Κράτη και πολίτες στο μικροσκόπιο

Η επιλογή των έντεκα κειμένων που αποτελούν τον συγκεκριμένο τόμο, συμβάλλει ώστε να διαφανούν οι διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες και προσεγγίσεις της πολυπολιτισμικότητας, της κοινότητας, της συλλογικότητας, της κουλτούρας, της ταυτότητας, της διαφορετικότητας.

Η επιλογή των έντεκα κειμένων που αποτελούν τον συγκεκριμένο τόμο συμβάλλει ώστε να διαφανούν οι διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες και προσεγγίσεις της πολυπολιτισμικότητας, της κοινότητας, της συλλογικότητας, της κουλτούρας, της ταυτότητας, της διαφορετικότητας. Παράλληλα, η οργάνωση των κειμένων σε τέσσερις διακριτές ενότητες, αλλά και η ποιότητα των αναλύσεων σε συνδυασμό με τα επεξηγηματικά σχόλια, τις βιβλιογραφικές αναφορές και τα ευρετήρια εννοιών και ονομάτων στο τέλος του βιβλίου, καθιστούν το συγκεκριμένο έργο πολύτιμη βάση θεωρητικής αναζήτησης και διαλόγου.

Σύμφωνα με τις επιστημονικές επιμελήτριες του τόμου, τη Γκόλφω Μαγγίνη και την Ελένη Λεοντσίνη –αναπληρώτρια καθηγήτρια φιλοσοφίας και επίκουρη καθηγήτρια φιλοσοφίας αντίστοιχα στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων–, η οργάνωση αυτού του συλλογικού έργου σε τέσσερις θεματικές ενότητες «επιδιώκει να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες συνάφειες του τρίπτυχου ταυτότητα-κοινότητα-διαφορετικότητα μέσα από διαφοροποιημένες και ενίοτε συγκρουόμενες, θεωρητικές προσεγγίσεις».

Στη δεύτερη ενότητα, «Κοινότητα, συλλογικότητα, πολιτική φιλία και δημοκρατία», εξετάζεται ο βαθμός στον οποίο οι πολιτικές των τοπικών κοινοτήτων επηρεάζονται και απειλούνται από τις δυνάμεις του παγκόσμιου καπιταλισμού και από το σύγχρονο έθνος-κράτος.

Στην πρώτη ενότητα, «Κοσμοπολιτισμός, πολυπολιτισμικότητα, φιλοξενία», τίθενται μεταξύ άλλων τα ερωτήματα της συμβατότητας της ταυτότητας του κοσμοπολίτη με αυτή του πατριώτη. Υπάρχει επίσης μια κριτική θεώρηση των θέσεων της Αμερικανίδας φιλοσόφου Martha Nussbaum για το ζήτημα της κοσμοπολιτικής δικαιοσύνης. Στη δεύτερη ενότητα, «Κοινότητα, συλλογικότητα, πολιτική φιλία και δημοκρατία», εξετάζεται ο βαθμός στον οποίο οι πολιτικές των τοπικών κοινοτήτων επηρεάζονται και απειλούνται από τις δυνάμεις του παγκόσμιου καπιταλισμού και από το σύγχρονο έθνος-κράτος, με αναφορά στις θέσεις του σκωτσέζου φιλόσοφου Alasdair MacIntyre. Επίσης, υπάρχει μια ανάλυση σχετικά με την επικαιρότητα της αριστοτελικής έννοιας της πολιτικής φιλίας και το ζήτημα της προσέγγισης της διάκρισης ανάμεσα σε προσωπική και πολιτική φιλία, καθώς και μία ανάλυση που επιχειρεί να τονίσει τον δημοκρατικό χαρακτήρα της αριστοτελικής πολιτικής φιλοσοφίας γενικότερα, αλλά και σε σχέση με βασικές έννοιες της αριστοτελικής πολιτικής φιλοσοφίας, όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η ελευθερία, η πολιτική φιλία και η ομόνοια. Στην τρίτη ενότητα «Κουλτούρα, ταυτότητα και διαφορετικότητα», μέσω της θεωρητικής αντιπαράθεσης δύο βασικών εκπροσώπων της κριτικής θεωρίας, της Seyla Benhabibκαι του Nikolas Kompridis, θίγεται το κρίσιμο ζήτημα του ρόλου και της σημασίας της "πολιτικής κουλτούρας" στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Στη συνέχεια, η Γκόλφω Μαγγίνη, παρουσιάζει τις αντίστοιχες θεωρήσεις της Benhabib και του Kompridis ως αντιπροσωπευτικές δύο τάσεων εντός της σύγχρονης κριτικής θεωρίας της κοινωνίας με έμφαση στην τοποθέτησή τους στο ζήτημα των ταυτοτήτων. Τα κείμενα της τέταρτης και τελευταίας ενότητας, «Ανθρώπινα δικαιώματα και ανεκτικότητα στη "μετα-πολιτική" εποχή», συνδέονται άμεσα με τις προβληματικές των προηγούμενων ενοτήτων, ενώ υπάρχει και μία απόπειρα επανεκτίμησης ορισμένων βασικών πολιτικών αρχών του Διαφωτισμού, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ανεκτικότητα στη σύγχρονη εποχή.

Αν θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε κάποιες από τις βασικές, θεωρητικές συνεισφορές του βιβλίου, θα λέγαμε ότι είναι, μεταξύ άλλων, η κατανόηση και επικαιροποίηση κάποιων βασικών θέσεων του Αριστοτέλη για τη δικαιοσύνη και την πολιτική φιλία.

Αν θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε κάποιες από τις βασικές, θεωρητικές συνεισφορές του βιβλίου, θα λέγαμε ότι είναι, μεταξύ άλλων, η κατανόηση και επικαιροποίηση κάποιων βασικών θέσεων του Αριστοτέλη για τη δικαιοσύνη και την πολιτική φιλία, θέματα τα οποία σύμφωνα με τις επιστημονικές επιμελήτριες του τόμου, «δεν έχουν εκτενώς μελετηθεί από τη σύγχρονη ηθική και πολιτική φιλοσοφία, κυρίως λόγω των δυσκολιών που εξ ορισμού μεροληπτικές έννοιες, όπως η φιλία και η αγάπη, παρουσιάζουν σε σχέση με την αμεροληψία, την οποία προτάσσουν οι παραδοσιακές κανονιστικές, νεότερες και σύγχρονες, δεοντολογικές και ωφελιμιστικές ηθικές θεωρίες». Επίσης, η εστίαση στον δημοκρατικό χαρακτήρα της αριστοτελικής πολιτικής φιλοσοφίας, με σκοπό την ανάδειξη της επικαιρότητας και της σημασίας «της αριστοτελικής πολιτικής σκέψης σήμερα ως σημαντικού εργαλείου κατανόησης των θεωρητικών δομών του δημοκρατικού πολιτεύματος».

Τι σημαίνει τελικά «ανεκτικότητα» και σε ποιους λόγους οφείλεται η επαναφορά αυτού του όρου τις τελευταίες δεκαετίες, με διαφορετικό περιεχόμενο και σημασία;

Θα μπορούσαμε όμως να υπογραμμίσουμε και μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα και εντάσεις που αναδεικνύονται μέσα από τις έντεκα συνεισφορές του τόμου: Είναι ένας πυρήνας κοινών αξιών απαραίτητη προϋπόθεση για μια κοινή κουλτούρα ή αρκεί η δέσμευση σε κοινούς θεσμούς που θα παρέχουν το πλαίσιο μιας συμβιωτικής σχέσης ανάμεσα σε διαφορετικές συλλογικότητες; Ποια είναι τα πολιτικά και ηθικά χαρακτηριστικά που αναγνωρίζονται στο άτομο και πώς διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος της θεωρητικής προσέγγισης που υιοθετείται κάθε φορά; Τι συνέπειες έχουν αυτές οι συμβάσεις σχετικά με το άτομο σε ό,τι έχει να κάνει με ζητήματα καλλιέργειας, ανάπτυξης ικανοτήτων και παιδείας; Μπορεί η κλασική πολιτική θεωρία να συμπληρωθεί από την πολιτική ψυχολογία και, αν ναι, με ποιους τρόπους; Πώς μπορούν να ενεργοποιηθούν και να αποκτήσουν ουσιαστικό περιεχόμενο βασικές έννοιες της πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισότητα και η ελευθερία; Ποιος είναι ο βαθμός στον οποίο οι πολιτικές και τοπικές κοινότητες επηρεάζονται και απειλούνται τόσο από τις δυνάμεις του παγκόσμιου καπιταλισμού όσο και από το σύγχρονο έθνος-κράτος; Τι σημαίνει τελικά «ανεκτικότητα» και σε ποιους λόγους οφείλεται η επαναφορά αυτού του όρου τις τελευταίες δεκαετίες, με διαφορετικό περιεχόμενο και σημασία;

Ασφαλώς, οι συνεισφορές, τα ερωτήματα και οι εντάσεις που αναδεικνύονται στο Κράτη και πολίτες, είναι πολύ περισσότερα. Αυτό και μόνο το στοιχείο, έρχεται να δείξει όχι μόνο την πολυμέρεια και την αξία αυτού του συλλογικού έργου, αλλά κυρίως τη συνθετότητα του πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι και την προσπάθεια της θεωρίας και της φιλοσοφίας να υποστηρίξει και να τροφοδοτήσει μία σχέση ανάμεσα στα κράτη και τους πολίτες τους, η οποία όμως θα λαμβάνει υπόψη τις πολλαπλές και πολλές φορές ανταγωνιστικές αξιώσεις κοινότητας, ταυτότητας και διαφορετικότητας.

* O ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

Κράτη & Πολίτες
Κοινότητα, Ταυτότητα, Διαφορετικότητα
Συλλογικό
Επιστημονική επιμέλεια: Γκόλφω Μαγγίνη - Ελένη Λεοντσίνη
Σμίλη 2016
Σελ. 492, τιμή εκδότη €27,00