ioannidis 01

Για την ποιητική συλλογή του Παναγιώτη Ιωαννίδη «Ρινόκερως» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Διογένη Σακκά

Η ποιητική συλλογή Ρινόκερως του Ιωαννίδη, ξεκινά με πραγματολογικά στοιχεία σχετικά με τον ρινόκερο, τα οποία είναι πεζολογικά δοσμένα με αφηγητή τον ίδιο τον ρινόκερο: τι αναφέρει γι’ αυτόν ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ποια ήταν η τύχη του όταν ήρθε στην Ευρώπη από τις πορτογαλικές Ινδίες τον 16ο αιώνα, πώς τον απέδωσε χαρακτικά ο Ντύρερ. Εν τούτοις, ο ρινόκερος, είτε στην κυριολεξία του είτε ως σύμβολο, σα να ξεχνιέται στη συνέχεια της συλλογής (με λιγοστές εξαιρέσεις, όπως στο ποίημα «Το δέντρο της ζωής»). Στη θέση του, διάφοροι εκπρόσωποι του ζωικού βασιλείου εξακολουθούν να εμφανίζονται σκόρπια σε ποιήματα και πεζά της συλλογής: ένα σαλιγκάρι, μία γάτα, μία μαϊμού, ελάφια, μία κατσίκα, οι μέλισσες. Παράλληλα, παρεμβάλλονται ποιήματα με βιογραφικά στοιχεία από καλλιτέχνες όπως ο Ματίς, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Ιάπωνας ποιητής χαϊκού Μπάσο, ο Ντεμπυσσύ.

Κάπως έτσι αχνοφαίνεται η διάθεση αντίστιξης του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος με το ζωικό βασίλειο της φύσης. Τούτο γίνεται περισσότερο ορατή στο ποίημα «Δανεικά» με αναφορά στην περιοχή Vestmager της Κοπεγχάγης, εκεί που επιχειρείται η αρχιτεκτονική και πολεοδομική πρόταση να ενταχθούν στον σχεδιασμό της πόλης υγροβιότοποι και ατόφια κομμάτια φύσης. Παρόλ’ αυτά η πιο πάνω αντίστιξη δεν διατρέχει με συνέπεια τη συλλογή, θολώνοντας το στίγμα της. Ως αποτέλεσμα η θεματολογία στην ποιητική συλλογή του Ιωαννίδη είναι ανερμάτιστη. Η δε αναφορά στο ζωικό βασίλειο σα να γίνεται με τρόπο γραφικό, χωρίς κάτι να αναδιατάσσει εντός μας. Σα να θυμίζει ένα εικαστικό συμβάν που είχε γίνει πριν χρόνια στην Αθήνα, με διάφορες αγελάδες σε ποικίλες εικαστικές παραλλαγές να κοσμούν την είσοδο διαφόρων επαγγελματικών κτηρίων. Κάποιες ήταν συμπαθητικές, ξάφνιαζαν για λίγο. Όμως αλήθεια, έμεινε τίποτα από εκείνο το μάλλον διακοσμητικό εγχείρημα; Η τέχνη, ως ανατρεπτική δύναμη (και όχι μόνο αναπαραστατική), σα να χάθηκε κάπου μεταξύ χάπενινγκ και μάρκετινγκ.

Αν και ο ποιητής είναι μετρημένος στις λέξεις του, με μέριμνα για την οικονομία και τον ρυθμό, συχνά ακολουθεί την ποιητική κοινή της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης: άνευρη πεζολογία.

Το θεματολογικά ανερμάτιστο μεταφέρεται και στην ποιητική τεχνοτροπία της συλλογής. Τα ποιήματα είναι ως επί το πλείστον πεζολογικά. Αν και ο ποιητής είναι μετρημένος στις λέξεις του, με μέριμνα για την οικονομία και τον ρυθμό, συχνά ακολουθεί την ποιητική κοινή της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης: άνευρη πεζολογία.

«Η γάτα της γειτόνισσα το σκάει
απ’ τη μισανοιγμένη πόρτα –
πάει να βρει τον ήλιο

Με κάθε ευκαιρία δραπετεύει
Την βλέπεις κάθε μέρα να κυλιέται
Στα ζεσταμένα μάρμαρα
Πίσω απ’ την τζαμαρία της εισόδου».

Το ποίημα «Νίκος Βένιος, κτηνοτρόφος, 34 ετών, Ίος», αν και αναφέρεται ρητά (σελ. 78) ότι είναι σχεδόν επί λέξει μεταγραφή φράσεων από άρθρο εφημερίδας, προκαλεί απορία γιατί να αποδοθεί με μορφή στίχων, εντέλει άμουσων. Αν συγκίνησε τον συγγραφέα, ας το βάλει αυτούσιο, έστω και αποσπάσματά του, με κάτι από τον τρόπο του Βαλτινού ή τόσων άλλων.

Σίγουρα στην ποιητική συλλογή υπάρχουν οάσεις που ξεχωρίζουν, όπως τα ποιήματα «Αυτός δεν είναι ένας δερβίσης», «Ζωή ξανά» (εννιά ποιήματα-επεισόδια που αναφέρονται στη ζωή του Ματίς), «Αναπεπταμένη» (αναφορά στη Βιρτζίνια Γουλφ), «Ευχαριστία μετά από ανάρρωση», «Το Δωμάτιο ή το μυστικό της συνάντησης». Αν στεκόμασταν στα θετικά χαρακτηριστικά της κατά τόπους τεχνοτροπίας του Ιωαννίδη, τούτα θα ήταν η ένταξη πραγματολογικών στοιχείων στην ποιητική συλλογή, μια απόπειρα για συνθετικά ποιήματα και η πολυφωνικότητα.

Αν στεκόμασταν στα θετικά χαρακτηριστικά της κατά τόπους τεχνοτροπίας του Ιωαννίδη, τούτα θα ήταν η ένταξη πραγματολογικών στοιχείων στην ποιητική συλλογή, μια απόπειρα για συνθετικά ποιήματα και η πολυφωνικότητα.

Τα πραγματολογικά στοιχεία προσδίδουν πειστικότητα σε μια ποιητική συλλογή και την απομακρύνουν από μια εσωστρέφεια, όπως συμβαίνει με όσα αναφέρονται για την άφιξη του ρινόκερου στην Ευρώπη ή με τις προσωπογραφίες καλλιτεχνών που αποδίδει ποιητικά ο Ιωαννίδης. Όσο για την πολυφωνικότητα, στα ποιήματα αλλάζουν οι αφηγηματικές γωνίες (άλλοτε μιλάει ένας καλλιτέχνης από εκείνους που παρελαύνουν στη συλλογή, άλλοτε ένα ζώο, ή ένας αφηγητής). Παρόλ΄ αυτά δεν υπάρχει η οργανική ένταξη σε ένα ποιητικό ύφος, με κάποια ενότητα να διατρέχει τη συλλογή. Ποιήτριες και ποιητές της γενιάς του Ιωαννίδη (φορεμένος όρος, πλην όμως χρηστικός για κριτικούς και φιλολόγους που αναζητούν εκφραστικές διαφoροποιήσεις και αλληλεπιδράσεις κατά την πάροδο του χρόνου), φλερτάρουν με την πολυφωνικότητα, ως ένα γνώρισμα που τη διαφοροποιεί από προγενέστερους ποιητές. Αλλά όσες και όσοι την επιχειρούν (μετρημένοι στα δάκτυλα), λιγότερο ή περισσότερο ανά περίπτωση, δύσκολα φτάνουν σε διακριτό και αναγνωρίσιμο ύφος, με συγκεκριμένα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά. Ας σταθούμε τώρα σε ένα ποίημα του Ιωαννίδη στο οποίο υπάρχει ένας πολυφωνικός πειραματισμός.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΝΑΡΡΩΣΗ

ΠΟΛΥ ΗΡΕΜΑ παρότι ήταν μαρτύριο ο χειμώνας

ΒΑΔΙΖΕΙ

από την εγκατάλειψη προς την πίστη
να φτάσει
από τις λέξεις
στη μουσική

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΡΡΩΣΗ      

με παλαιό
βηματισμό

Όχι –

ΠΟΛΥ ΗΡΕΜΑ

δεν θα μπορούσε
Τα τραίνα ήδη τρέχουν προς τη στάχτη
Φλόγες πάλι καίνε τη σάρκα

Μα

ΑΙΣΘΗΜΑ ΝΕΑΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

θα γεμίσει το σώμα
χάρη νοήματος
φως που πλημμυρίζει
και ακινητεί 

Το σώμα

ΒΑΔΙΖΟΝΤΑΣ
ΠΟΛΥ ΗΡΕΜΑ
ΒΑΔΙΖΟΝΤΑΣ
ΠΟΛΥ ΗΡΕΜΑ




εγκαταλείπει
την προσπάθεια των λέξεων

ΜΕ ΟΛΟΚΑΡΔΗ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ

καθώς τα λόγια 
παύουν 
μέσα του ακούγεται 
η μουσική
ώσπου πια 
δεν ακούγεται.


ioanndis rinokeros exΟι λέξεις με τα κεφαλαία μπορούν να διαβαστούν αυτόνομα, σαν ένα τηλεγράφημα ανθρώπου που μόλις ανάρρωσε. Το ίδιο συμβαίνει και με τις λέξεις με πεζά. Φυσικά, το κείμενο μπορεί να διαβαστεί σε συνεχή ροή, κατά την εναλλαγή των πεζών και κεφαλαίων. Καίριες τομές, ρυθμός, προσεκτικές μεταφορές, λέξεις με φόρτιση, συμβολοποίηση της μουσικής, ένας αναβαλλόμενος επίλογος.

Στο ποίημα αυτό υπάρχει ένας πειραματισμός των λέξεων με ενδιαφέρον, μια πολυφωνικότητα που δεν στηρίζεται στην αλλαγή αφηγηματικής γωνίας (παραμένει τριτοπρόσωπη). Το κύριο όμως είναι ότι εδώ ο πειραματισμός καταφέρνει να αποσπάσει τη συγκίνηση. Σε τούτο βοηθά και η θεματική του που μας μεταφέρει στην ψυχολογία ανθρώπου που μόλις έχει αναρρώσει. Είναι τέτοια η βαρύτητα του συμβάντος που η φράση «ολόκαρδη συγκίνηση» στο τέλος, ακούγεται τόσο απλά, τόσο ανθρώπινα, τόσο δυνατά. Όπως και η μουσική που διαδέχεται την παύση των λέξεων.

* Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ είναι κριτικός ποίησης.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

«Emily Dickinson, Ποιήματα» (κριτική) – Το αργυρό χρονικό της μετάφρασης

Για το βιβλίο «Emily Dickinson, Ποιήματα» (εκλογή, προλεγόμενα, μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης, εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Η Σίνθια Νίξον υποδύεται την Έμιλυ Ντίκινσον στη βιογραφική ταινία του Τέρενς Ντέιβις «A Quier Passion». 

Γράφει η Γεωργία Τριανταφυλλίδου ...

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

«Ο θυρωρός των ημερών» της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου (κριτική)

Για την ποιητική συλλογή της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου «Ο θυρωρός των ημερών» (εκδ. Κέδρος). Κεντρική εικόνα: He © Positi Negati.

Γράφει η Μαρίτα Παπαρούση

Στην ποιητική συλλογή ...

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

«Η χαμηλόφωνη τόλμη» (κριτική): Έξι γυναίκες φιλόλογοι ανθολογούν έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα

Για την ανθολογία «Η χαμηλόφωνη τόλμη» (εκδ. Νίκας). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ εμπνευσμένος από ποίημα του Άλφρεντ Τέννυσον.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ποιητές που τους σάρωσε η λήθη. Στίχοι που ντύθηκαν την απώλειά τους. Α...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ