«Κρατήρας» του Θανάση Χατζόπουλου (κριτική) – Ποιητική συλλογή πολλαπλής ανάγνωσης

Επί σειρά ετών ο Θανάσης Χατζόπουλος με κείμενα πρωτότυπης δημιουργικής γραφής κυρίως στην περιοχή της ποίησης, καθώς και στην περιοχή της πεζογραφίας, συμμετέχει στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της καθ’ ημάς πολιτισμικής αγοράς, προσφέροντας ενδιαφέρουσες προτάσεις για τη δημιουργική απόδοση του πραγματικού, με τη δεσμευτική παρέμβαση του φαινομένου της μεταφοράς.

Οι προτάσεις αυτές κατά την κριτική και συγκριτική αντίληψη του Θανάση Χατζόπουλου αντιπροσωπεύουν ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο σύστημα επικοινωνίας ανάμεσα στον εξωτερικό κόσμο και στην υποκειμενική, δηλαδή εντέλει κειμενική πραγματικότητα.

Στο πλαίσιο αυτό βλέπουμε να αξιοποιούνται με ευρηματικό τρόπο τόποι και τοπόσημα από τον αντικειμενικό κόσμο, καταστάσεις από τον ιδιωτικό, τον κοινωνικό, τον δημόσιο βίο, ιστορικά γεγονότα και δεδομένα από το ευρύ πολιτισμικό περιβάλλον, όπως αναγνωρίζουμε κατά την εξέλιξη της λογοτεχνικής γραφής του Θανάση Χατζόπουλου, από την πρώτη ποιητική συλλογή του υπό τον τίτλο Ιδίοις σώμασι (1986) μέχρι τα πλέον πρόσφατα τεκμήρια δημιουργικής παραγωγής, όπως είναι συλλογές υπό τους τίτλους Πρόσωπο με τη γη (2012), Φιλί της ζωής (εκδ. Πόλις), Υπό κατασκευήν σημαίες (εεκδ. Πόλις), ή ακόμα σε αφηγηματικά κείμενα υπό τους τίτλους Οι λησμονημένοι (2014), Ιστορικός ενεστώς (εκδ. Πόλις), Ο κύριος Δαίμων και Η γυναίκα με την πέτρινη γλώσσα (εκδ. Καλειδοσκόπιο).

Το γλωσσικό εργαλείο

Ο Θανάσης Χατζόπουλος επιμένει με ιδιαίτερη έμφαση στη μορφή του γλωσσικού εργαλείου για τη διατύπωση και διεκπεραίωση σημαινομένων. Με αυτή την προϋπόθεση, στα κείμενά του προβάλλεται σταθερά λόγος βιωματικός, παραστατικός, συνδηλωτικός, αφοριστικός, απροσδόκητος, ενισχυμένος με την ευρηματική αξιοποίηση του φαινομένου της μεταφοράς, η οποία εξασφαλίζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των γραμματικών εικόνων.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο λόγος φαίνεται να κατέχει δεσπόζουσα θέση κατά τη σημασιολογική και υφολογική οργάνωση της νέας ποιητικής συλλογής του Θανάση Χατζόπουλου υπό τον τίτλο Κρατήρας, υπερβαίνοντας τη λειτουργικότητα του γλωσσικού εργαλείου.

Η δημιουργική ανάγνωση είναι δυνατόν να αναγνωρίσει εδώ αφενός ένα θεματικό και εικαστικό/παραστατικό περιβάλλον με λεπτομέρειες από το περιεχόμενο του εσωτερικού και του κοινωνικού ανθρώπου μέσα σε αστικά και σε φυσικά τοπία, όπως αυτό το περιβάλλον αντιστοιχεί στην πρώτη ευρύτερη ενότητα της ποιητικής συλλογής με τον τίτλο «Τοιχώματα» (σαράντα εννέα κείμενα), και αφετέρου μια βαθειά διαστρωμάτωση σημαινομένων με ιδιαίτερη, ενίοτε αδιαπέραστη σε μια πρώτη επίσκεψη πυκνότητα κάτω από την κειμενική επιφάνεια, η οποία (διαστρωμάτωση) αντιστοιχεί στη δεύτερη μικρότερη ενότητα της συλλογής με τον τίτλο «Το ενδιάθετο κενό» (δέκα εννέα κείμενα).

Ο λόγος ως αρμός σύνδεσης των δύο ενοτήτων της συλλογής, προκαλεί την ανάδυση των πληροφοριών από τα βαθύτερα επίπεδα της σημασιολογικής διαστρωμάτωσης με καταιγιστικό, συχνά οδυνηρό, πάντως συνδηλωτικό τρόπο. 

Ο λόγος ως αρμός σύνδεσης των δύο ενοτήτων της συλλογής, προκαλεί την ανάδυση των πληροφοριών από τα βαθύτερα επίπεδα της σημασιολογικής διαστρωμάτωσης με καταιγιστικό, συχνά οδυνηρό, πάντως συνδηλωτικό τρόπο, και τον συσχετισμό τους με τις λεπτομέρειες του θεματικού περιβάλλοντος μέχρι την επικάλυψη αυτού, ενώ παράλληλα αντιπροσωπεύει έναν «συναισθηματικόν οδοδείκτη» (για να παραπέμψω στον Ρίχαρντ Βάγκνερ) που παρέχει δυνατότητες να προσεγγίσουμε το σημασιολογικό και κυρίως το συνδηλωτικό ισοδύναμο του τίτλου Κρατήρας (εκδ. Πόλις) της ποιητικής συλλογής ως συνόλου.

Ψυχή και σώμα

Η θεματική οργάνωση της συλλογής αποτελεί ευρύ πεδίο ανάπτυξης της επιχειρηματολογίας του Θανάση Χατζόπουλου κατά τη συνδυαστική διαχείριση εννοιών, όπως: ψυχή και σώμα, ψυχή και φύση, ψυχή και θάνατος, σώμα και φύση, σώμα και ύπαρξη, το σώμα και ο λόγος, η σιωπή και ο λόγος, φωνή-σιωπή-μνήμη, ακόμα: απουσία και απώλεια, ο θάνατος εξ υποκειμένου και ο θάνατος εξ αντικειμένου, η ζωή και ο θάνατος και η επικοινωνία που δεν διακόπτεται, το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο ως σχέσεις φθοράς και αναγέννησης, ζωή και επέκεινα μεταξύ ψεύδους και επινόησης, προληπτική αναίρεση ζωής, θάνατος και ζωή σε αντιστοιχία με τον θάνατο και τη μνήμη, φθορά σώματος και πραγμάτων, ο θάνατος ως φυσική διαδικασία σε σχέση με το σώμα και με τον χρόνο, η μνήμη ως παραμυθία στη ζωή και στον θάνατο. 

Επιπλέον: προϊόντα των αισθήσεων και περιεχόμενο των συναισθημάτων, ανθρώπινη συμπεριφορά ως διαδικασία παραγωγής έργου, αμφίδρομη/αμφίπλευρη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και στη μηχανή, ο άνθρωπος και το μηχανικό υποκατάστατο, ξένιση του αλλότριου, σχέση της ύλης με το άυλο στοιχείο, μορφές της ύλης που διασώζουν όσα ανήκουν στις περιοχές της άυλης πραγματικότητας (συμπεριλαμβανομένων των ονείρων), σχέσεις της φύσης με τον χρόνο, συμμετοχή του ανθρώπου στη ροή του χρόνου, βιωματική πρόσληψη της ροής του χρόνου, κυκλική ροή του προσωπικού και του φυσικού χρόνου, προβολή του προσωπικού χρόνου στον χώρο, και επίσης: αγάπη εξ υποκειμένου και εξ αντικειμένου, διαδοχή γενεών και διαδοχή ιδεών, διαχωρισμός και αποκλεισμός, ο άνθρωπος και η τέχνη, η σχέση του δημιουργού με το έργο, η υποδοχή του δημιουργού και η πρόσληψη του έργου. Η διαχείριση αυτών των εννοιών προσδιορίζει την οργάνωση των γραμματικών εικόνων σε μια εκτενή, πολυεπίπεδη πινακοθήκη με πορτρέτα, με τοπιογραφίες, με νεκρές φύσεις.

Ο Θανάσης Χατζόπουλος γεννήθηκε το 1961 στο Αλιβέρι Ευβοίας, όπου έζησε μέχρι το 1978. Ελληνική επαρχία ο φυσικός χώρος και περιβάλλον με λόγιες επιρροές ως την οριστική μετοικεσία στην πρωτεύουσα, όπου σπουδάζει ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύεται στην παιδοψυχιατρική. Είναι ψυχαναλυτής, μέλος της Societe de Psychanalyse Freudienne (Παρίσι). Ποίηση και ψυχανάλυση είναι οι δύο όχθες ανάμεσα στις οποίες κινήθηκε μέχρι σήμερα στη ζωή και στην εργασία του. Εκτός από ποίηση γράφει δοκίμια και για τη λογοτεχνία που δημοσιεύονται σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Επίσης, μετέφρασε Γάλλους ποιητές και Άγγλους ψυχαναλυτές. Η ποίηση του έχει μεταφραστεί σε έντεκα γλώσσες) αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, καταλανικά, σουηδικά, λιβανικά, σλοβένικα, βουλγαρικά κ.ά). Το 2013 τιμήθηκε με το βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του. Επίσης το ίδιο έτος βραβεύτηκε με το γαλλικό βραβείο ποίησης Max Jacob Etranger 2013 για το βιβλίο "Cellule", σε μετάφραση Alexandre Zotos και Louis Martinez, δίγλωσση έκδοση από τις εκδόσεις Cheyne. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως ψυχαναλυτής παιδιών και ενηλίκων.

Εδώ αποδίδεται η εσωτερική πραγματικότητα ως πρόσληψη, μετάλλαξη, αναίρεση του εξωτερικού κόσμου. Στο πλαίσιο αυτό, αποτυπώνονται με παραστατικό όσο και συνδηλωτικό τρόπο οι όροι και τα όρια της συμπεριφοράς ανθρώπων και άλλων φυσικών οντοτήτων προσωποποιημένων (ζώα και γενικότερα όντα της ξηράς, της θάλασσας, του αέρα).

Στοιχεία και καταστάσεις του σώματος έμβιων όντων ανάγονται σε κώδικες απόδοσης του εξωτερικού κόσμου, της φύσης, του φυσικού περιβάλλοντος. Αποδίδονται με ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα παραστατικό τρόπο οι κινήσεις σωμάτων, πραγμάτων, αφηρημένων εννοιών (π. χ. της μουσικής), φυσικών στοιχείων (π. χ. του αέρα και των υδάτων). Εντοπίζονται παραστατικές αποδόσεις σημαινομένων από το γνωστικό και το βιωματικό φορτίο του εσωτερικού ανθρώπου. Αποδίδονται με απροσδόκητο παραστατικό τρόπο φυσικές οντότητες ως υποκατάστατα της ανθρώπινης παρουσίας, με τη μορφή κάλυψης κενών και απουσίας.

Παραστατική απόδοση

Επιπλέον, αναγνωρίζουμε παραστατική απόδοση για το στιγμιαίο (το εδώ-και-τώρα) με τη φωτογραφική αποτύπωση της ζωής, όπου και ενδιαφέρουσα διαδικασία ανάγνωσης της φωτογραφίας με τη συνεπαγόμενη αναίρεση της μνήμης σχετικά με το χρονικό περιβάλλον της. Εδώ βρίσκουμε μια ωραία ευκαιρία για να θυμηθούμε και τις συνδηλώσεις στο μοτίβο της φωτογραφίας, όπως εντοπίζουμε π. χ. στις ποιητικές συλλογές της Κικής Δημουλά υπό τους τίτλους Χαίρε ποτέ (1988) και Τα εύρετρα (2010), σε μια νέα δημιουργική ανάγνωση, παράλληλα με την ανά χείρας έκδοση.

Επανέρχομαι στις γραμματικές εικόνες του Θανάση Χατζόπουλου, όπου εντοπίζουμε και δύο παραστατικές συνθέσεις πλήρεις συναισθήματος και ιδιαίτερης αισθητικής, αφενός με θέμα τη σχέση ανάμεσα στον θάνατο και σε φυσικά φαινόμενα, όπως αντιστοιχεί στο κείμενο «Τάφοι στο χιόνι», και αφετέρου με θέμα τη συμμετοχή φυσικών φαινομένων στο περιεχόμενο του εσωτερικού ανθρώπου, όπως αντιστοιχεί στο κείμενο «Μέσα από τον χειμωνιάτικο ύπνο», όπου η βιωματική διαδρομή προς το ξημέρωμα. Στον συνδυασμό των δύο αυτών συνθέσεων είναι δυνατόν να εκτιμήσουμε μια ενδιαφέρουσα παραδειγματική εφαρμογή για το δίπτυχο μοτίβο θάνατος-αναγέννηση.

Το υλικό της ποιητικής συλλογής διεκπεραιώνει λόγος βιωματικός, πλήρης συναισθήματος, παραστατικός υψηλής έντασης και αισθητικής, πνευματώδης, συνδηλωτικός, αφοριστικός, απροσδόκητος και σαρκαστικός.

Καθώς ακολουθούμε τη διαδοχή των ποιημάτων στην έκδοση, συναντούμε κείμενα περισσότερο ή λιγότερο εκτενή σε ποικίλες συνθέσεις, ενισχυμένες με ιδιαίτερους ρυθμικούς παράγοντες, όπως είναι το μήκος των λέξεων και η θέση του τόνου με τον συνακόλουθο επιτονισμό του κειμένου, οι διασκελισμοί σε ποικίλες εκδοχές στίχων και η καταιγιστική συνεχής κειμενική ροή, το φαινόμενο της επανάληψης, το ασύνδετο σχήμα, επίσης ποικίλες παρηχήσεις.

Το κιαροσκούρο 

Στο πλαίσιο αυτό ανιχνεύονται και ορισμένες επιλογές του Θανάση Χατζόπουλου από το φάσμα των χρωμάτων, όπου εντάσσεται και το κιαροσκούρο, σαν στοιχεία εικαστικού κώδικα σε εκλεκτική συγγένεια με τη δημιουργική γραφή για την απόδοση τόσο φυσικών μορφών όσο και συνδηλώσεων.

Το υλικό της ποιητικής συλλογής διεκπεραιώνει λόγος βιωματικός, πλήρης συναισθήματος, παραστατικός υψηλής έντασης και αισθητικής, πνευματώδης, συνδηλωτικός, αφοριστικός, απροσδόκητος και σαρκαστικός, με ενδιαφέρουσες επιλογές από τη λόγια μορφή της γλώσσας, με την αμεσότητα της προφορικής επικοινωνίας, κυρίως με τη διευρυμένη οικονομία της αφηγηματικότητας, η οποία προσδίδει στη συλλογή μια ενδιαφέρουσα μορφή ενιαίου δημιουργικού λόγου.

Μέσα στο γενικό αυτό υφολογικό κλίμα, εντοπίζουμε την ευρηματική αξιοποίηση του φαινομένου της μεταφοράς ως κυρίαρχου μηχανισμού για τη σύνθεση των γραμματικών εικόνων. Με αυτή την προϋπόθεση, έχει ενδιαφέρον να επιμείνουμε σε αποσπάσματα από κείμενα της ποιητικής συλλογής, ανεξάρτητα από περιβάλλοντα συμφραζομένων, όπως:

«Η επιφάνεια της θάλασσας κάτω από το εμπροσθογεμές φεγγάρι αστράφτει»,
«Εδώ μικρές ρανίδες συγκεντρώνονται με την ανοχή του χρόνου»,
«Βουίζουν ακόμη στ’ αυτιά ετούτες οι σιωπές, στοές σε λαβύρινθο και κατακόμβες»,
«Ακούω τον άνεμο με τη μανία της θύελλας, σφυρίζει ανάμεσα κρατώντας το ίσο στο κενό»,
«Στην καρδιά της ρεματιάς, που ο αέρας φίδι τη διασχίζει και ψύχεται, ένα μικρό τοξωτό γεφύρι σε σταθερή υπόκλιση»,
«Έγινε η επωδός της αποσιώπησης όσων δεν είχαν ειπωθεί»,
«Μωβ μυρωδιά από άγριο κρόκο»,
«Κατέβαινε ο ουρανός και τύλιγε το χώμα σαν να ’θελε να φτάσει στον άλλο κόσμο»,
«Μαίνεται ο άνεμος, βοριάς σαρκώνεται στα βράχια»,
«Τρίζει η βροχή στη στέγη, κι άλλοτε χλιμιντρίζει στους τσίγκους των πάλαι ποτέ αναμνήσεων»,
«Πίσω από των δέντρων τη στάχτη, με αναρριπίσματα ο άνεμος μοιράζεται πλουσιοπάροχα στα μυστικά του».

Περαιτέρω εφαρμογές της μεταφοράς με ομόλογη αισθητική προσδιορίζουν συνθέσεις στο σύνολό τους, όπως συναντούμε π. χ. στα κείμενα: «Στον βυθό νύχτα», «Ο νεκρός, ακροατής», «Νυχτερινή λιτανεία», «Άλλων γενεών», «Τέφρα και τριαντάφυλλα», ενώ εντοπίζουμε δύο σημασιολογικά δίπτυχα, όπως αντιστοιχούν στον συσχετισμό αφενός των κειμένων «Φωτεινός θάλαμος» και «Αποχαιρετισμός σε νεύμα», και αφετέρου των κειμένων «Τάφοι στο χιόνι» και «Μέσα από τον χειμωνιάτικο ύπνο». Σε ομόλογο υφολογικό κλίμα εντοπίζουμε την αφοριστική διατύπωση, π. χ.:

«Οι επιθυμίες σε εκκρεμότητα μαζί με το μέλλον»,
«Κυλάει ο χρόνος και οι ημερομηνίες στέκουν φρουροί. Η μνήμη είναι το κάστρο, γεμάτο ίχνη, άπαρτο»,
«Θυμάται η ψυχή τον θάνατο»,
«Πάντα υπάρχει δρόμος για να βρεις και να ξεφύγεις τον γκρεμό όπου παραφυλάει ο βράχος, κρανία να τσακίσει και αυχένες».

Ιδιαίτερο υφολογικό παράγοντα (και) στην ανά χείρας ποιητική συλλογή αποτελεί η μεταγλωσσικότητα, στη διάσταση της αξιοποίησης γλωσσικών στοιχείων ως δομικού υλικού για τη σύνθεση λογοτεχνικού κειμένου, ανεξάρτητα από την κοινή χρήση της γλώσσας για τη διατύπωση και διεκπεραίωση πληροφοριών, π. χ.:

«σαν να αφαιρεί από τη γλώσσα του σώματος τα φωνήεντα και να μιλάει μόνον με τα σύμφωνα του σκελετού», «Όλο νομιζόταν σε γλώσσες όπου το εδώ και το εκεί το φέρνει η ίδια λέξη. Και μόνο το επέκεινα διαφέρει», «Οι λέξεις αντήχησαν σαν πενταροδεκάρες σε άδεια στέρνα, τσίγκος στριγκός. […] Λέξεις καπνισμένες στα οξείδια του φωτός», καθώς και ολόκληρο το ποίημα «Η γλώσσα τάμα».
Στο πλαίσιο αυτό εντοπίζουμε και ορισμένες εκδοχές για τη μιμόγλωσσα ως διαδικασία διεκπεραίωσης μηνυμάτων με τις κινήσεις του σώματος, π. χ.: «Λόγια που πήραν τη μορφή χεριών» και «Πίσω απ’ το τζάμι σκίρτησε ένα νεύμα για τελευταία φορά. […] Σαν να επρόκειτο να επαναληφθεί αμέτρητες φορές το νεύμα, ένα αμφίβιο, μισό στον αποχαιρετισμό μισό στο πάλι ξανά», καθώς και ορισμένες εκδοχές για την παραγλώσσα ως διαδικασία διεκπεραίωσης μηνυμάτων με εκφράσεις του προσώπου, π. χ.: «ο νέος του ταμείου προσφέρει το χαμόγελό του λαμβάνοντας το κόμιστρο», «όσα κάποτε λάμπουν και στα δικά του μάτια και σε κάτι μυστικές εκφράσεις του προσώπου», «Με όσους αντάλλαξες δυο λόγια, ένα νεύμα, ένα γλίστρημα της ματιάς – παρέμειναν άγνωστοι».

Παράλληλα, ανιχνεύουμε στοιχεία για την αυτοαναφορικότητα της λογοτεχνικής γραφής, π. χ.:

«Οι ποιητές στα όνειρα γίνονται σκύλοι και γαβγίζουν δείχνοντας τις αιχμηρές οδοντοστοιχίες των στίχων τους. Όπως αγέλη από αδέσποτα μαζεύονται σε ερημότοπο και τρομάζουν τον ανυποψίαστο ξεμοναχιασμένο αναγνώστη ενώ περιδιαβάζει περίτρομος στο σύμπαν τους. […] Αρχίζει να φέγγει από την πλευρά που οι στίχοι σε κάνουν επιτέλους να ξυπνάς. Μια υπόμνηση ήλιου χαράζει στα μαύρα στοιχεία και στα ψυχικά στοιχειά».

Επιπλέον, στην ανά χείρας ποιητική συλλογή μια ενδιαφέρουσα εκδοχή μεταγλωσσικότητας αντιπροσωπεύουν επιστημονικά δεδομένα, τα οποία προσφέρουν ιδιαίτερη έμφαση στη σύνθεση των σημαινομένων με την προσδιοριστική εμπλοκή της μεταφοράς, όπως εντοπίζουμε π. χ. στα κείμενα «Στον βυθό νύχτα», «Ο κλωβός των ονείρων», «Η φωνή από μακριά», «Η σφαγή των εμβρύων», «Το υφάδι του κόσμου», «Ψευδοακακία», «Προσωπικά δεδομένα», «Άλλων γενεών» (στοιχεία από την Ιατρική), καθώς και στα κείμενα «Πόρτα στο βουνό», «Ποτάσα», «Χρονοτριβή, όπως νεροτριβή», «Στήλη θαλασσινό νερό», «Αγνώστου πατρός» (στοιχεία από τη Φυσική επιστήμη).

Τούτων δοθέντων, λοιπόν, είναι σαφές ότι ο Θανάσης Χατζόπουλος για μία ακόμα φορά προσκαλεί σε ελεύθερες περιηγήσεις μέσα από σημασιολογικά και υφολογικά πεδία, όπως αυτά αποτυπώνονται με ευρηματικό τρόπο και με υψηλή αισθητική στα κείμενα (και) της προ οφθαλμών ποιητικής συλλογής, η οποία καλύπτει επιπλέον ενδιαφέροντα αναγνωστών εξοικειωμένων σε πρόσληψη συγκριτική και διαγνωσιακή (για να παραπέμψω και στον Γιάννη Ξενάκη) σε ό,τι αφορά τα έργα της διανοίας.

^＊ Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Ο δημιουργικός λόγος του Γιώργου Χειμωνά» (εκδ. Παρατηρητής).

Αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή

Η επιφάνεια της θάλασσας κάτω από το εμπροσθογεμές φεγγάρι αστράφτει,
ράχη ψαριού σε μια δέσμη φως.[…]
Και στον ορίζοντα ένα νησί από φώτα κινείται χαράσσοντας πορεία
προς τα δυτικά. Ένα νησί από φώτα ή ένα καράβι σε νυχτερινό πλου.
Φωτισμένο σύνορο, μέσα στο αχανές ένας υποτιθέμενος ορίζοντας. Κι αυτό το
φως μιλά βουβά. […]
Χάνεται αίφνης πίσω από το σκοτάδι, […].
Μόνο στην επιφάνεια του νερού κάτω από το φαγωμένο φεγγάρι τα λέπια του
γιγάντιου ψαριού που κατάπιε τη ναυαρχίδα λαμποκοπούν με το ράπισμα του
φωτός κάπου στην ουρά, εναλλασσόμενα διαδοχικά, αλληλένδετα σε αμοιβαίο
αναβρασμό, σπιλιάδες ψαρίσιας κίνησης με σιγαστήρα στη ροή.
(από το κείμενο «Ναυαρχίδα στο σκοτάδι»)

Στον ίσκιο της τριανταφυλλιάς αναπαύονται οι στάχτες, πλήρεις αναμνήσεων
τριήρεις.
Ένα σύννεφο ζωής κατακάθισε στη ρίζα τους και ματώνει άλλοτε στ’ αγκάθια
και άλλοτε στα ροδοπέταλα, αρδεύοντας τα λεπτά τριχοειδή της αυγής.
(από το κείμενο «Τέφρα και τριαντάφυλλα»)