TZIOBAS i ellada apo ti xounda stin krisi 2

Για τη μελέτη του Δημήτρη Τζιόβα «Η Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση – Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης» (μτφρ. Ζωή Μπέλλα, Γιάννης Στάμος, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Στην εποχή των διεπιστημονικών συγκλίσεων, η Μεταπολίτευση, που ξεκίνησε με την πτώση της δικτατορίας και έφτασε μέχρι την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το κρίσιμο 1989 και τη μετέπειτα πορεία της Ελλάδας μέχρι την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010, αξίζει να εκτιμηθεί συνολικά. Όχι μεμονωμένα ιστορικά, πολιτικά, λογοτεχνικά, κοινωνικά, αλλά ευρύτερα πολιτισμικά ως ένα πεδίο ποικίλων δράσεων, οι οποίες αλληλεπιδρούν, ώστε να δημιουργήσουν το προφίλ του Νεοέλληνα, πριν και μετά την έλευση της τρίτης χιλιετίας.

Ο Δημήτρης Τζιόβας, γνωστός και εμβριθής Νεοελληνιστής, έχει περάσει, καιρό τώρα, από την ανάλυση της λογοτεχνίας ως φιλολογικού αντικειμένου στην πολιτισμική θεώρησή της και πλέον ανάγεται σε ευρύτερα κοινωνικοπολιτισμικά συμπεράσματα για όλη την ελληνική κουλτούρα. Μελετώντας, λοιπόν, την εποχή από το 1974 έως σήμερα συμπεραίνει ότι είναι η εποχή των ταυτοτήτων, καθώς όλα συγκλίνουν στην αναζήτηση προσωπικών και συλλογικών προσδιορισμών και εντάξεων, περισσότερο ρευστών ταυτίσεων και λιγότερο απόλυτων, δεσμευτικών αφοσιώσεων.

Μελετώντας, λοιπόν, την εποχή από το 1974 έως σήμερα συμπεραίνει ότι είναι η εποχή των ταυτοτήτων, καθώς όλα συγκλίνουν στην αναζήτηση προσωπικών και συλλογικών προσδιορισμών και εντάξεων, περισσότερο ρευστών ταυτίσεων και λιγότερο απόλυτων, δεσμευτικών αφοσιώσεων.

Με άλλα λόγια, ο Νεοέλληνας αναζητεί ιδεολογίες και σύνολα στα οποία μπορεί να εντοπίσει κοινές παραμέτρους με τις δικές του, όσο κι αν δεν προσχωρεί απόλυτα σ’ αυτές. Ανάμεσα στο άτομο και το έθνος, ανάμεσα στις φιλοδυτικές και αντιδυτικές απόψεις, ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο, ανάμεσα στο προοδευτικό και το συντηρητικό, το παραδοσιακό και το νεωτερικό, ο σύγχρονος Έλληνας επιχειρεί να βρει το στίγμα του. Από την πολιτική δηλαδή εξουσία περνάμε στις έννοιες της πολιτισμικής ηγεμονίας, όπου η πολιτική, η κοινωνική, η καλλιτεχνική κ.λπ. πυραμίδα εντάσσεται σε μια γενικότερη τάση πολιτισμικών πλειονοτήτων και μειονοτήτων, φωνών και ανταγωνισμών. Οι παλιές διαιρέσεις και διπολισμοί δεν έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά αφενός τα όριά τους μετακινούνται συνεχώς κι αφετέρου νέα χωράφια αναδιατάσσονται όσο το νερό του ποταμού οδηγείται σε πλημμυρίδες ή σε αμπώτιδες. Περισσότερο, ο Δημήτρης Τζιόβας βλέπει έναν πολυκεντρισμό, όπου ποικίλες τάσεις και πολιτισμικά μοντέλα συνυπάρχουν σε ένα είδος υβριδοποίησης, τέτοιας που δείχνει μια Ελλάδα αντιφατική όσο και πολύμορφη, ετερόκλιτη όσο και πολυδιάστατη.

TZIOBAS 2

Ο Δημήτρης Τζιόβας γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1957 και είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας. Την περίοδο 2000-2003 διετέλεσε Διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών του ιδίου Πενεπιστημίου. Έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής και διευθύνει τη μεταφραστική σειρά νεοελληνικής λογοτεχνίας που εκδίδεται από το Κέντρο Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Birmingham. To 2011 του απονεμήθηκε το βραβείο του περιοδικού Διαβάζω για το βιβλίο του Ο μύθος της Γενιάς του Τριάντα: Νεοτερικότητα, ελληνικότητα και πολιτισμική ιδεολογία (Πόλις 2011) και το 2022 του απονεμήθηκε το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων για τη συνολική του προσφορά στα γράμματα. Η αγγλική έκδοση του παρόντος βιβλίου επελέγη από την αρμόδια επιτροπή για τη βραχεία λίστα του βραβείου Runciman.

Σ’ αυτόν τον παρονομαστή επίκεινται ποικίλοι αριθμητές, όπως ο αντιαμερικανισμός και οι φιλο/αντι-ευρωπαϊκές απόψεις, η ορθοδοξία και ο θρησκευτικός σκεπτικισμός, η σύνδεση με την αρχαιότητα και ο απογαλακτισμός από αυτήν, η ισχυρή παρουσία στο νεοελληνικό φαντασιακό του Εμφυλίου, η ελληνική ταυτότητα και η κρίση που επέφερε σ’ αυτήν η μετανάστευση και η παγκοσμιοποίηση, η σχέση με τον Άλλο, τον Τούρκο ή τον Εβραίο, οι μάχες για την ελληνική γλώσσα στις ποικίλες μορφές της, ο λογοτεχνικός παράγοντας από τα ευπώλητα ως την ποίηση κι από την πολύμορφη πεζογραφία μέχρι την κριτική, η (επιδιωκόμενη) πολυφωνία των ΜΜΕ, ο κινηματογράφος που εκτείνεται από τον προβληματισμό για την Ιστορία σ’ αυτόν για την οικογένεια, οι νέες υποκουλτούρες των νέων, των γυναικών, της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό κ.ά.

Ο καθηγητής κάνει μια εκτενή χαρτογράφηση των πολιτισμικών κομματιών ενός πολύχρωμου παζλ και δείχνει ότι όλα τα φαινόμενα διαρρηγνύουν παλιές βεβαιότητες κι ανοίγουν δρόμους προς ποικίλες, φυγόκεντρες συχνά, διευθύνσεις.

Έρχεται ως μια καθολική αρχή να συνομαδώσει πολλά ετερόκλιτα στοιχεία και να προτείνει μια συνολική θεώρησή τους, όχι στους μεμονωμένους χώρους της λογοτεχνίας ή της πολιτικής, αλλά στο φιλόξενο περιβάλλον των πολιτισμικών σπουδών.

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλα τα παραπάνω συγκλίνουν σε έναν κοινό παρονομαστή, σ’ αυτόν της αναζήτησης ταυτότητας; Με άλλα λόγια, είναι πειστικό να εκλάβουμε τις ταυτότητες ως την ομπρέλα, κάτω από την οποία στεγάζονται τα ΜΜΕ κι η λογοτεχνία, ο φεμινισμός κι η ευρωπαϊκότητα στο ελλαδικό τοπίο των τελευταίων πενήντα χρόνων; Παρότι είναι μια φιλότιμη προσπάθεια για μια μεγάλη αφήγηση που να ομαδοποιεί, να ταξινομεί και να ερμηνεύει, θα έλεγα ότι, ακριβώς επειδή τα χρόνια αυτά διακρίνονται από φυγόκεντρες τάσεις και πολυεστιακά κέντρα, είναι δύσκολο να τα συμπεριλάβει κανείς σε έναν κοινό άξονα. Κι ακόμα περισσότερο, ο ίδιος ο συγγραφέας, ενώ περιγράφει εξαιρετικά όλες αυτές τις γραμμές της νεοελληνικής ζωής, δεν προχωρά ομαλά και πειστικά στη σύγκλισή τους, δεν αποδεικνύει δηλαδή εκτενώς πώς ορίζουν ταυτότητες· ο προσδοκώμενος στόχος της ταυτοτικής ερμηνείας μένει λίγο εκκρεμής και λιγότερο αιτιολογημένος απ’ όσο θα έπρεπε.

gutenberg TZIOBAS i ellada apo ti xounda stin krisiΧωρίς να έχω να αντιπροτείνω μια καθολική εξήγηση, νομίζω ότι είναι ποικίλα τα εκκρεμή που κινούνται και καλύπτουν τη νεοελληνική πραγματικότητα των τελευταίων πενήντα χρόνων. Ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο, ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, που προτείνει ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου στο βιβλίο του, ανάμεσα στο νεωτερικό και το προνεωτερικό, ίσως δεν υπάρχει μία και μόνη μεγάλη αφήγηση, που να στεγάζει επαρκώς όλα τα εξεταζόμενα φαινόμενα και να ερμηνεύει εν μέρει ή εν όλω τις κατευθύνσεις, τις τάσεις και τα μπρος-πίσω της ελληνικής σκέψης και πράξης. Μέχρι ενός σημείου αυτό μπορεί να θεωρηθεί αναζήτηση ταυτότητας, αλλά συνάμα προεκτείνεται και σε άλλες πολιτισμικές πρακτικές, πολιτικές επιλογές και κοινωνικές τάσεις. Το τοπικό με το επιμέρους αλλά και το εθνικό, με την Ιστορία αλλά και την παράδοση από τη μία και το παγκόσμιο με τις ξένες επιδράσεις, το άνοιγμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις κοινωνικές αλλαγές φαίνεται ως μια εξίσου γενική τοποθέτηση, που μπορεί να ερμηνεύσει πολλά ή όλα.

Ούτως ή άλλως, η μελέτη του Δημήτρη Τζιόβα έρχεται σαν οδοστρωτήρας να ισιώσει τα ανώμαλα, ανεξερεύνητα και ασαφή σαμαράκια της ελληνικής ασφάλτου. Έρχεται ως μια καθολική αρχή να συνομαδώσει πολλά ετερόκλιτα στοιχεία και να προτείνει μια συνολική θεώρησή τους, όχι στους μεμονωμένους χώρους της λογοτεχνίας ή της πολιτικής, αλλά στο φιλόξενο περιβάλλον των πολιτισμικών σπουδών. Έτσι, όποιος μελετήσει το βιβλίο, θα έχει στα χέρια του ένα πολυεργαλείο, για να ξεκλειδώσει πολλές πτυχές του σύγχρονου βίου μας. Θα καταλάβει πιο ευρέως αυτή τη μετα- και διά- εποχή, όπως λέει ο ίδιος ο Δημήτρης Τζιόβας σε συνέντευξή του στον Γιάννη Πανταζόπουλο (Lifo, 7.8.2022), σε μια εποχή όπου όλα συνδέονται κι όλα βαραίνουν σε ένα (άδηλα) οργανωμένο χάος.

Το βιβλίο είναι ένας πολύτιμος οδηγός σκέψης και εξήγησης που με πανοραμικό τρόπο προσφέρει περιγραφικές και ερμηνευτικές εκδοχές της νεοελληνικής πραγματικότητας, έτσι ώστε ο καθένας να προεκτείνει ή να κρίνει αναλογικά πολλά επιμέρους σημεία του βίου μας.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα» του Νέιθαν Θρωλ (κριτική) – Ανατομία μιας τραγωδίας στην Ιερουσαλήμ

«Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα» του Νέιθαν Θρωλ (κριτική) – Ανατομία μιας τραγωδίας στην Ιερουσαλήμ

Για το βιβλίο-ντοκουμέντο του Νέιθαν Θρωλ [Nathan Thrall] «Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα – Ανατομία μιας τραγωδίας στην Ιερουσαλήμ» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Δώμα). Το μυθιστόρημα τιμήθηκε με το Βραβείο Pulitzer Γενικής Τεκμηριογραφίας 2024. 

Γράφει ο ...

«Η Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση – Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης», του Δημήτρη Τζιόβα (κριτική)

«Η Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση – Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης», του Δημήτρη Τζιόβα (κριτική)

Για τη μελέτη του Δημήτρη Τζιόβα «Η Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση – Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης» (μτφρ. Ζωή Μπέλλα, Γιάννης Στάμος, εκδ. Gutenberg).

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

Ο όρος «μεταπολίτευση» χρησιμοποιείται αρκετά συχνά στον δημόσιο δ...

«Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» του Ντιντιέ Εριμπόν (κριτική) – Θαρραλέα εξομολόγηση για το γήρας και τον θάνατο

«Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» του Ντιντιέ Εριμπόν (κριτική) – Θαρραλέα εξομολόγηση για το γήρας και τον θάνατο

Για το βιβλίο του Ντιντιέ Εριμπόν [Didier Eribon] «Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» (μτφρ. Γιάννης Στεφάνου, εκδ. Νήσος). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Τόσα αξημέρωτα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη». 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Με αφορμή το βιβλίο του, «Κρυμμένη ψυχική ομορφιά» (εκδ. Αρμός), ο Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, μιλά για τη συστημική ψυχοθεραπεία, το κακό, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις, και λέει ότι  «η καλοσύνη μπορεί στην αυθεντική έκφρασή της να αποτελεί έκφραση της ψυχικής ομορφιάς».  ...

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ