giannisi 01

Για την ποιητική σύνθεση της Φοίβης Γιαννίση «Θέτις και Αηδών – Χιμαιρικό ποίημα» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Θέτις και Αηδών της Φοίβης Γιαννίση εκτείνεται σε εκατόν τριάντα πέντε σημειώματα, καθένα εκ των οποίων φέρει την αρίθμησή του και τίτλο σε αγκύλες, ενώ διαρθρώνονται στις εξής ενότητες: «Προοίμιο», «Θέτις», «Αηδών», «Αμήχανος Μηχανικός», «Χελιδών», «Επίλογος». Η έκδοση συνοδεύεται από ένα επεξηγηματικό Παράρτημα και Βιβλιογραφία. Οι σελίδες του βιβλίου διανθίζονται με εικόνες από αγαλματίδια, πίνακες, σελίδες συγγραμάτων, αναπαραστάσεις κυρίως του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.

Τα περισσότερα σημειώματα είναι απόψεις, ρεαλιστικές αποδόσεις. Λίγα είναι τα σημειώματα εκείνα που μπορούν να σταθούν ως ποιήματα ή έστω ως ποιητικές διατυπώσεις που κάπως λοξοδρομούν από μια συνήθη διατύπωση, ή προκύπτουν από μια ποιητική σκηνοθεσία των λέξεων. Η κατάσταση δεν σώζεται ξεκινώντας τις προτάσεις με πεζό γράμμα μετά από την τελεία.

«Όταν έρθει η στιγμή πρέπει να σπρώξεις.
να το σπρώξεις έξω
με όλη τη δύναμη της κοιλιάς
που το κρατούσε μέσα.
σπρώξε! τώρα!
Κι άλλο τώρα σπρώξε
πάρε μια ανάσα!» (σελ. 16)

Σε αυτή την άνευρη πεζολογία (για να ονομάσω κάπως αυτή την επικρατούσα τάση της σύγχρονης ποιητικής γραφής) τίθεται το ζήτημα αν μπορεί να αναδειχθεί συγκινησιακά δια της τέχνης η αναφερόμενη κατάσταση.

«να το!
έχει μαλλάκια στο κεφάλι!
παρ’ το!
βάζουν το πιθηκάκι στην κοιλιά σου!» (σελ. 20)

Λίγα είναι τα σημειώματα εκείνα που μπορούν να σταθούν ως ποιήματα ή έστω ως ποιητικές διατυπώσεις που κάπως λοξοδρομούν από μια συνήθη διατύπωση, ή προκύπτουν από μια ποιητική σκηνοθεσία των λέξεων. Η κατάσταση δεν σώζεται ξεκινώντας τις προτάσεις με πεζό γράμμα μετά από την τελεία.

Ακόμα και στην περιγραφή της γέννας στα πρώτα σημειώματα, γεγονός δυνατό και μείζον από μόνο του, αμηχανία προκαλούν οι ρεαλιστικές αποδόσεις (όπως «σπρώξε», «το πιθηκάκι», κ.ά.) και δύσκολα εκμαιεύεται η συγκίνηση ή έστω μια θαυμαστική απορία για το μεγαλείο της στιγμής, που ισορροπεί τόσο μοναδικά ανάμεσα σε ζωή και θάνατο, προσμονή και αγωνία, λύτρωση και πόνο. Αφού μας πληροφορεί δε η Γιαννίση ότι έμαθε Ισπανικά για χάρη του Λόρκα (σελ. 43), ας αναλογιστεί πώς πετυχαίνει στη Γέρμα ο μεγάλος Ισπανός να αποδώσει το μεγαλείο της γέννας μέσα από τα λόγια μιας άτεκνης γυναίκας, ή στον Ματωμένο Γάμο το μεγαλείο της πίστης στην ίδια τη ζωή, μέσα από την απιστία και την προδοσία.

Στις διατυπώσεις της ποιητικής συλλογής, υπάρχουν νησίδες που «ξεκολλάνε» από την άνευρη πεζολογία, όπως:

«Εμβολίζω το δέντρο
και ρουφώ
σε ίμερο μεταβολίζω
και τραγουδώ.
Να η μεταμόρφωση του τζίτζικα» (σελ. 28)

Από εκεί και πέρα το ενδιαφέρον στην ποιητική συλλογή της Γιαννίση βρίσκεται στη σύνθεση που επιτυγχάνει. Έχει ύφανση και ευδιάκριτη θέληση για δομή και αφηγηματικό ορίζοντα, με συγκεκριμένους θεματικούς κυματισμούς: η γυναίκα ως μητέρα, πάσχον υποκείμενο και θεά δημιουργός. Αποκτά δε επίκαιρο χαρακτήρα το μυθολογικό υπόβαθρο της Θέτιδας, ως μητέρα, θεά, που υπέστη βιασμό στο ακρωτήρι Σηπιάς (ακρωτήρι της Σουπιάς στο Πήλιο, όπως μας πληροφορεί η Γιαννίση στο Παράρτημα).

kastaniotis giannisi thetisΣτην αρχιτεκτονημένη αφήγηση ενσωματώνει ετερόκλητα στοιχεία, τόσο ως υλικό (με τις ένθετες εικόνες) όσο και ως λεκτικές διατυπώσεις: κείμενα από δοκίμια, λήμματα από λεξικά, βιβλιογραφικές αναφορές, χωρία από κείμενα στα αρχαία ελληνικά κ.ά.. Κάπως έτσι, η συλλογή διατρέχεται από κάτι πολύτροπο: έντονος συνθετικός χαρακτήρας, με ενσωμάτωση πραγματολογικών στοιχείων ή ετερόκλητων γλωσσικών τρόπων.

Τούτο το πολύτροπο όμως δεν σημαίνει ότι η συλλογή καταφέρνει να εισέλθει στο κάστρο της ποίησης. Δεν παύει η Θέτις και Αηδών να θυμίζει σημειώσεις για ένα δοκίμιο (ενίοτε ποιητικώ τω τρόπω). Θα πει κανείς, γιατί όχι; Είναι κι αυτή μια προσέγγιση: να ιδωθεί εν τω συνόλω και όχι με έμφαση στα επιμέρους σημειώματα. Όμως έτσι το αποτέλεσμα βγαίνει κάπως εγκεφαλικό. Ένα κτίσμα χωρίς ανοίγματα με σπάνια θέα, δωμάτια μέσα τους να ξεχαστείς, και να ανατροφοδοτήσουν ή αναζωογονήσουν την παραμονή σου στο κτίσμα.

Εξαιρέσεις υπάρχουν: ξεχωρίζοντας ένα ποιητικό σημείωμα, ας σταθούμε στο εβδομηκοστό τέταρτο.

74. [ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ – offspring]

«Σήμερα έσπασε το πήλινο λιοντάρι
Που κάποτε είχα πάρει
Και βάλαμε στη νυφική βεράντα.
Όταν χωρίσαμε μαζί το πήρα
Στα άλλα σπίτια.
Σε αυτό το τωρινό
Της θάλασσας
Η υγρασία
το θρυμμάτισε.
Μόλις το άγγιξα σχίστηκε κατά μήκος
Κι έπεσε χάμω το μισό του σώμα.
Το άλλο μισό, σακατεμένο και ζαβό
Ρίζωσε πεισματικά στο χώμα
Μαζί με του Ιβάν του σκύλου μας τις τρίχες.
Ποιος ξέρει μπορεί και να φυτρώσει
λιονταρόσκυλο
απ’ την αλλόκοτη σπορά
δυο εποχών μιας ζωής δύο εραστών».

Στον πρώτο στίχο κάνει την εμφάνισή του το σύμβολο που μέλλει να βρεθεί στο προσκήνιο του ποιήματος: ένα πήλινο λιοντάρι. Το ποίημα είναι γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, έχει απεύθυνση και μάλιστα συγκεκριμένη: το έτερον ήμισυ («βάλαμε στη νυφική βεράντα»). Στον τέταρτο στίχο εμφανίζεται το συμβάν του χωρισμού ως τετελεσμένου. Οι δε υπόλοιποι στίχοι έχουν μια αξιόλογη γκροτέσκα περιγραφή. Το πήλινο λιοντάρι από την εποχή του γάμου, θρυμματίστηκε λόγω της θαλασσινής υγρασίας στο τωρινό σπίτι, ώσπου έσπασε, έμεινε το μισό και ρίζωσε στο χώμα. Εκεί ανακατεύεται με τις τρίχες του σκύλου και, ποιος ξέρει, διερρωτάται η ποιήτρια, μπορεί να φυτρώσει λιονταρόσκυλο.

Η περιγραφή συνδυάζει μοναδικά ορισμένα στοιχεία του γκροτέσκο: αφύσικο, φανταστικό, ανοίκειο, με μια αναίδεια στα όρια της γελοιογράφησης. Το δε τελείωμα του ποιήματος, χωρίς να αλλάζει τον χαρακτήρα του γκροτέσκο, προκαλεί επιπλέον κυματισμούς, ικανούς να διαφοροποιούνται σε κάθε αναγνώστη...

Πραγματικά η περιγραφή συνδυάζει μοναδικά ορισμένα στοιχεία του γκροτέσκο: αφύσικο, φανταστικό, ανοίκειο, με μια αναίδεια στα όρια της γελοιογράφησης. Το δε τελείωμα του ποιήματος, χωρίς να αλλάζει τον χαρακτήρα του γκροτέσκο, προκαλεί επιπλέον κυματισμούς, ικανούς να διαφοροποιούνται σε κάθε αναγνώστη, ισορροπώντας, όχι μόνο στο παράδοξο και τη γελοιογράφηση, αλλά ίσως και σε μια νοσταλγία, μια αδιόρατη συγκίνηση. Τούτες οι λιονταρότριχες, είναι «η αλλόκοτη σπορά δυο εποχών, μιας ζωής, δυο εραστών». Κάπως έτσι αναδεικνύεται η κρισιμότητα ενός συμβάντος, όπως ο χωρισμός, όχι μόνο ως μνημόσυνο, αλλά ξεδιπλώνοντας πτυχές τετελεσμένες πέριξ του σώματος: ενός, μισού, διπλού, ενίοτε θρυμματισμένου, αλλά πάντα με αξιώσεις πληρότητας.


* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

Για την ανθολογία «Η χαμηλόφωνη τόλμη» (εκδ. Νίκας). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ εμπνευσμένος από ποίημα του Άλφρεντ Τέννυσον.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ποιητές που τους σάρωσε η λήθη. Στίχοι που ντύθηκαν την απώλειά τους. Α...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τάκης Καμπύλης: «Κυριαρχεί η δημοσιογραφία της ντουντούκας, που δεν ασκεί έλεγχο αλλά ασκεί/υπηρετεί εξουσία»

Τάκης Καμπύλης: «Κυριαρχεί η δημοσιογραφία της ντουντούκας, που δεν ασκεί έλεγχο αλλά ασκεί/υπηρετεί εξουσία»

Συνέντευξη με τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Τάκη Καμπύλη με αφορμή το νέο του μυθιστόρημα «Το κόμμα του καλού θεού» (εκδ. Καστανιώτη). 

Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο 

Η τέχνη μιμείται τη ζωή; Κι όμως, κάποιες φο...

Παρουσίαση του «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ» και βράβευση του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή από τη γαλλική κυβέρνηση

Παρουσίαση του «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ» και βράβευση του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή από τη γαλλική κυβέρνηση

Εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Φρανσουά Ραμπελαί [François Rabelais] «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ – Πανταγκρυελίνειον Προγνωσιάριον» (μτφρ. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) την Τρίτη 5 Δεκεμβρίου στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει». 

Επιμέλεια: Book ...

Τιμώντας την Βισουάβα Σιμπόρσκα με ένα αφιέρωμα και μια έκθεση

Τιμώντας την Βισουάβα Σιμπόρσκα με ένα αφιέρωμα και μια έκθεση

Με αφορμή την 100η επέτειο από τη γέννηση της βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας Πολωνής ποιήτριας Βισουάβα Σιμπόρσκα [Wislawa Szymborska 1923-2012], η Πρεσβεία της Πολωνίας σε συνεργασία με την Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ διοργανώνουν στις 7 Δεκεμβρίου αφιέρωμα στη ζωή και σ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ