Οι ηδονικές ποιητικές αλχημείες του Τόλη Νικηφόρου

Ο Τόλης Νικηφόρου

Ο αειθαλής Θεσσαλονικιός ποιητής Τόλης Νικηφόρου ξορκίζει τη φθορά και την απώλεια τυπώνοντας με σταθερή περιοδικότητα μία ποιητική συλλογή τον χρόνο. Στην τελευταία του συλλογή Κόκκινες πηχτές σταγόνες, έχουμε ποιήματα λαμπερά, αισιόδοξα, ενίοτε νοσταλγικά, φτιαγμένα με απλά υλικά, με διόλου εξεζητημένες λέξεις, ειλικρινή και διάφανα. Το φως που τον κατακλύζει μετουσιώνεται σε γνήσια ποίηση, η στιγμή διαστέλλεται, το ασήμαντο γεγονός γίνεται αποκάλυψη, η συνείδηση διευρύνεται, όλα φωτίζονται και λάμπουν, και η αλήθεια παρουσιάζεται απρόβλεπτα μεγεθυμένη στα μάτια του ποιητή και, εξ αντανακλάσεως, στον αναγνώστη. Αντιγράφω από τη σελίδα 15:

Με τα χρόνια, την έκπληξη και την αίσθηση του απρόοπτου που κάποτε μάγευε και συνέπαιρνε τον ποιητή, την αντικαθιστά η κατασταλαγμένη γνώση της ζωής, το απόσταγμα των αισθήσεων και η ενατένιση της νέας πραγματικότητας. Ο άνεμος Βαρδάρης, «ο άτεγκτος και απροσκύνητος άρχοντας και στοιχειό της πόλης», γέρασε πια, και την ορμή του καταλάγιασαν οι πυκνές και ψηλές οικοδομές της Θεσσαλονίκης. Όμως, αφού κατά τον ποιητή τίποτα δεν χάνεται και δεν αλλοιώνεται, αν εμείς δεν το εξορίσουμε από τη μνήμη και την καρδιά μας, ο Βαρδάρης είναι πάντα παρών:

Η συλλογή Κόκκινες πηχτές σταγόνες περιέχει ως προς τη θεματολογία της ποιήματα για γυναίκες μέσης ηλικίας που είναι μόνες σε καφετέριες, για μαγικές αναβιώσεις ονείρων, για τη μαγεία και το μυστικό θαύμα των λέξεων και της ποίησης, για παλιά και παραμελημένα βιβλία που σταλάζουν ίχνη αίματος στα ράφια, για τα μαγεμένα στενοσόκακα της μνήμης, τον άγγελο της παιδικής μας ηλικίας που πάνω στα φτερά του θα οδηγήσει κάποτε την ψυχή μας στη χαμένη μας πατρίδα. Η σύντροφος στη ζωή και στους αγώνες Σοφία και άκρως συγκινητικές στιγμές με τον εγγονό του που επέμενε να λούσει τον παππού-ποιητή με το σφουγγάρι, λίγο προτού τον πάρουν στο χειρουργείο για εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, κυριαρχούν ως ποιητικά ενσταντανέ υψηλής τάσης. Και το καταληκτικό ποίημα της συλλογής, άκρως αισιόδοξο και ελπιδοφόρο για τη ζωή που θα ξεπεταχτεί μέσα από τα ερείπια και τους τάφους, υποσχόμενη εκθαμβωτική άνοιξη και χαμόγελα:

Τα ποιήματα του Νικηφόρου είναι πολυάριθμες παραλλαγές μιας βαθύτερης και συγκεκριμένης ποιητικής ιδέας που τον κυριεύει και τον διαπερνά. Το θάμπος και η ειλικρίνεια των λέξεών του είναι αξιοζήλευτα. Μαγεμένος από τις λέξεις του πρωτίστως ο ίδιος ο ποιητής, σπεύδει να μοιραστεί αυτήν του την αίσθηση με τον αναγνώστη. Είναι δοτικός σε αισθήσεις και αισθήματα, στη μαγεία των λέξεων. Ο ποιητής, χρόνια τώρα, γράφει για πράγματα και αισθήσεις που τα θεωρεί σημαντικά. Κι επειδή η πίστη του, η επιμονή του και η βαθιά του πεποίθηση τα καθιστούν εξ ορισμού σημαντικά και πανανθρώπινα, αυτομάτως όλη η ποίηση του Νικηφόρου –ως έκφραση, δημιουργία αλλά και στάση ζωής– μεταμορφώνεται σε σημαντική, λαμπερή, πανανθρώπινη. Αστραπές συνείδησης, αισιοδοξίας και αυτογνωσίας στον ζόφο της καθημερινής απραξίας και ευτέλειας.

Αξιοπρόσεκτη περίπτωση ποιητή

Ο Νίκος Παπάνας

Ο Νίκος Παπάνας αποτελεί αξιοπρόσεκτη περίπτωση ποιητή, αφού τύπωσε το πρώτο ποιητικό του πόνημα 31 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα, το 1988. Παράλληλα έχει δημοσιεύσει έως τώρα ποιήματα, μεταφράσεις ποιημάτων και δοκίμια για την ποίηση σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά της χώρας.

Δίχως να γνωρίζω τους λόγους αυτής της εκδοτικής του «καθυστέρησης», οφείλω να αναγνωρίσω πως το συνεχές ένδον σκάπτε, η ολιγογραφία του και η εν γένει ποιητική του στάση πριμοδοτούν την πρώτη του συλλογή, καθιστώντας την ενδιαφέρουσα. Πέρα από την καλαίσθητη τύπωση, τα ποιήματα είναι δουλεμένα, τεχνικώς άρτια, δίχως φλυαρίες και περιττά παραγεμίσματα, λιτά, με έκδηλη την προσπάθεια του ποιητή να ακριβολογήσει, εκφραζόμενος με την κατάλληλη, για κάθε περίπτωση, δραστική λέξη.

Ο Παπάνας δείχνει ικανότητα τόσο στο σύντομο επιγραμματικό ποίημα όσο και στο κάπως μεγαλύτερο. Τα επίθετα σπανίζουν, το ρήμα έχει δύναμη και κυριαρχεί, ενίοτε επικρατεί η ειρωνεία και ο σαρκασμός, άλλες φορές μια παιγνιώδη διάθεση πλανάται στην ατμόσφαιρα, ενώ εκλείπουν οι δυσνόητες εκφράσεις, οι εξεζητημένες λέξεις ή οι νεολογισμοί. Αντιγράφω από τη σελίδα 20 του βιβλίου:

Ένας διακριτικός λυρισμός κυριαρχεί σε αρκετούς στίχους, συναντούμε εμφανείς επιδράσεις από Έλιοτ, ο έρωτας εκφρασμένος πάντα με λεπτεπίλεπτες αποχρώσεις, η δύναμη της παιδικής αθωότητας που ισοδυναμεί με την αληθινή ποίηση, στίχοι για την αιωνιότητα, την οδό Λάμπρου Πορφύρα, την απεξάρτηση από τον έρωτα («ποιος θα επινοήσει / του έρωτα τη μεθαδόνη;»), τις εμμονές και τις έσχατες πλάνες. Μια μεστή, συγκροτημένη και αξιοπρόσεχτη ποιητική απόπειρα και τύπωση.

Κλείνω την αναφορά μου στον Παπάνα με το μικρό ποιηματάκι του «Άλγεβρα»:

Τα τελευταία ποιήματα του Κώστα Πλαστήρα

Ο Κώστας Πλαστήρας

Τα ποιήματα του Κώστα Πλαστήρα από την ολιγοσέλιδη ποιητική του συλλογή ισορροπούν μορφικά ανάμεσα στο πεζό και στο έμμετρο ποίημα. Λιτά, πυκνά, υπαινικτικά, βρίσκουν απευθείας τον στόχο τους, αγγίζοντας τον απαιτητικό αναγνώστη. Η αναγνωστική δύναμη της Αποκάλυψης του Ιωάννη, ο πεπερασμένος χρόνος του σώματος, τα άκρα και τα αγγίγματα των εραστών, η Ιστορία και η μνήμη των άλλων, μερικά από τα θέματα των ποιημάτων της εν λόγω συλλογής. Ο Πλαστήρας δείχνει πως αξιοποιεί δημιουργικά βιβλικά ή ιστορικά θέματα, ανάγοντάς τα στη σφαίρα του ιδιωτικού και του προσωπικού, που τείνουν να αφορούν όμως όλους μας. Η συλλογή τυπώθηκε από το καλαίσθητο Μπιλιέτο του Βασίλη Δημητράκου, που διατηρεί στενές αισθητικού τύπου σχέσεις με τη Διαγώνιο του Ντίνου Χριστιανόπουλου (ο Πλαστήρας υπήρξε συνεργάτης της Διαγωνίου), επεκτείνοντας όμως την ποιητική έκφραση και σε φωνές πέραν της εξομολόγησης και του ρεαλισμού. Αντιγράφω από τη σελίδα 9 το ποίημα «ο Ανοικτίρμων»:

Ο Βαρδάρης, λοιπόν, φυσά και πάλι στην πόλη. Φέρνει στ’ αυτιά μας ποιήματα, εξαίσιους στίχους, γόνιμες παύσεις και σιωπές. Ας τα ακούσουμε. Ας τα διαβάσουμε. Ας τα συναισθανθούμε.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή με νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).

→ Στην κεντρική εικόνα: φωτογραφία © Γιάννης Μαραβελάκης.

---

Κόκκινες πηχτές σταγόνες

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΟΛΗ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ

Πρώτη δημοτικού και άλλα

Ο παράλληλος χρόνος των άλλων

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ