vougioukas kentriki

Για την ποιητική συλλογή του Αριστείδη Βουγιούκα «Η απορηματική της ύπαρξής μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική φωτογραφία © Jr Korpa / Unsplash

Του Γιώργου Βέη

Αναστοχαστικός, ταυτοχρόνως κυριολεκτικός και ρηματικά άμεσος, ανατρεπτικός όπου δει, αναλυτικός, άλλα όχι ανιαρός, ιδίως όσον αφορά στη διαχείριση των πολλαπλών βαθμίδων του νοήματος, ταξινόμος της ειδοποιού έσω θέας, συστηματικός μελετητής της διαχρονικής ιλαροτραγωδίας του είδους μας, έτοιμος, όταν προωθεί τα στοιχεία διαφόρων κατεστημένων λογικών επιχειρημάτων, να δείξει τη διαφορά και την υφέρπουσα αντίφαση, ο Αριστείδης Βουγιούκας (Άμπελος Σάμου 1928 – 2017) μας διαβιβάζει μεταθανατίως νοήματα ενός καθόλα ανοικτού βίου. Γνωρίζω ότι έχουν προηγηθεί εν συνόλω δεκαπέντε ποιητικά βιβλία. Έστω παράδειγμα ο ενδεκάστιχος «Εαυτός μας», το τριακοστό τρίτο κατά σειρά ποίημα της σημερινής συλλογής, το οποίο παραθέτω αυτούσιο:

«Η ύπαρξή μας προϋποθέτει έναν εαυτό – 
το εγώ, όχι μόνο ως πρώτο πρόσωπο ενικού
στην κλίση του ρήματος “υπάρχω”.
Νομίζει πως είναι το αφεντικό,
ο οικοδεσπότης της ύπαρξης.
η αλήθεια είναι πως χωρίς εαυτό
η ίδια η ύπαρξη θα έμενε ακάλυπτη και απρόσωπη.
Ή μήπως εαυτός και ύπαρξη
είναι μια διφυής (και ευφυέστατη!) μεγάλη αυταπάτη
– όπως και τα πάντα, άλλωστε,
μέσα σ’ αυτό τον περίγυρο της λογικής;».

Το φαντασιακό ιδεώδες εγώ προσεγγίζεται με ομολογούμενη ευθύτητα προθέσεων. Δεν ακυρώνεται, ούτε υπονομεύεται. Ενυπάρχει ως ένα άλλο φερέφωνο της ίδιας της ποιητικής απόκλισης. Η δε δυσφορία για την όλη εγγενή αβελτηρία της ύπαρξης να αυτοπροσδιορισθεί επιτυχώς υπαγορεύει σημαντικό μέρος των ποιημάτων. Συγκρατώ ότι η εμφανής φιλοσοφική απόκλιση επιφέρει σταδιακά, όπως άλλωστε θα περίμεναν οι αναγνώστες, μιαν εμφανή διεύρυνση της κειμενικής συνείδησης.

Επισημαίνω την υποδειγματική φιλολογική επάρκεια του Αριστείδη Βουγιούκα. Εννοώ, εκτός των άλλων, τις άριστες μεταπτυχιακές σπουδές του με υποτροφία του ΙΚΥ στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Σημειώνω ότι η διατριβή του για το έργο του William Wordsworth με τίτλο “The Prelude” απέσπασε την ανώτατη διάκριση (summa cum laude).

Έτσι, οι πάγιες ή μη αντιλήψεις μας, τόσο για τη συλλογική διάσταση της ύπαρξής μας, όσο και για τη βιολογική-ψυχική της υφή βρίσκουν εδώ ένα πλαίσιο ωσμώσεων, ανακατατάξεων και προσαρμογών. Μακριά βέβαια από τη σφαίρα στείρων προκαταλήψεων, ψευδεπίγραφων υπερδομών και σκληροπυρηνικών ιδεοληψιών. Κατά συνέπεια, το ποιητικό υποκείμενο διανοίγει, διαπλάθει εν προκειμένω το ευεργετικό, συναινετικό αντίλημμα. Επισημαίνω την υποδειγματική φιλολογική επάρκεια του Αριστείδη Βουγιούκα. Εννοώ, εκτός των άλλων, τις άριστες μεταπτυχιακές σπουδές του με υποτροφία του ΙΚΥ στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Σημειώνω ότι η διατριβή του για το έργο του William Wordsworth με τίτλο “The Prelude” απέσπασε την ανώτατη διάκριση (summa cum laude). Είναι επόμενο η χρήση του ποιητικού λόγου να μετέχει κατ’ ανάγκην διακριτών τιμαλφών της γνώσης συγκεκριμένων ουσιών του κόσμου. Κοντολογίς, το βίωμα του νοήματος προκαθορίζει εκ του ασφαλούς την αίσια ολοκλήρωση του αισθητικού εγχειρήματος.

Είναι ενδεικτικό από την άποψη αυτή το εισαγωγικό, τέταρτο κατά σειρά ποίημα της συλλογής. Τίτλος «Μέλισσος», σελ. 12. Το αντιγράφω κατά λέξη:

«Απαρέμφατε Λόγε
του Είναι και του Γίγνεσθαι,
κάπως σιβυλλικά μας τα λέει
ο κλητός Σου ο Μέλισσος:
“ει μεν ουν είη, δει αυτό εν είναι,
αν δ’ εόν, δει αυτό σώμα μη έχειν,
ην δε μεταπέση,
το μεν εόν απώλετο,
το δε ουκ εόν γέγονεν”.
(Και πού είναι τος τώρα
να μας δώσει εξηγήσεις;)».

Τα αυτοσχόλια, τα οποία έπονται, είναι χαρακτηριστικά της μέριμνας του γράφοντος να καταστήσει προσιτό στους αναγνώστες του τόσο τα συναφή κατά Gérard Genette επικειμενικά στοιχεία, όσο και τα ενδεχομένως διαλανθάνοντα επιμέρους υπο-μηνύματα του τελικού συνθέματος. Εξ ου και τα όσα μεταφέρω εδώ για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής από την προαναφερόμενη σελίδα:

«Ο Σάμιος Μέλισσος ήταν μαθητής του Παρμενίδη και του Ηράκλειτου, αλλά η δική του φιλοσοφία είχε αρκετές διαφορές [. . .] Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι το “Sein und Zeit” του Χάιντεγκερ και “L’ être et le néant” του Σαρτρ μοιάζει να είναι πολύ κοντά στη φιλοσοφία του Μέλισσου. Ο Μέλισσος υπήρξε και πολιτικο-στρατιωτικός, υπεύθυνος της νικηφόρας αντίστασης στην πρώτη εκστρατεία του Περικλή εναντίον της Σάμου που είχε αποσκιρτήσει από την Αθηναϊκή Συμμαχία».

Στους αντίποδες της εύκολης ευτέλειας της λεκτικής αυθαιρεσίας των πολλών, του τελματώδους μανιερισμού και της παρεπόμενης παραληρηματικής εξομολόγησης, ο «Μέλισσος» προτείνει στιχική αυτοσυγκράτηση και προσήλωση στα αυθεντικά κοιτάσματα του ποιητικού είναι. Η μέριμνα είναι αδιάλειπτη: ο λόγος διυλίζεται επιμόνως, οι αποχρώσεις των συγκινήσεων αποτυπώνονται με ιδιάζουσα πιστότητα, το συμβολικό ιδεατό εγώ ομιλεί με συνέπεια ύφους. Οι δε λεπτομέρειες ζωτικές των σημαινομένων προβάλλουν εντέχνως την κατάλληλη στιγμή. Διακρίνω επίσης τη συμμετοχή των χρηστικών ομοιοκαταληξιών στη διαδικασία της μεταμόρφωσης της πρωταρχικής ποιητικής ιδέας σε ένα ηχητικά εναρμονισμένο σύνολο συλλαβών. Αποτελούν, εκτός των άλλων, τεκμήρια της εγνωσμένης ευχέρειας, αλλά και της τριβής του δημιουργού τους με τη μείζονα παρακαταθήκη της συναφούς παράδοσης.

Ούτε ξέχειλα κατά συνέπεια φληναφήματα, ούτε αλλοκοσμικές αμφισημίες, ούτε ξέμπαρκες εξυπνάδες μιας άσφαιρης ρητορείας. Βρισκόμαστε εν ολίγοις άλλη μια φορά στην επικράτεια του δόκιμου, ήτοι επιτυχώς συγκερασμένου, πρόσφορου κι ευθύβολου ενιαίου λόγου.

Όσον αφορά στα διάσπαρτα πεζόμορφα κομμάτια του έργου διακρίνονται κι αυτά από την όλη λεκτική κάθαρση, στην οποία έχουν αντιστοίχως συστηματικά υποβληθεί. Ούτε ξέχειλα κατά συνέπεια φληναφήματα, ούτε αλλοκοσμικές αμφισημίες, ούτε ξέμπαρκες εξυπνάδες μιας άσφαιρης ρητορείας. Βρισκόμαστε εν ολίγοις άλλη μια φορά στην επικράτεια του δόκιμου, ήτοι επιτυχώς συγκερασμένου, πρόσφορου κι ευθύβολου ενιαίου λόγου. Αποτέλεσμα στο πλαίσιο της απαιτητικής ρηματικής εμπέδωσης: η κατ’ εξοχήν θεματική εστία, ήτοι ο δυνητικός εξορθολογισμός του θανάτου, σε συνάφεια με το ενδεχόμενο ή μη της παρουσίας του θείου προσεγγίζεται συνειδητά με τη δέουσα αυστηρότητα έκφανσης. Ποιητικό διάβημα και πεζό ένθετο αλληλοσυμπληρώνουν το μωσαϊκό της όλης μεταιχμιακής διατύπωσης.

gutenberg vougioukas aporimatikiΕπιλέγω, δίκην επιλόγου, το εικοστό πρώτο κομμάτι του βιβλίου. Πρόκειται για το δεκάστιχο με τίτλο «Αχ, αυτό το είναι». Έχει ως εξής:

«Οι καθημερινοί άνθρωποι
σήμερα είναι και αύριο δεν είναι.
Ενώ το είναι / είναι και θα είναι.
Η διαφορά είναι
ανάμεσα στο απαρέμφατο
και στο τρίτο ενικό πρόσωπο
ενεστώτα χρόνου.
ένα παίγνιο της γλώσσας
κι εμείς ένα μπαίγνιο».

Από τη χωματερή του υπερεγώ ανασύρονται όσα αρμόζουν για την συγκεκριμένη περίσταση λόγου. Στη συνέχεια αναδιαμορφώνονται προκειμένου να προβληθεί η άλλη, η κεκρυμμένη, εννοώ, εννοιολογική αξία. Εξ ου και το παρεμφερές πόρισμα στο πεντάστιχο με τίτλο «Άνευ λόγου»:

«Είναι πολύ περίεργο
να έχεις την αίσθηση της ύπαρξης,
και ν’ αναρωτιέσαι
γιατί να αναρωτιέσαι,
αφού τα λόγια περιττεύουν».

Στην έκδοση συνέβαλε αποτελεσματικά η υποδειγματική επιμέλεια από τον φιλόλογο ποιητή Βαγγέλη Δημητριάδη, ο οποίος έχει ασχοληθεί επανειλημμένως από αμιγώς κριτική σκοπιά με πλείστες πτυχές του έργου του Αριστείδη Βουγιούκα.


* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή κειμένων «Για την ποιητική γραφή – Δοκιμίων Σύνοψις» (εκδ. Ύψιλον).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

Για την ανθολογία «Η χαμηλόφωνη τόλμη» (εκδ. Νίκας). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ εμπνευσμένος από ποίημα του Άλφρεντ Τέννυσον.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ποιητές που τους σάρωσε η λήθη. Στίχοι που ντύθηκαν την απώλειά τους. Α...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ