giannisi 01

Για την ποιητική σύνθεση της Φοίβης Γιαννίση «Θέτις και Αηδών – Χιμαιρικό ποίημα» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Θέτις και Αηδών της Φοίβης Γιαννίση εκτείνεται σε εκατόν τριάντα πέντε σημειώματα, καθένα εκ των οποίων φέρει την αρίθμησή του και τίτλο σε αγκύλες, ενώ διαρθρώνονται στις εξής ενότητες: «Προοίμιο», «Θέτις», «Αηδών», «Αμήχανος Μηχανικός», «Χελιδών», «Επίλογος». Η έκδοση συνοδεύεται από ένα επεξηγηματικό Παράρτημα και Βιβλιογραφία. Οι σελίδες του βιβλίου διανθίζονται με εικόνες από αγαλματίδια, πίνακες, σελίδες συγγραμάτων, αναπαραστάσεις κυρίως του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.

Τα περισσότερα σημειώματα είναι απόψεις, ρεαλιστικές αποδόσεις. Λίγα είναι τα σημειώματα εκείνα που μπορούν να σταθούν ως ποιήματα ή έστω ως ποιητικές διατυπώσεις που κάπως λοξοδρομούν από μια συνήθη διατύπωση, ή προκύπτουν από μια ποιητική σκηνοθεσία των λέξεων. Η κατάσταση δεν σώζεται ξεκινώντας τις προτάσεις με πεζό γράμμα μετά από την τελεία.

«Όταν έρθει η στιγμή πρέπει να σπρώξεις.
να το σπρώξεις έξω
με όλη τη δύναμη της κοιλιάς
που το κρατούσε μέσα.
σπρώξε! τώρα!
Κι άλλο τώρα σπρώξε
πάρε μια ανάσα!» (σελ. 16)

Σε αυτή την άνευρη πεζολογία (για να ονομάσω κάπως αυτή την επικρατούσα τάση της σύγχρονης ποιητικής γραφής) τίθεται το ζήτημα αν μπορεί να αναδειχθεί συγκινησιακά δια της τέχνης η αναφερόμενη κατάσταση.

«να το!
έχει μαλλάκια στο κεφάλι!
παρ’ το!
βάζουν το πιθηκάκι στην κοιλιά σου!» (σελ. 20)

Λίγα είναι τα σημειώματα εκείνα που μπορούν να σταθούν ως ποιήματα ή έστω ως ποιητικές διατυπώσεις που κάπως λοξοδρομούν από μια συνήθη διατύπωση, ή προκύπτουν από μια ποιητική σκηνοθεσία των λέξεων. Η κατάσταση δεν σώζεται ξεκινώντας τις προτάσεις με πεζό γράμμα μετά από την τελεία.

Ακόμα και στην περιγραφή της γέννας στα πρώτα σημειώματα, γεγονός δυνατό και μείζον από μόνο του, αμηχανία προκαλούν οι ρεαλιστικές αποδόσεις (όπως «σπρώξε», «το πιθηκάκι», κ.ά.) και δύσκολα εκμαιεύεται η συγκίνηση ή έστω μια θαυμαστική απορία για το μεγαλείο της στιγμής, που ισορροπεί τόσο μοναδικά ανάμεσα σε ζωή και θάνατο, προσμονή και αγωνία, λύτρωση και πόνο. Αφού μας πληροφορεί δε η Γιαννίση ότι έμαθε Ισπανικά για χάρη του Λόρκα (σελ. 43), ας αναλογιστεί πώς πετυχαίνει στη Γέρμα ο μεγάλος Ισπανός να αποδώσει το μεγαλείο της γέννας μέσα από τα λόγια μιας άτεκνης γυναίκας, ή στον Ματωμένο Γάμο το μεγαλείο της πίστης στην ίδια τη ζωή, μέσα από την απιστία και την προδοσία.

Στις διατυπώσεις της ποιητικής συλλογής, υπάρχουν νησίδες που «ξεκολλάνε» από την άνευρη πεζολογία, όπως:

«Εμβολίζω το δέντρο
και ρουφώ
σε ίμερο μεταβολίζω
και τραγουδώ.
Να η μεταμόρφωση του τζίτζικα» (σελ. 28)

Από εκεί και πέρα το ενδιαφέρον στην ποιητική συλλογή της Γιαννίση βρίσκεται στη σύνθεση που επιτυγχάνει. Έχει ύφανση και ευδιάκριτη θέληση για δομή και αφηγηματικό ορίζοντα, με συγκεκριμένους θεματικούς κυματισμούς: η γυναίκα ως μητέρα, πάσχον υποκείμενο και θεά δημιουργός. Αποκτά δε επίκαιρο χαρακτήρα το μυθολογικό υπόβαθρο της Θέτιδας, ως μητέρα, θεά, που υπέστη βιασμό στο ακρωτήρι Σηπιάς (ακρωτήρι της Σουπιάς στο Πήλιο, όπως μας πληροφορεί η Γιαννίση στο Παράρτημα).

kastaniotis giannisi thetisΣτην αρχιτεκτονημένη αφήγηση ενσωματώνει ετερόκλητα στοιχεία, τόσο ως υλικό (με τις ένθετες εικόνες) όσο και ως λεκτικές διατυπώσεις: κείμενα από δοκίμια, λήμματα από λεξικά, βιβλιογραφικές αναφορές, χωρία από κείμενα στα αρχαία ελληνικά κ.ά.. Κάπως έτσι, η συλλογή διατρέχεται από κάτι πολύτροπο: έντονος συνθετικός χαρακτήρας, με ενσωμάτωση πραγματολογικών στοιχείων ή ετερόκλητων γλωσσικών τρόπων.

Τούτο το πολύτροπο όμως δεν σημαίνει ότι η συλλογή καταφέρνει να εισέλθει στο κάστρο της ποίησης. Δεν παύει η Θέτις και Αηδών να θυμίζει σημειώσεις για ένα δοκίμιο (ενίοτε ποιητικώ τω τρόπω). Θα πει κανείς, γιατί όχι; Είναι κι αυτή μια προσέγγιση: να ιδωθεί εν τω συνόλω και όχι με έμφαση στα επιμέρους σημειώματα. Όμως έτσι το αποτέλεσμα βγαίνει κάπως εγκεφαλικό. Ένα κτίσμα χωρίς ανοίγματα με σπάνια θέα, δωμάτια μέσα τους να ξεχαστείς, και να ανατροφοδοτήσουν ή αναζωογονήσουν την παραμονή σου στο κτίσμα.

Εξαιρέσεις υπάρχουν: ξεχωρίζοντας ένα ποιητικό σημείωμα, ας σταθούμε στο εβδομηκοστό τέταρτο.

74. [ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ – offspring]

«Σήμερα έσπασε το πήλινο λιοντάρι
Που κάποτε είχα πάρει
Και βάλαμε στη νυφική βεράντα.
Όταν χωρίσαμε μαζί το πήρα
Στα άλλα σπίτια.
Σε αυτό το τωρινό
Της θάλασσας
Η υγρασία
το θρυμμάτισε.
Μόλις το άγγιξα σχίστηκε κατά μήκος
Κι έπεσε χάμω το μισό του σώμα.
Το άλλο μισό, σακατεμένο και ζαβό
Ρίζωσε πεισματικά στο χώμα
Μαζί με του Ιβάν του σκύλου μας τις τρίχες.
Ποιος ξέρει μπορεί και να φυτρώσει
λιονταρόσκυλο
απ’ την αλλόκοτη σπορά
δυο εποχών μιας ζωής δύο εραστών».

Στον πρώτο στίχο κάνει την εμφάνισή του το σύμβολο που μέλλει να βρεθεί στο προσκήνιο του ποιήματος: ένα πήλινο λιοντάρι. Το ποίημα είναι γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, έχει απεύθυνση και μάλιστα συγκεκριμένη: το έτερον ήμισυ («βάλαμε στη νυφική βεράντα»). Στον τέταρτο στίχο εμφανίζεται το συμβάν του χωρισμού ως τετελεσμένου. Οι δε υπόλοιποι στίχοι έχουν μια αξιόλογη γκροτέσκα περιγραφή. Το πήλινο λιοντάρι από την εποχή του γάμου, θρυμματίστηκε λόγω της θαλασσινής υγρασίας στο τωρινό σπίτι, ώσπου έσπασε, έμεινε το μισό και ρίζωσε στο χώμα. Εκεί ανακατεύεται με τις τρίχες του σκύλου και, ποιος ξέρει, διερρωτάται η ποιήτρια, μπορεί να φυτρώσει λιονταρόσκυλο.

Η περιγραφή συνδυάζει μοναδικά ορισμένα στοιχεία του γκροτέσκο: αφύσικο, φανταστικό, ανοίκειο, με μια αναίδεια στα όρια της γελοιογράφησης. Το δε τελείωμα του ποιήματος, χωρίς να αλλάζει τον χαρακτήρα του γκροτέσκο, προκαλεί επιπλέον κυματισμούς, ικανούς να διαφοροποιούνται σε κάθε αναγνώστη...

Πραγματικά η περιγραφή συνδυάζει μοναδικά ορισμένα στοιχεία του γκροτέσκο: αφύσικο, φανταστικό, ανοίκειο, με μια αναίδεια στα όρια της γελοιογράφησης. Το δε τελείωμα του ποιήματος, χωρίς να αλλάζει τον χαρακτήρα του γκροτέσκο, προκαλεί επιπλέον κυματισμούς, ικανούς να διαφοροποιούνται σε κάθε αναγνώστη, ισορροπώντας, όχι μόνο στο παράδοξο και τη γελοιογράφηση, αλλά ίσως και σε μια νοσταλγία, μια αδιόρατη συγκίνηση. Τούτες οι λιονταρότριχες, είναι «η αλλόκοτη σπορά δυο εποχών, μιας ζωής, δυο εραστών». Κάπως έτσι αναδεικνύεται η κρισιμότητα ενός συμβάντος, όπως ο χωρισμός, όχι μόνο ως μνημόσυνο, αλλά ξεδιπλώνοντας πτυχές τετελεσμένες πέριξ του σώματος: ενός, μισού, διπλού, ενίοτε θρυμματισμένου, αλλά πάντα με αξιώσεις πληρότητας.


* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» του Πέτρου Πολυμένη (κριτική) – Μια πινακοθήκη γραμματικών εικόνων

«Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» του Πέτρου Πολυμένη (κριτική) – Μια πινακοθήκη γραμματικών εικόνων

Για την ποιητική συλλογή του Πέτρου Πολυμένη «Και με την ελάχιστη υγρασία θ’ ανθίζουμε» (εκδ. Περισπωμένη). Στην κεντρική εικόνα, έργο του Sage Barnes. 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Η λογοτεχνική παραγωγή του Πέτρου Π...

«Εγκέφαλος ψάρι» της Λίλιας Τσούβα – Ποίηση για κάθε είδους διάλυση

«Εγκέφαλος ψάρι» της Λίλιας Τσούβα – Ποίηση για κάθε είδους διάλυση

Για την ποιητική συλλογή της Λίλιας Τσούβα «Εγκέφαλος ψάρι» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, το έργο του Ανρί Ματίς «Γυναίκα μπροστά από το ενυδρείο» (1921-1923).

Γράφει η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη

...

«Πιστή και ενάρετη νύχτα» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Πιστή και ενάρετη νύχτα» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για το ποιητικό έργο της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Πιστή και ενάρετη νύχτα» (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός, Δήμητρα Κωτούλα, εκδ. Στερέωμα).

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Δημιουργός του έργου Πιστή και ενάρετη νύχτα είναι η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ