giannisi 01

Για την ποιητική σύνθεση της Φοίβης Γιαννίση «Θέτις και Αηδών – Χιμαιρικό ποίημα» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Θέτις και Αηδών της Φοίβης Γιαννίση εκτείνεται σε εκατόν τριάντα πέντε σημειώματα, καθένα εκ των οποίων φέρει την αρίθμησή του και τίτλο σε αγκύλες, ενώ διαρθρώνονται στις εξής ενότητες: «Προοίμιο», «Θέτις», «Αηδών», «Αμήχανος Μηχανικός», «Χελιδών», «Επίλογος». Η έκδοση συνοδεύεται από ένα επεξηγηματικό Παράρτημα και Βιβλιογραφία. Οι σελίδες του βιβλίου διανθίζονται με εικόνες από αγαλματίδια, πίνακες, σελίδες συγγραμάτων, αναπαραστάσεις κυρίως του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.

Τα περισσότερα σημειώματα είναι απόψεις, ρεαλιστικές αποδόσεις. Λίγα είναι τα σημειώματα εκείνα που μπορούν να σταθούν ως ποιήματα ή έστω ως ποιητικές διατυπώσεις που κάπως λοξοδρομούν από μια συνήθη διατύπωση, ή προκύπτουν από μια ποιητική σκηνοθεσία των λέξεων. Η κατάσταση δεν σώζεται ξεκινώντας τις προτάσεις με πεζό γράμμα μετά από την τελεία.

«Όταν έρθει η στιγμή πρέπει να σπρώξεις.
να το σπρώξεις έξω
με όλη τη δύναμη της κοιλιάς
που το κρατούσε μέσα.
σπρώξε! τώρα!
Κι άλλο τώρα σπρώξε
πάρε μια ανάσα!» (σελ. 16)

Σε αυτή την άνευρη πεζολογία (για να ονομάσω κάπως αυτή την επικρατούσα τάση της σύγχρονης ποιητικής γραφής) τίθεται το ζήτημα αν μπορεί να αναδειχθεί συγκινησιακά δια της τέχνης η αναφερόμενη κατάσταση.

«να το!
έχει μαλλάκια στο κεφάλι!
παρ’ το!
βάζουν το πιθηκάκι στην κοιλιά σου!» (σελ. 20)

Λίγα είναι τα σημειώματα εκείνα που μπορούν να σταθούν ως ποιήματα ή έστω ως ποιητικές διατυπώσεις που κάπως λοξοδρομούν από μια συνήθη διατύπωση, ή προκύπτουν από μια ποιητική σκηνοθεσία των λέξεων. Η κατάσταση δεν σώζεται ξεκινώντας τις προτάσεις με πεζό γράμμα μετά από την τελεία.

Ακόμα και στην περιγραφή της γέννας στα πρώτα σημειώματα, γεγονός δυνατό και μείζον από μόνο του, αμηχανία προκαλούν οι ρεαλιστικές αποδόσεις (όπως «σπρώξε», «το πιθηκάκι», κ.ά.) και δύσκολα εκμαιεύεται η συγκίνηση ή έστω μια θαυμαστική απορία για το μεγαλείο της στιγμής, που ισορροπεί τόσο μοναδικά ανάμεσα σε ζωή και θάνατο, προσμονή και αγωνία, λύτρωση και πόνο. Αφού μας πληροφορεί δε η Γιαννίση ότι έμαθε Ισπανικά για χάρη του Λόρκα (σελ. 43), ας αναλογιστεί πώς πετυχαίνει στη Γέρμα ο μεγάλος Ισπανός να αποδώσει το μεγαλείο της γέννας μέσα από τα λόγια μιας άτεκνης γυναίκας, ή στον Ματωμένο Γάμο το μεγαλείο της πίστης στην ίδια τη ζωή, μέσα από την απιστία και την προδοσία.

Στις διατυπώσεις της ποιητικής συλλογής, υπάρχουν νησίδες που «ξεκολλάνε» από την άνευρη πεζολογία, όπως:

«Εμβολίζω το δέντρο
και ρουφώ
σε ίμερο μεταβολίζω
και τραγουδώ.
Να η μεταμόρφωση του τζίτζικα» (σελ. 28)

Από εκεί και πέρα το ενδιαφέρον στην ποιητική συλλογή της Γιαννίση βρίσκεται στη σύνθεση που επιτυγχάνει. Έχει ύφανση και ευδιάκριτη θέληση για δομή και αφηγηματικό ορίζοντα, με συγκεκριμένους θεματικούς κυματισμούς: η γυναίκα ως μητέρα, πάσχον υποκείμενο και θεά δημιουργός. Αποκτά δε επίκαιρο χαρακτήρα το μυθολογικό υπόβαθρο της Θέτιδας, ως μητέρα, θεά, που υπέστη βιασμό στο ακρωτήρι Σηπιάς (ακρωτήρι της Σουπιάς στο Πήλιο, όπως μας πληροφορεί η Γιαννίση στο Παράρτημα).

kastaniotis giannisi thetisΣτην αρχιτεκτονημένη αφήγηση ενσωματώνει ετερόκλητα στοιχεία, τόσο ως υλικό (με τις ένθετες εικόνες) όσο και ως λεκτικές διατυπώσεις: κείμενα από δοκίμια, λήμματα από λεξικά, βιβλιογραφικές αναφορές, χωρία από κείμενα στα αρχαία ελληνικά κ.ά.. Κάπως έτσι, η συλλογή διατρέχεται από κάτι πολύτροπο: έντονος συνθετικός χαρακτήρας, με ενσωμάτωση πραγματολογικών στοιχείων ή ετερόκλητων γλωσσικών τρόπων.

Τούτο το πολύτροπο όμως δεν σημαίνει ότι η συλλογή καταφέρνει να εισέλθει στο κάστρο της ποίησης. Δεν παύει η Θέτις και Αηδών να θυμίζει σημειώσεις για ένα δοκίμιο (ενίοτε ποιητικώ τω τρόπω). Θα πει κανείς, γιατί όχι; Είναι κι αυτή μια προσέγγιση: να ιδωθεί εν τω συνόλω και όχι με έμφαση στα επιμέρους σημειώματα. Όμως έτσι το αποτέλεσμα βγαίνει κάπως εγκεφαλικό. Ένα κτίσμα χωρίς ανοίγματα με σπάνια θέα, δωμάτια μέσα τους να ξεχαστείς, και να ανατροφοδοτήσουν ή αναζωογονήσουν την παραμονή σου στο κτίσμα.

Εξαιρέσεις υπάρχουν: ξεχωρίζοντας ένα ποιητικό σημείωμα, ας σταθούμε στο εβδομηκοστό τέταρτο.

74. [ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ – offspring]

«Σήμερα έσπασε το πήλινο λιοντάρι
Που κάποτε είχα πάρει
Και βάλαμε στη νυφική βεράντα.
Όταν χωρίσαμε μαζί το πήρα
Στα άλλα σπίτια.
Σε αυτό το τωρινό
Της θάλασσας
Η υγρασία
το θρυμμάτισε.
Μόλις το άγγιξα σχίστηκε κατά μήκος
Κι έπεσε χάμω το μισό του σώμα.
Το άλλο μισό, σακατεμένο και ζαβό
Ρίζωσε πεισματικά στο χώμα
Μαζί με του Ιβάν του σκύλου μας τις τρίχες.
Ποιος ξέρει μπορεί και να φυτρώσει
λιονταρόσκυλο
απ’ την αλλόκοτη σπορά
δυο εποχών μιας ζωής δύο εραστών».

Στον πρώτο στίχο κάνει την εμφάνισή του το σύμβολο που μέλλει να βρεθεί στο προσκήνιο του ποιήματος: ένα πήλινο λιοντάρι. Το ποίημα είναι γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, έχει απεύθυνση και μάλιστα συγκεκριμένη: το έτερον ήμισυ («βάλαμε στη νυφική βεράντα»). Στον τέταρτο στίχο εμφανίζεται το συμβάν του χωρισμού ως τετελεσμένου. Οι δε υπόλοιποι στίχοι έχουν μια αξιόλογη γκροτέσκα περιγραφή. Το πήλινο λιοντάρι από την εποχή του γάμου, θρυμματίστηκε λόγω της θαλασσινής υγρασίας στο τωρινό σπίτι, ώσπου έσπασε, έμεινε το μισό και ρίζωσε στο χώμα. Εκεί ανακατεύεται με τις τρίχες του σκύλου και, ποιος ξέρει, διερρωτάται η ποιήτρια, μπορεί να φυτρώσει λιονταρόσκυλο.

Η περιγραφή συνδυάζει μοναδικά ορισμένα στοιχεία του γκροτέσκο: αφύσικο, φανταστικό, ανοίκειο, με μια αναίδεια στα όρια της γελοιογράφησης. Το δε τελείωμα του ποιήματος, χωρίς να αλλάζει τον χαρακτήρα του γκροτέσκο, προκαλεί επιπλέον κυματισμούς, ικανούς να διαφοροποιούνται σε κάθε αναγνώστη...

Πραγματικά η περιγραφή συνδυάζει μοναδικά ορισμένα στοιχεία του γκροτέσκο: αφύσικο, φανταστικό, ανοίκειο, με μια αναίδεια στα όρια της γελοιογράφησης. Το δε τελείωμα του ποιήματος, χωρίς να αλλάζει τον χαρακτήρα του γκροτέσκο, προκαλεί επιπλέον κυματισμούς, ικανούς να διαφοροποιούνται σε κάθε αναγνώστη, ισορροπώντας, όχι μόνο στο παράδοξο και τη γελοιογράφηση, αλλά ίσως και σε μια νοσταλγία, μια αδιόρατη συγκίνηση. Τούτες οι λιονταρότριχες, είναι «η αλλόκοτη σπορά δυο εποχών, μιας ζωής, δυο εραστών». Κάπως έτσι αναδεικνύεται η κρισιμότητα ενός συμβάντος, όπως ο χωρισμός, όχι μόνο ως μνημόσυνο, αλλά ξεδιπλώνοντας πτυχές τετελεσμένες πέριξ του σώματος: ενός, μισού, διπλού, ενίοτε θρυμματισμένου, αλλά πάντα με αξιώσεις πληρότητας.


* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Παπαρούνες του Γενάρη» του Δημήτριου Ρογγίτη (κριτική)

«Παπαρούνες του Γενάρη» του Δημήτριου Ρογγίτη (κριτική)

Δημήτριος Ρογγίτης, «Παπαρούνες του Γενάρη», Ενύπνιο, 2024. «Ποιήματα που αγγίζουν τις πιο λεπτές χορδές της συναισθηματικής εμπειρίας».

Γράφει ο Γιώργος Χαριτάτος

Η ποίηση είναι, ίσως, η πιο δύσκολη τέχνη. Κι αυτό, διότι εκτός από τα αρχετυπικά χ...

Τρεις ελληνικές ποιητικές επιλογές στο κλείσιμο του χρόνου

Τρεις ελληνικές ποιητικές επιλογές στο κλείσιμο του χρόνου

Τρεις ποιητικές επιλογές καθώς το 2024 εκπνέει. «Ετερόλεκτον», του Παναγιώτη Ι. Ηλιόπουλου (εκδ. Ιωλκός, 2023), «Οι ψυχές των ψαριών», της Σάντις Βασιλείου (εκδ. Θράκα, 2024), «Η μικροϊστορία μιας αναλαμπής», της Ιωάννας Παππά (εκδ. Μάγμα, 2024).

 Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας

...
«Ίκαροι – Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο» - Ανθολογία, προλεγόμενα-μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης (κριτική)

«Ίκαροι – Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο» - Ανθολογία, προλεγόμενα-μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης (κριτική)

Για την ανθολογία ποιημάτων «Ίκαροι – Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο», με ανθολόγηση – προλεγόμενα & μετάφραση του Κώστα Κουτσουρέλη, για τις εκδόσεις Σμίλη. Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας «Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου» 1558, του Πίτερ Μπρέχελ.

Γράφει η Λίλα Τρουλινού ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ