TZIOBAS i ellada apo ti xounda stin krisi 2

Για τη μελέτη του Δημήτρη Τζιόβα «Η Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση – Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης» (μτφρ. Ζωή Μπέλλα, Γιάννης Στάμος, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Στην εποχή των διεπιστημονικών συγκλίσεων, η Μεταπολίτευση, που ξεκίνησε με την πτώση της δικτατορίας και έφτασε μέχρι την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το κρίσιμο 1989 και τη μετέπειτα πορεία της Ελλάδας μέχρι την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010, αξίζει να εκτιμηθεί συνολικά. Όχι μεμονωμένα ιστορικά, πολιτικά, λογοτεχνικά, κοινωνικά, αλλά ευρύτερα πολιτισμικά ως ένα πεδίο ποικίλων δράσεων, οι οποίες αλληλεπιδρούν, ώστε να δημιουργήσουν το προφίλ του Νεοέλληνα, πριν και μετά την έλευση της τρίτης χιλιετίας.

Ο Δημήτρης Τζιόβας, γνωστός και εμβριθής Νεοελληνιστής, έχει περάσει, καιρό τώρα, από την ανάλυση της λογοτεχνίας ως φιλολογικού αντικειμένου στην πολιτισμική θεώρησή της και πλέον ανάγεται σε ευρύτερα κοινωνικοπολιτισμικά συμπεράσματα για όλη την ελληνική κουλτούρα. Μελετώντας, λοιπόν, την εποχή από το 1974 έως σήμερα συμπεραίνει ότι είναι η εποχή των ταυτοτήτων, καθώς όλα συγκλίνουν στην αναζήτηση προσωπικών και συλλογικών προσδιορισμών και εντάξεων, περισσότερο ρευστών ταυτίσεων και λιγότερο απόλυτων, δεσμευτικών αφοσιώσεων.

Μελετώντας, λοιπόν, την εποχή από το 1974 έως σήμερα συμπεραίνει ότι είναι η εποχή των ταυτοτήτων, καθώς όλα συγκλίνουν στην αναζήτηση προσωπικών και συλλογικών προσδιορισμών και εντάξεων, περισσότερο ρευστών ταυτίσεων και λιγότερο απόλυτων, δεσμευτικών αφοσιώσεων.

Με άλλα λόγια, ο Νεοέλληνας αναζητεί ιδεολογίες και σύνολα στα οποία μπορεί να εντοπίσει κοινές παραμέτρους με τις δικές του, όσο κι αν δεν προσχωρεί απόλυτα σ’ αυτές. Ανάμεσα στο άτομο και το έθνος, ανάμεσα στις φιλοδυτικές και αντιδυτικές απόψεις, ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο, ανάμεσα στο προοδευτικό και το συντηρητικό, το παραδοσιακό και το νεωτερικό, ο σύγχρονος Έλληνας επιχειρεί να βρει το στίγμα του. Από την πολιτική δηλαδή εξουσία περνάμε στις έννοιες της πολιτισμικής ηγεμονίας, όπου η πολιτική, η κοινωνική, η καλλιτεχνική κ.λπ. πυραμίδα εντάσσεται σε μια γενικότερη τάση πολιτισμικών πλειονοτήτων και μειονοτήτων, φωνών και ανταγωνισμών. Οι παλιές διαιρέσεις και διπολισμοί δεν έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά αφενός τα όριά τους μετακινούνται συνεχώς κι αφετέρου νέα χωράφια αναδιατάσσονται όσο το νερό του ποταμού οδηγείται σε πλημμυρίδες ή σε αμπώτιδες. Περισσότερο, ο Δημήτρης Τζιόβας βλέπει έναν πολυκεντρισμό, όπου ποικίλες τάσεις και πολιτισμικά μοντέλα συνυπάρχουν σε ένα είδος υβριδοποίησης, τέτοιας που δείχνει μια Ελλάδα αντιφατική όσο και πολύμορφη, ετερόκλιτη όσο και πολυδιάστατη.

TZIOBAS 2

Ο Δημήτρης Τζιόβας γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1957 και είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας. Την περίοδο 2000-2003 διετέλεσε Διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών του ιδίου Πενεπιστημίου. Έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής και διευθύνει τη μεταφραστική σειρά νεοελληνικής λογοτεχνίας που εκδίδεται από το Κέντρο Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Birmingham. To 2011 του απονεμήθηκε το βραβείο του περιοδικού Διαβάζω για το βιβλίο του Ο μύθος της Γενιάς του Τριάντα: Νεοτερικότητα, ελληνικότητα και πολιτισμική ιδεολογία (Πόλις 2011) και το 2022 του απονεμήθηκε το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων για τη συνολική του προσφορά στα γράμματα. Η αγγλική έκδοση του παρόντος βιβλίου επελέγη από την αρμόδια επιτροπή για τη βραχεία λίστα του βραβείου Runciman.

Σ’ αυτόν τον παρονομαστή επίκεινται ποικίλοι αριθμητές, όπως ο αντιαμερικανισμός και οι φιλο/αντι-ευρωπαϊκές απόψεις, η ορθοδοξία και ο θρησκευτικός σκεπτικισμός, η σύνδεση με την αρχαιότητα και ο απογαλακτισμός από αυτήν, η ισχυρή παρουσία στο νεοελληνικό φαντασιακό του Εμφυλίου, η ελληνική ταυτότητα και η κρίση που επέφερε σ’ αυτήν η μετανάστευση και η παγκοσμιοποίηση, η σχέση με τον Άλλο, τον Τούρκο ή τον Εβραίο, οι μάχες για την ελληνική γλώσσα στις ποικίλες μορφές της, ο λογοτεχνικός παράγοντας από τα ευπώλητα ως την ποίηση κι από την πολύμορφη πεζογραφία μέχρι την κριτική, η (επιδιωκόμενη) πολυφωνία των ΜΜΕ, ο κινηματογράφος που εκτείνεται από τον προβληματισμό για την Ιστορία σ’ αυτόν για την οικογένεια, οι νέες υποκουλτούρες των νέων, των γυναικών, της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό κ.ά.

Ο καθηγητής κάνει μια εκτενή χαρτογράφηση των πολιτισμικών κομματιών ενός πολύχρωμου παζλ και δείχνει ότι όλα τα φαινόμενα διαρρηγνύουν παλιές βεβαιότητες κι ανοίγουν δρόμους προς ποικίλες, φυγόκεντρες συχνά, διευθύνσεις.

Έρχεται ως μια καθολική αρχή να συνομαδώσει πολλά ετερόκλιτα στοιχεία και να προτείνει μια συνολική θεώρησή τους, όχι στους μεμονωμένους χώρους της λογοτεχνίας ή της πολιτικής, αλλά στο φιλόξενο περιβάλλον των πολιτισμικών σπουδών.

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλα τα παραπάνω συγκλίνουν σε έναν κοινό παρονομαστή, σ’ αυτόν της αναζήτησης ταυτότητας; Με άλλα λόγια, είναι πειστικό να εκλάβουμε τις ταυτότητες ως την ομπρέλα, κάτω από την οποία στεγάζονται τα ΜΜΕ κι η λογοτεχνία, ο φεμινισμός κι η ευρωπαϊκότητα στο ελλαδικό τοπίο των τελευταίων πενήντα χρόνων; Παρότι είναι μια φιλότιμη προσπάθεια για μια μεγάλη αφήγηση που να ομαδοποιεί, να ταξινομεί και να ερμηνεύει, θα έλεγα ότι, ακριβώς επειδή τα χρόνια αυτά διακρίνονται από φυγόκεντρες τάσεις και πολυεστιακά κέντρα, είναι δύσκολο να τα συμπεριλάβει κανείς σε έναν κοινό άξονα. Κι ακόμα περισσότερο, ο ίδιος ο συγγραφέας, ενώ περιγράφει εξαιρετικά όλες αυτές τις γραμμές της νεοελληνικής ζωής, δεν προχωρά ομαλά και πειστικά στη σύγκλισή τους, δεν αποδεικνύει δηλαδή εκτενώς πώς ορίζουν ταυτότητες· ο προσδοκώμενος στόχος της ταυτοτικής ερμηνείας μένει λίγο εκκρεμής και λιγότερο αιτιολογημένος απ’ όσο θα έπρεπε.

gutenberg TZIOBAS i ellada apo ti xounda stin krisiΧωρίς να έχω να αντιπροτείνω μια καθολική εξήγηση, νομίζω ότι είναι ποικίλα τα εκκρεμή που κινούνται και καλύπτουν τη νεοελληνική πραγματικότητα των τελευταίων πενήντα χρόνων. Ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο, ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, που προτείνει ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου στο βιβλίο του, ανάμεσα στο νεωτερικό και το προνεωτερικό, ίσως δεν υπάρχει μία και μόνη μεγάλη αφήγηση, που να στεγάζει επαρκώς όλα τα εξεταζόμενα φαινόμενα και να ερμηνεύει εν μέρει ή εν όλω τις κατευθύνσεις, τις τάσεις και τα μπρος-πίσω της ελληνικής σκέψης και πράξης. Μέχρι ενός σημείου αυτό μπορεί να θεωρηθεί αναζήτηση ταυτότητας, αλλά συνάμα προεκτείνεται και σε άλλες πολιτισμικές πρακτικές, πολιτικές επιλογές και κοινωνικές τάσεις. Το τοπικό με το επιμέρους αλλά και το εθνικό, με την Ιστορία αλλά και την παράδοση από τη μία και το παγκόσμιο με τις ξένες επιδράσεις, το άνοιγμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις κοινωνικές αλλαγές φαίνεται ως μια εξίσου γενική τοποθέτηση, που μπορεί να ερμηνεύσει πολλά ή όλα.

Ούτως ή άλλως, η μελέτη του Δημήτρη Τζιόβα έρχεται σαν οδοστρωτήρας να ισιώσει τα ανώμαλα, ανεξερεύνητα και ασαφή σαμαράκια της ελληνικής ασφάλτου. Έρχεται ως μια καθολική αρχή να συνομαδώσει πολλά ετερόκλιτα στοιχεία και να προτείνει μια συνολική θεώρησή τους, όχι στους μεμονωμένους χώρους της λογοτεχνίας ή της πολιτικής, αλλά στο φιλόξενο περιβάλλον των πολιτισμικών σπουδών. Έτσι, όποιος μελετήσει το βιβλίο, θα έχει στα χέρια του ένα πολυεργαλείο, για να ξεκλειδώσει πολλές πτυχές του σύγχρονου βίου μας. Θα καταλάβει πιο ευρέως αυτή τη μετα- και διά- εποχή, όπως λέει ο ίδιος ο Δημήτρης Τζιόβας σε συνέντευξή του στον Γιάννη Πανταζόπουλο (Lifo, 7.8.2022), σε μια εποχή όπου όλα συνδέονται κι όλα βαραίνουν σε ένα (άδηλα) οργανωμένο χάος.

Το βιβλίο είναι ένας πολύτιμος οδηγός σκέψης και εξήγησης που με πανοραμικό τρόπο προσφέρει περιγραφικές και ερμηνευτικές εκδοχές της νεοελληνικής πραγματικότητας, έτσι ώστε ο καθένας να προεκτείνει ή να κρίνει αναλογικά πολλά επιμέρους σημεία του βίου μας.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» του Νιλ Πόστμαν (κριτική) – Το «λάθος» του Όργουελ και η δικαίωση του Χάξλεϋ: από την τηλεόραση στον πολιτισμό της εικόνας

Για το βιβλίο του Νιλ Πόστμαν [Neil Postman] «Διασκέδαση μέχρι θανάτου: ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος» (μτφρ. Φωτεινή Ρουγκούνη, Αφροδίτη Τζαμουράνη, εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Το περίφημο βιβλίο ...

«Η δύναμη της τελετουργίας» του Δημήτρη Ξυγαλατά (κριτική) – Homo ritualis: η σημασία των τελετουργιών στη ζωή μας

«Η δύναμη της τελετουργίας» του Δημήτρη Ξυγαλατά (κριτική) – Homo ritualis: η σημασία των τελετουργιών στη ζωή μας

Για το βιβλίο του Δημήτρη Ξυγαλατά «Η δύναμη της τελετουργίας: Συμβολικές πράξεις που μας ενώνουν, μας χωρίζουν και μας εμπνέουν» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Τι κοινό έχουν οι ...

«Ταξίδι στο κράτος: Κυριαρχία, δίκαιο, δικαιώματα» του Δημήτρη Χριστόπουλου (κριτική)

«Ταξίδι στο κράτος: Κυριαρχία, δίκαιο, δικαιώματα» του Δημήτρη Χριστόπουλου (κριτική)

Για το βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Ταξίδι στο κράτος: Κυριαρχία, δίκαιο, δικαιώματα» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: © Πάρις Ταβιτιάν

Γράφει η Μαρία Πουρνάρη

Το νέο βιβλίο του ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ