυο με το δράμα της γυναίκας και προσπαθεί να την ταρακουνήσει: « – Έτσι θα κυλάει η ζωή σου, σκιά της σκιάς του άντρα σου,» (33), Αλλού επισημαίνει την εξέχουσα θέση και σημαντικότητά της για τον άνδρα και το ανθρώπινο γένος. Παράλληλα εκφράζει τη μοναξιά και την ανημποριά του άνδρα και προσπαθεί να την παρακινήσει να αντιδράσει η ίδια εγκαλώντας την:

– Οπότε δεν μου μένει παρά να σε εγκαλέσω για την αφέλειά σου:
– Είσαι υπόλογη της αθωότητάς σου.
– Είσαι υπεύθυνη της ομορφιάς σου.
– Είσαι ένοχη της φύσης σου.
– Γιατί εσύ Ελένη, δεν είσαι μόνο η Ελένη.» (σ. 37).

Ωστόσο κυριαρχεί το αίσθημα της ενοχής μπρος στο μεγαλείο και το δράμα της γυναίκας και της θηλύτητάς της: «Ποιους βιαστές αναγνωρίζεις, ρε Ελένη, ακόμη και στο πιο αθώο βλέμμα μου;» (σ. 39).

Ο Χατζημωυσιάδης στην πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Γυναικών τε» συγκινεί τους λάτρεις της γραφής του και μέσα από την πεζόμορφη ποιητική γραφή, όπου με ευθύβολο ποιητικό λόγο αλλά και λυρισμό, και με την κοινωνική ευαισθησία, το αίσθημα δικαίου και συμπόνιας που τον χαρακτηρίζουν γενικότερα, συνομιλεί με τη γυναίκα εκφράζοντας τη λατρεία του προς αυτή, την οδύνη για την απώλειά της.

Κυρίως δε τις ενοχές και την απολογία του για τις βολές του ως πρόσωπο και ως ανδρικό φύλο, σκιαγραφώντας άρρητες ανασφάλειες και φοβίες, την ανδρική ανημποριά, την ανοχή και τη σιωπή της γυναίκας και υποδηλώνοντας ερωτήματα για το πότε και το πώς τα δυο φύλα θα φτάσουν επιτέλους στην από κοινού συμπόρευση εν ελευθερία και ισοτιμία.

Καθώς συμπάσχει μαζί της και γνωρίζοντας ότι η αλλαγή θα επέλθει πρωτίστως μέσα από τις δικές της προσπάθειες και επειδή πιστεύει στη γυναικεία δύναμη και δυναμική, την παροτρύνει να μιλήσει και να δράσει παίρνοντας την τύχη στα χέρια της και αναδεικνύοντας το εύρος της ομορφιάς και του μεγαλείου της: «Στέκομαι χιλιετίες τώρα και περιμένω να μιλήσεις.» (σ. 40).

 * Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΪΤΑΤΖΗ-ΧΟΥΛΙΟΥΜΗ είναι κλινική ψυχολόγος, ποιήτρια και μεταφράστρια. Tελευταίο της βιβλίο είναι η ποιητική συλλογή «Με λένε Εύα» (εκδ. Μανδραγόρας).