alt

Για την ανθολογία «Σάντρο Πέννα – Ο ποιητής της επιθυμίας και της μοναξιάς» (μτφρ. Γιάννης Ηλ. Παππάς, εκδ. Οδός Πανός).

Του Παναγιώτη Γούτα

Η συνάντηση του Ουμπέρτο Σάμπα με τον Σάντρο Πέννα

Ο Σάντρο Πέννα υπήρξε ελάσσων λυρικός και ερωτικός ποιητής της Ιταλίας, που έστειλε κάποτε τα πρώτα του ποιήματα στον Σάμπα, θεωρώντας τον έναν από τους τρεις σπουδαιότερους ποιητές της νεότερης Ιταλίας μαζί με τον Ουνγκαρέτι και τον Μοντάλε. Ο Σάμπα αμέσως του απάντησε θετικά.

Ο Ουμπέρτο Σάμπα θεωρείται ένας από τους μείζονες σύγχρονους Ιταλούς ποιητές. Στη γενέτειρά του, την Τεργέστη  υπάρχει σε κεντρικό πεζόδρομο άγαλμά του, αφού αποτελεί το ποιητικό σύμβολο της πόλης. Λίγα μέτρα από το άγαλμα του Σάμπα υπάρχει το φημισμένο παλαιοβιβλιοπωλείο με την ονομασία του ποιητή, στέκι ανθρώπων του πνεύματος από την πόλη αλλά και από ολόκληρη τη χώρα. Την Τεργέστη παλιότερα επισκέφτηκε, και έζησε εκεί επί δέκα ολόκληρα χρόνια, ο σπουδαίος Τζόις, άγαλμα του οποίου κοσμεί το λιμάνι της1. Ο Σάντρο Πέννα υπήρξε ελάσσων λυρικός και ερωτικός ποιητής της Ιταλίας, που έστειλε κάποτε τα πρώτα του ποιήματα στον Σάμπα, θεωρώντας τον έναν από τους τρεις σπουδαιότερους ποιητές της νεότερης Ιταλίας μαζί με τον Ουνγκαρέτι και τον Μοντάλε. Ο Σάμπα αμέσως του απάντησε θετικά και ο Πέννα, που είχε στείλει τα ποιήματά του με ψευδώνυμο, σταμάτησε την αλληλογραφία μαζί του. Λίγο διάστημα μετά, ο Πέννα επισκέφτηκε την Τεργέστη –την «πρωτεύουσα του έθνους του πουθενά», κατά την Τζαν Μόρις– και με αφορμή μια ψυχαναλυτική θεραπεία που ήθελε να κάνει, συναντήθηκε με τον Σάμπα, με τον οποίον, όλως τυχαίως, είχαν τον ίδιο ψυχαναλυτή – η μέθοδος του Φρόιντ, εκείνα τα χρόνια, έκανε θραύση. Ο Πέννα, με πρόσχημα καινούργια ποιήματα που δείχνει στον Σάμπα, του αποκαλύπτει πως είναι εκείνος ο ποιητής που, με ψευδώνυμο, κάποτε, του είχε ταχυδρομήσει πρωτόλεια ποιήματα, και ο Σάμπα, ενθουσιασμένος, τον αναγνωρίζει. Έκτοτε, όπως μας αποκαλύπτει ο μεταφραστής και σχολιαστής του παρόντος βιβλίου Γιάννης Ηλ. Παππάς, ο Πέννα εισέρχεται στον λογοτεχνικό κόσμο της Ιταλίας, τη δεκαετία του ’30. Παρακάτω ο σχολιαστής μάς επισημαίνει: «Ο πιο μεγάλος, Σάμπα, έβλεπε τον Πέννα με μια πατρική λογοτεχνική ματιά και μια μεγάλη ανθρώπινη διαθεσιμότητα». Και λίγο μετά: «Με τον Σάμπα κλείνουν οι αναφορές του Πέννα στην ιταλική λυρική παράδοση, μια μεγάλη γραμμή που ξεκίνησε από τον Πετράρχη και τον Λεοπάρντι και φτάνει και περιλαμβάνει την τριάδα Ντ’ Ανούτσιο, Καρντούτσι, Πάσκολι». Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν και οι επιστολές ανάμεσα σε Σάμπα και Πέννα, που αποτελούν τη μαρτυρία μιας δυνατής φιλίας.

Η ποίηση του Πέννα

Ο παρών τόμος αποτελεί μια μεταφρασμένη ανθολόγηση ποιημάτων του Πέννα που, εν μέρει, δικαιολογούν την άποψη (ενθουσιασμό, καλύτερα) του Παζολίνι πως: «Ίσως ο Πέννα να είναι ο πιο μεγάλος, ο πιο χαρούμενος ζων ποιητής». Υπερβολή; Μάλλον ναι. Ή μήπως όχι; Τα ποιήματα, πάντως, του Σάντρο Πέννα είναι ολιγόστιχα, κατανοητά, με απλό και καθαρό λεξιλόγιο, όπου η αναπαράσταση της πραγματικότητας γίνεται διαμέσου μιας εκτεταμένης περιγραφής και αφήγησης. Τα παραπάνω στοιχεία, βέβαια, δεν είναι από μόνα τους αρκετά για να αναδείξουν ως σπουδαία την ποίηση ενός λυρικού ποιητή. Θα έλεγα πως είναι μάλλον αποθαρρυντικά. Τότε τι είναι εκείνο που αναδεικνύει σε σημαντική την ποίηση του Πέννα; Μήπως το ότι στην πλειονότητα των ποιημάτων του υμνείται ο ομοφυλόφιλος έρωτας, κάτι που επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο ποιητής στο ποίημά του «Πάντα αγόρια στα ποιήματά μου»;

Πάντα αγόρια στα ποιήματά μου!
Όμως δεν ξέρω να μιλάω για άλλα πράγματα.
Τα άλλα πράγματα είναι όλα ανιαρά.
Δεν μπορώ να σας τραγουδήσω Θεάρεστα Έργα.

Η ποίηση του Πέννα, πέρα από τον διάχυτο ερωτισμό της, περικλείει ειλικρίνεια, χαρά, σοφία, απλότητα. Πρόκειται για μια εντελώς ανεπιτήδευτη γραφή. Αυτό πιστεύω πως είναι το δυνατό της στοιχείο. Η έλλειψη κάθε επιτήδευσης.

Ίσως, όμως, ούτε κι αυτό το στοιχείο να είναι το πιο σημαντικό στην ποίησή του. Η ποίηση του Πέννα, πέρα από τον διάχυτο ερωτισμό της, περικλείει ειλικρίνεια, χαρά, σοφία, απλότητα. Πρόκειται για μια εντελώς ανεπιτήδευτη γραφή. Αυτό πιστεύω πως είναι το δυνατό της στοιχείο. Η έλλειψη κάθε επιτήδευσης. Τόσο ο Σάμπα όσο και ο Ευγένιος Αρανίτσης είδαν στην ποίησή του στοιχεία από αρχαίους Έλληνες λυρικούς και επιρροές από τα επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας. Ιδιοσυγκρασιακά ο Πέννα παραλληλίστηκε με τον Καβάφη. Ο Σάμπα επισήμανε ακόμα πως: «Ο Πέννα είναι ένας ερωτικός ποιητής με μια ιδιαίτερη ενστικτώδη ικανότητα στον χειρισμό της εντύπωσης, της εικόνας. Οι συγκινήσεις του έχουν τη μορφή της ακρίβειας… Ο έρωτας που ένιωθε για το ίδιο του το φύλο ήταν διαποτισμένος από φυσικότητα, τρυφερότητα και ευφυΐα…».

Αστράφτει ήδη το καρπούζι. Το βράδυ
πέφτει πιο σκοτεινό τώρα πια. Κι εσύ ξαναγυρίζεις
λίγο μελαγχολικός στη φωτιά που με καίει.

Προσωπικά, πέρα από τον ερωτισμό, την εικόνα, την περιγραφή, την ιμπρεσιονιστική ματιά, την επιγραμματικότητα, την παιγνιώδη διάθεση και την πύκνωση, βρίσκω πως η ποίηση του Πέννα επικοινωνεί απευθείας και με τα ιαπωνικά χάι κάι (όχι, πάντως, ακολουθώντας τον αυστηρό ρυθμό τους), αναφορικά με την πετυχημένη σύζευξη εικόνας-συναισθήματος, εμπλουτισμένη με αρκετή δόση σοφίας. Μια ποίηση που τρέφει το μυαλό και την ψυχή, ηρεμώντας το μάτι κι ανοίγοντας νέους δρόμους στην ολιγόστιχη έκφραση συναισθημάτων, δίχως το αφόρητο βάρος των τελευταίων να καθιστά το ποίημα σκοτεινό και δυσκολοδιάβατο:

Έρημο είναι το ποτάμι. Κι εσύ το ξέρεις πως φτάνει
πια με τις χθεσινές παλικαριές κάτω από τον ήλιο.
Φιλώ μες στις υγρές και ζεστές μασχάλες σου,
τις μυρωδιές ενός πεθαμένου καλοκαιριού.

Αποτιμήσεις-συγκλίσεις-συγγένειες

Τον τοποθετεί στο λογοτεχνικό στερέωμα, πλάι σε άλλους Ιταλούς ποιητές μεγαλύτερου διαμετρήματος και φήμης, βάζοντάς μας όμως να αναρωτηθούμε τι είναι τελικώς μεγάλη ποίηση και τι λιγότερο σπουδαία.

Το βιβλίο Σάντρο Πέννα – Ο ποιητής της επιθυμίας και της μοναξιάς, με κατατοπιστική εισαγωγή, ζουμερή μετάφραση και ενδιαφέροντα σχόλια του Γιάννη Ηλ. Παππά, τυπωμένο από τις εκδόσεις Οδός Πανός, μας παρέχει πολλαπλά αναγνωστικά οφέλη. Μας παρουσιάζει άγνωστα ώς τώρα βιογραφικά στοιχεία ενός κάπως ξεχασμένου (ελάσσονα; σημαντικού; Ας το κρίνει ο αναγνώστης) Ιταλού ποιητή. Μας κοινωνεί τη γνήσια και καθαρή ποιητική ματιά του. Τον τοποθετεί στο λογοτεχνικό στερέωμα, πλάι σε άλλους Ιταλούς ποιητές μεγαλύτερου διαμετρήματος και φήμης, βάζοντάς μας όμως να αναρωτηθούμε τι είναι τελικώς μεγάλη ποίηση και τι λιγότερο σπουδαία. Τελικά αφήνει στον ίδιον τον αναγνώστη τον τελικό λόγο, την τελική εντύπωση και ετυμηγορία για το πόσο σπουδαία ήταν η ποίηση αυτού του λυρικού, Ιταλού ποιητή, που έζησε από το 1906 έως το 1977, οπότε και βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του, στη Ρώμη, από τον ποιητή και φίλο του Έλιο Πέκορα, που συγκέντρωσε και δημοσίευσε όλο το υλικό που βρήκε στο διαμέρισμά του στη συλλογή Συγκεχυμένο όνειρο (Μιλάνο, 1980).

Επεκτείνοντας και μεταφέροντας την ερωτική ποίηση του Πέννα στη σύγχρονη ελληνική ποιητική πραγματικότητα θα μπορούσαμε να εικάσουμε συγκλίσεις και ποιητική συγγένεια σε δεκάδες ερωτικούς ποιητές, ομοερωτικούς ή μη, μεταγενέστερους του Πέννα. Ντίνος Χριστιανόπουλος, Γιώργος Χρονάς, Βασίλης Δημητράκος, Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Αντώνης Περαντωνάκης, Νίκος Βασιλάκης, πολλοί ποιητές του περιοδικού «Διαγώνιος» της Θεσσαλονίκης και των εκδόσεων Μπιλιέτο της Αθήνας, και αρκετοί άλλοι ακόμη, συγγενεύουν εκλεκτικά με την ποίηση του Πέννα, ακόμα κι αν, όταν έγραφαν τα ποιήματά τους, δεν τον είχαν διαβάσει καθόλου – στην Ελλάδα, άλλωστε, το έργο του Πέννα γίνεται γνωστό στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Πάντως, πίσω από τα προαναφερθέντα ονόματα αλλά και από τον Σάντρο Πέννα υπάρχει ένας Καβάφης, κι ακόμη πιο παλιά οι αρχαίοι λυρικοί, Έλληνες και Λατίνοι, αλλά και οι τεχνίτες του επιγράμματος, που προσέφεραν απλόχερα στους σημερινούς επιγόνους τους την τέχνη της ακριβούς και πετυχημένης σύζευξης εικόνας, αισθήματος, σοφίας και λιτότητας, στα δημιουργήματά τους.

Αλλά ας κλείσει αυτό το κείμενο η φωνή του Σάντρο Πέννα, με ένα ακόμη ολιγόστιχο ποίημά του, κράμα ταπείνωσης, λυρισμού και σοφίας:

Ήταν ένα πρωινό ενός γλυκού ηλιόλουστου
Γενάρη. Και η ζωή μου εμφανίστηκε
σιωπηλά γεμάτη από λέξεις.
Δεν ήταν έτσι, γιατί οι λέξεις μου
υπήρξαν φτωχές, και ίσως χωρίς ήλιο.
Όμως μένει στο πρωινό του Γενάρη
ίσως ήδη ένας γέρος, αλλά γεμάτος από αγάπη.
 
 

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Τελευταίο βιβλίο του, οι συλλογή με νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).

Στην κεντρική εικόνα © David Hockney, Nathan Swimming. Los Angeles, March 11th 1982, σύνθεση από έγχρωμες Polaroid.


1. Ο Τζόις, στη διάρκεια της δεκαετούς παραμονής του στην Τεργέστη, έγραψε τους Δουβλινέζους και εμπνεύστηκε το μεγαλύτερο μέρος του κλασικού του έργου Οδυσσέας, ερχόμενος σε επαφή με Έλληνες εργάτες και λαϊκά στρώματα της πόλης.


altΣάντρο Πέννα
Ο ποιητής της επιθυμίας και της μοναξιάς
Σάντρο Πέννα
Ανθολόγηση, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Γιάννης Ηλ. Παππάς
Οδός Πανός 2016
Σελ. 316, τιμή εκδότη €18,00
 
alt
 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΑΝΤΡΟ ΠΕΝΝΑ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

«Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» της Λουίζ Γκλικ (κριτική)

Για τη συλλογή δοκιμίων της Λουίζ Γκλικ [Louise Glück] «Αποδείξεις και Θεωρίες: Δοκίμια για την ποίηση» (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Στερέωμα). Στην κεντρική εικόνα, η Λουίζ Γκλικ.

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

Τη Λουίζ Γ...

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

«Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» του Αλέξη Ζήρα (κριτική)

Για το δοκίμιο του Αλέξη Ζήρα «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους – Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου» (εκδ. Θράκα). Στην κεντρική εικόνα, η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου στο σπίτι της ζωγράφου Νέλλης Ανδρικοπούλου (1948).

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη ...

«Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (κριτική) – Ένα ανθολόγιο τοπογραφικών δεδομένων

«Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (κριτική) – Ένα ανθολόγιο τοπογραφικών δεδομένων

Για την ποιητική συλλογή «Βροχές Βερμίου» του Θανάση Μαρκόπουλου (εκδ. Μελάνι). 

Γράφει ο Ιγνάτης Χουβαρδάς

Στην πρόσφατη ποιητική συλλογή ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ