
Για το βιβλίο της Μαρίας Πλαστήρα-Βαλκάνου [επιμέλεια - εισαγωγή - σχόλια] «Το χρονικό μιας εκούσιας απαγωγής» (εκδ. University Studio Press). Μια ιστορία αγάπης «γνωστή, κι από πολλές πλευρές, μοναδική».
Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης
Η ιστορία ήταν ήδη γνωστή. Είναι άλλωστε, από πολλές πλευρές, μοναδική. Στις 8 Μαρτίου του 1914, τρεις μέρες μετά τη δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του Βασιλέως Γεωργίου του Α, στις εφημερίδες της πόλης δημοσιεύεται μια εντυπωσιακή είδηση. Η κόρη ενός από τους επιφανέστερους Εβραίους επιχειρηματίες της πόλης, του Ντίνου Φερνάντεζ Ντιάζ, η Αλίνε, κλέφτηκε με έναν χριστιανό, τον αξιωματικό του ελληνικού στρατού, Σπύρο Αλιμπέρτη.
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, οι ερωτευμένοι συναντήθηκαν σε γνωστό ξενοδοχείο της πόλης, απ’ όπου διέφυγαν με πλοίο. Η συνέχεια είναι επίσης γνωστή: Η Αλίνε ασπάστηκε τον χριστιανισμό και παντρεύτηκαν τον επόμενο μήνα στην Αθήνα. Έπειτα από το τετελεσμένο γεγονός, η οικογένεια της Αλίνε αποδέχτηκε τον γαμπρό, και το ζεύγος έζησε ευτυχισμένο μέχρι το τέλος.
Στις 4 Ιανουαρίου του 1914, ο Σπύρος Αλιμπέρτης είναι έντρομος. Οι γονείς της Αλίνε έχουν αντιληφθεί το ειδύλλιο που έχει αναπτυχθεί και προσπαθούν να το αποτρέψουν.
Όλα αυτά ήταν ήδη γνωστά, όμως πρόσφατα συνέβη κάτι σημαντικό: Η κόρη του Δημήτρη Πικιώνη, Αγνή Πικιώνη, βρήκε στο αρχείο του πατέρα της ολόκληρη την αλληλογραφία που συντηρούσε ο γνωστός αρχιτέκτονας με το ζεύγος, κυρίως με τον Σπύρο Αλιμπέρτη, με τον οποίο τον συνέδεε στενή φιλία. Το αρχείο αυτό, που αποτελείται κατά κύριο λόγο από επιστολές του Σπύρου και της Αλίνε προς τον Πικιώνη, γραμμένες στα γαλλικά οι περισσότερες, το εμπιστεύτηκε η Αγνή στην φιλόλογο Μαρία Πλαστήρα-Βαλκάνου. Κι έτσι ξεκινάει η ιστορία αυτού του βιβλίου, που συνδυάζει τα πολύτιμα τεκμήρια με την μικροϊστορία της πόλης αμέσως μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Ας πάρουμε μια γεύση: Στις 4 Ιανουαρίου του 1914, ο Σπύρος Αλιμπέρτης είναι έντρομος. Οι γονείς της Αλίνε έχουν αντιληφθεί το ειδύλλιο που έχει αναπτυχθεί και προσπαθούν να το αποτρέψουν. Έντρομος, αλλά και εμψυχωμένος, ο Σπύρος γράφει στον έμπιστο φίλο του Δημήτρη Πικιώνη λέγοντάς του ότι είναι αποφασισμένος να φτάσει στα άκρα.
Ο Σπύρος
Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Σπύρος, γεννημένος στο Βουκουρέστι, ζει στην Αθήνα από το 1893, κι έχει έρθει στη Θεσσαλονίκη ως υπασπιστής του ένδοξου στρατηγού Κλεομένη Κλεομένους. Ήταν άλλωστε ένας από τους 3000 άντρες της Μεραρχίας Κλεομένους που προέλασε στην Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου του 12, πριν από την επίσημη παράδοσή της. Είναι επίσης μαθητικός, αστρονόμος, λόγιος και κριτικός λογοτεχνίας, άνθρωπος με μεγάλους ορίζοντες, από γονείς με σημαντική κοινωνική δράση – η μητέρα του, Σωτηρία Αλιμπέρτη, ήταν πρωτοπόρος παιδαγωγός και φεμινίστρια. Εν ολίγοις, δεν θα πτοούνταν με την πρώτη αναποδιά. Οι ενέργειες του πατέρα της Αλίνε, που υποθέτουμε πως ενορχηστρώνει τη διαβολή του, όχι μονάχα δεν τον τρομάζουν, αλλά τον ατσαλώνουν και τον οδηγούν στο να βάλει μπροστά το παράτολμο σχέδιό του.
Τα εμπόδια που έπρεπε να υπερβεί η Αλίνε
Έτοιμος για όλα, πράγματι!
Ας σκεφτούμε όμως το εξής: Αν ο Σπύρος διακινδύνευσε κάποια πράγματα σε αυτήν την υπόθεση, καθώς ήταν και αξιωματικός του στρατού, πολλά περισσότερα ήταν, ψυχικά και αντικειμενικά, τα εμπόδια που έπρεπε να υπερβεί η Αλίνε. Κόρη μιας οικογένειας με αμύθητα πλούτη για τα χρόνια εκείνα, ένοικος της περίφημης Κάζα Μπιάνκα, της βίλας που έχτισε για την οικογένειά της ο Ιταλός αρχιτέκτονας Πιέρο Αριγκόνι, που κοσμεί τη Θεσσαλονίκη μέχρι και σήμερα. Εκεί, άλλωστε τους επισκέπτονταν κι ο αξιωματικός Σπύρος Αλιμπέρτης, εκεί φούντωσε ο έρωτάς τους, που ήταν μάλλον κεραυνοβόλος, κι έλαβε χώρα, εντελώς τυχαία, μια μέρα στο τραμ, όταν η Αλίνε αισθάνθηκε αδιάθετη και ο Σπύρος τη συνόδεψε μέχρι το σπίτι της. Καθόλου ασυνήθιστη έναρξη ειδυλλίου εκείνα τα χρόνια, πράγματι…
Ο έρωτάς της με τον Σπύρο Αλιμπέρτη, και ο εκχριστιανισμός της, της έσωσε τη ζωή.
Τίποτε όμως απ’ όσα ακολούθησαν δεν ήταν συνηθισμένο. Και για να συμβούν όπως συνέβησαν, η Αλίνε δεν υπολόγισε κανένα κόστος, τα ρίσκαρε όλα, βάζοντας πρώτα τα συναισθήματά της. Η ιστορία τη δικαίωσε, κι από πολλές απόψεις, εκείνη είναι η πραγματική ηρωίδα αυτής της ιστορίας.
Τραγική ειρωνεία; Ο έρωτάς της με τον Σπύρο Αλιμπέρτη, και ο εκχριστιανισμός της, της έσωσε τη ζωή. Πλην της αδερφής της Νίνα, και της μητέρας της που πέθανε νωρίτερα, όλα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της, μαζί και πολλά παιδιά, δολοφονήθηκαν από τους Ναζί, το 1933, σε μια κωμόπολη στις Ιταλικές Άλπεις, όπου αναζήτησαν καταφύγιο.
Η αγάπη της για τον άντρα της διατηρήθηκε αμείωτη μέχρι το τέλος του, και πολύ μετά από αυτό, όπως μαρτυρά η επιστολή της προς τον Πικιώνη, λίγες μέρες μετά τον θάνατό του, το 1964.
Πολύτιμη μαρτυρία μιας ολόκληρης εποχής
Το βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας δεν είναι βέβαια απλώς μια συλλογή επιστολών. Οι επιστολές των δύο πρωταγωνιστών προς τον Δημήτρη Πικιώνη είναι αναμφίβολα ο κορμός του, ωστόσο αποτελεί μια σύνθεση κειμενικών και εικονικών στοιχείων που το καθιστούν πολύτιμη μαρτυρία όχι απλώς ένα σπάνιου έρωτα, μιας εκούσιας απαγωγής χωρίς προηγούμενο, αλλά και μιας ολόκληρης εποχής. Διαφαίνεται μέσα από όλα αυτά τα τεκμήρια ένα ολόκληρο κοινωνικό και πολιτισμικό σύμπαν, αυτό της προπολεμικής Θεσσαλονίκης, κι ακόμη πιο συγκεκριμένα, της Θεσσαλονίκης πριν κι από τον Πρώτο Παγκόσμιο, πριν από την μαζική έλευση των προσφύγων, και βέβαια της Θεσσαλονίκης πριν από το Ολοκαύτωμα, στο οποίο η εβραϊκή κοινότητα της πόλης εξολοθρεύτηκε σχεδόν ολοκληρωτικά.
Μια θαυμάσια έκδοση, λοιπόν, εξαιρετικά φροντισμένη κι επιμελημένη, ένα βιβλίο-κόσμημα που αναγάγει το ατομικό βίωμα, την προσωπική ιστορία, σε πολύτιμη συλλογική μαρτυρία.
Το βιβλίο «Το χρονικό μιας εκούσιας απαγωγής – Αλίνε Φερνάντεζ Ντιάζ, Σπύρος Αλιμπέρτης», είναι μια έκδοση του ποιοτικού εκδοτικού οίκου της Θεσσαλονίκης University Studio Press, ενώ το αποτέλεσμα, αλλά και η ίδια η γέννηση του βιβλίου, χρωστούν τα μάλα στην ακάματη φιλόλογο Μαρία Πλαστήρα-Βαλκάνου. Αναζητήστε το!
* Ο Κ.Β. Κατσουλάρης είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Αφαίας και Τελαμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο).