«Η δική μας ασθένεια – Μαθήματα ελευθερίας από ένα ημερολόγιο νοσηλείας» του Τίμοθι Σνάιντερ

Πολλές φορές η Book Press έχει φιλοξενήσει παρουσιάσεις βιβλίων του πολυγραφότατου καθηγητή ιστορίας στο Γέιλ Τίμοθυ Σνάιντερ. Βιβλία που ως επί το πλείστον αποτελούν κριτικές παρουσιάσεις των δυο ευρωπαϊκών ολοκληρωτισμών, του ναζισμού και του κομμουνισμού. Αυτό εδώ όμως είναι κάτι διαφορετικό. Αποτελεί την προσωπική του μαρτυρία από τον τρόπο λειτουργίας του αμερικανικού συστήματος υγείας υπέρ του κέρδους και όχι υπέρ των ασθενών. Ο τίτλος του βιβλίου είναι δάνειο από τη φράση ενός από τους Πατέρες της αμερικανικής Δημοκρατίας, του Τζέιμς Μάντισον, ο οποίος με άλλες αφορμές μιλούσε για «τη δημόσια ασθένεια μας». Για τον Σνάιντερ σήμερα αυτή η ασθένεια συνίσταται στη σωματική αρρώστια και στο πολιτικό κακό που την περιβάλλει. Οργή για το αμερικανικό σύστημα υγείας και ενσυναίσθηση για τους ασθενείς είναι τα αισθήματα που αποσκοπεί να προκαλέσει ο συγγραφέας. Και το κατορθώνει απόλυτα.

Οργή για το αμερικανικό σύστημα υγείας και ενσυναίσθηση για τους ασθενείς είναι τα αισθήματα που αποσκοπεί να προκαλέσει ο συγγραφέας. Και το κατορθώνει απόλυτα.

Ο Σνάιντερ γνώρισε προσωπικά τις καθυστερήσεις, συγχύσεις ρόλων, σκοπιμότητες στα αμερικανικά νοσοκομεία όταν λόγω αβάστακτων πόνων σ’ όλο του το σώμα, μυρμήγκιασμα και βήχα, πήγε στα επείγοντα περιστατικά του νοσοκομείου του Νιού Χέιβεν του Κονέτικατ την 29η Δεκεμβρίου 2019. Μετά από 17 ώρες αναμονής όπου δεν γινόταν τίποτα ουσιαστικό και αφού για καλή του τύχη ένας γιατρός εξέτασε πιο λεπτομερειακά τις εξετάσεις του, μπήκε στο χειρουργείο για ρήξη ήπατος. Νωρίτερα, στις 15 Δεκεμβρίου, είχε εγχειριστεί για σκωληκοειδίτιδα. Τότε, του είχαν δώσει την ίδια μέρα εξιτήριο, για να μη επιβαρυνθεί το σύστημα. Στις 23 Δεκεμβρίου αισθάνθηκε πάλι ενοχλήσεις και πήγε σε νοσοκομείο της Φλώριδα, απ’ όπου τον έδιωξαν κρίνοντας πως δεν έχει τίποτα. Για να ακολουθήσει η εισαγωγή στα επείγοντα στις 29 Δεκεμβρίου. Βεβαίως για να είμαι δίκαιος, πρέπει να αναφέρω πως αρχές Δεκεμβρίου ευρισκόταν στη Γερμανία όπου, και εκεί, αν και παραπονέθηκε για ενοχλήσεις, δεν τον εξέτασαν προσεκτικά. Αν όλα αυτά συνέβησαν σ’ ένα άνθρωπο που, αν και μπορούσε, δεν απευθύνθηκε σε «φίλους» για καλύτερη μεταχείριση, φανταζόμαστε τι συμβαίνει στον απλό Αμερικανό πολίτη που έχει κάποια απλή ασφάλιση και ακόμη περισσότερο σ’ αυτόν που δεν έχει καμία.

Η «περιπέτειά» του τον οδήγησε να κρατήσει ένα ημερολόγιο σκέψεων τις οποίες ανέπτυξε περαιτέρω σ’ αυτό το βιβλίο. Ο Σνάιντερ πάντα ήταν υποστηρικτής του κοινωνικού κράτους αλλά τώρα η προσωπική του περιπέτεια του έδωσε κι άλλα επιχειρήματα στην άποψή του πως η ιατρική περίθαλψη από δικαίωμα έχει μετατραπεί σε μηχανισμό μεταφοράς πλούτου προς τους ιατρικούς και νοσοκομειακούς ομίλους. Στις ΗΠΑ, σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας, αντί περίθαλψης με κάποια μεταφορά πλούτου, έχουμε μεταφορά πλούτου με κάποια περίθαλψη. Γι’ αυτό και το προσδόκιμο ζωής στη χώρα δεν αυξανόταν με τους ρυθμούς που αυξανόταν στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο, ενώ την περίοδο της κόβιντ μειώθηκε έως και δύο έτη, ειδικά στους ισπανόφωνους και τους μαύρους πληθυσμούς. Ενώ οξύνονται και οι ανισότητες στο σύστημα υγείας, κυρίως κατά των Αφροαμερικανών.

Στις ΗΠΑ, σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας, αντί περίθαλψης με κάποια μεταφορά πλούτου, έχουμε μεταφορά πλούτου με κάποια περίθαλψη.

Η Αμερική υποτίθεται ότι ταυτίζεται με την ελευθερία, αλλά οι αρρώστιες και ο φόβος καθιστούν τους πολίτες της λιγότερο ελεύθερους από τους πολίτες των ευρωπαϊκών κρατών. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα όταν σ’ αυτή την «ελευθερία» ομνύουν άνθρωποι που φέρουν μεγάλες ευθύνες για τις συνθήκες που οδηγούν στην ασθένεια και την ανημπόρια τους συμπολίτες τους. Η εμπορευματοποιημένη ιατρική βλάπτει πολύ σοβαρά την υγεία. Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας της αντίληψης του συγγραφέα. Η υγεία είναι δικαίωμα για την ελευθερία. Και αυτό παραβιάζεται βάναυσα στις ΗΠΑ. Κάτι που κατά τη διάρκεια της πανδημίας αναδείχθηκε με τραγικό τρόπο, λόγω και των παράλογων ενεργειών ενός ανισόρροπου προέδρου όπως ο Τραμπ.

Οι ανισότητες στην αντιμετώπιση της υγείας παραβιάζουν την αρχή πως όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι. Το μαθαίνουν αυτό πολύ καλά οι Αφροαμερικανές μητέρες και τα νεογέννητά τους. Το ποσοστό θνησιμότητας των νεογέννητων παιδιών τους είναι υψηλότερο απ’ αυτό στην Αλβανία, στο Καζακστάν, στην Κίνα και σ’ άλλες εβδομήντα χώρες. Το ξέρουν πολύ καλά τα εκατομμύρια ανασφάλιστων Αμερικανών. Ακόμη και άνθρωποι σαν τον Σνάιντερ που υποτίθεται ανήκουν στους ισχυρούς του πνεύματος, το ζουν στο πετσί τους όταν χρειαστεί. Μόνο οι ισχυροί του χρήματος και της πολιτικής εξουσίας δεν έχουν αίσθηση της πραγματικότητας. Ή, μάλλον, έχουν αλλά η εμπορευματοποιημένη περίθαλψη προέχει της υγείας των ανθρώπων.

Το ποσοστό θνησιμότητας των νεογέννητων παιδιών των αφροαμερικανών είναι υψηλότερο απ’ αυτό στην Αλβανία, στο Καζακστάν, στην Κίνα και σ’ άλλες εβδομήντα χώρες.

Η κακή περίθαλψη του σώματος εξηγεί, κατά τον συγγραφέα, και την κακή ψυχική υγεία. Αν η υγειονομική περίθαλψη γίνεται προνόμιο, τότε αυτή εξαχρειώνει όλους όσοι την λαμβάνουν και σκοτώνει όσους την στερούνται τελείως. Δυστυχώς στις ΗΠΑ υπάρχουν άνθρωποι που στερούνται παντελώς κάθε περίθαλψης. Η εσκεμμένη όμως στέρηση υγείας είναι αδικοπραξία πολύ συναφής με τις εσκεμμένες δολοφονίες λαών και φυλών. Τ’ ότι η υγεία είναι δικαίωμα φαντάζει σήμερα μια παράξενη ιδέα για πολλούς Αμερικανούς, κι όμως, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ΗΠΑ με τη ψήφιση του Καταστατικού του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και τη ψήφιση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δεσμεύτηκαν στην εφαρμογή της. Σήμερα, οι περισσότεροι Αμερικανοί έχουν συμβιβαστεί με την απεμπόληση αυτού του δικαιώματος. Θα περίμενα εδώ ο συγγραφέας να περιγράψει λίγο περισσότερο τις προσπάθειες που έγιναν για να απαξιωθούν και να μετριαστούν οι αλλαγές του Obamacare.

Ο Timothy David Snyder (Οχάιο, 1969) είναι ιστορικός ειδικευμένος στην ιστορία της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και του Ολοκαυτώματος. Είναι καθηγητής Ιστορίας στην έδρα Richard C. Levin του Πανεπιστημίου Yale και μόνιμος συνεργάτης του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών της Βιέννης. Μεταξύ των πολλών βραβείων του συγκαταλέγονται το Βραβείο Πολιτικού Στοχασμού Χάννα Άρεντ (2013), το Βραβείο Ευρωπαϊκής Κατανόησης της έκθεσης της Λειψίας (2012) και το βραβείο της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών (2012).

Αυτή η κατάσταση οδηγεί τους Αμερικανούς όταν υποφέρουν να παραμένουν στο σπίτι και στον ιδιωτικό τους πόνο ή να παίρνουν φάρμακα χωρίς συνταγή, πράγμα που πολλές φορές τους οδηγεί στον θάνατο. Οι Αμερικανοί περνούν από την άρνηση του πόνου στην άρνηση του προβλήματος, αφού αυτή είναι η μοναδική εναλλακτική που διαθέτουν. Έτσι «μαθαίνουν» να τα βγάζουν πέρα χωρίς δημόσιο σύστημα υγείας, αλλά και χωρίς συνδικάτα, με κακές δουλειές, λιγότερους φίλους, περισσότερο ρατσισμό και περισσότερο θυμό. Κάτι που το βγάζουν όταν πάνε και ψηφίζουν δημαγωγούς και λαϊκιστές σαν τον Τραμπ. Όπως γλαφυρότατα γράφει ο Σνάιντερ «ο πόνος έχει γίνει μέρος της οικονομίας και του πολιτικού μας συστήματος. Κάποτε οι Αμερικανοί πολιτικοί ανταγωνίζονταν σε οράματα για ένα λαμπρότερο μέλλον. Τώρα η πολιτική μας σε μεγάλο βαθμό συνίσταται στο να επιζητεί κανείς τον πόνο και να τον χρησιμοποιεί προς όφελός της» (σ. 52).

Η κακουχία σίγουρα δεν αρέσει σ’ όσους την υφίστανται, αρέσει όμως σ’ όλους όσοι μέσω της εμπορευματοποιημένης ιατρικής κερδίζουν απ’ αυτήν. Αφού οι Αμερικανοί δεν μπορούν ν’ ανακουφιστούν στο σύστημα υγείας τους, καταφεύγουν στα οπιοειδή και εθίζονται σ’ αυτά. Εδώ ο Σνάιντερ κάνει μια πολύ σημαντική επισήμανση. Στις Πολιτείες που υπάρχει υπερκατανάλωση οπιοειδών, οι πολίτες ψήφισαν τον Τραμπ. Στην Αμερική επικρατεί το εξής παράδοξο. Αν δεν ζητάς ιατρική βοήθεια, θεωρείσαι άξιος. Στον γιατρό καταφεύγουν οι «μαύροι», οι άστεγοι, οι πόρνες και οι τεμπέληδες. Για τ’ ότι η υγεία τους είναι κακή, φταίνε μόνο οι ίδιοι. Άλλη μια παράμετρος των καταστροφικών επιπτώσεων της κατά Μάικλ Σαντέλ «τυραννίας της αξιοκρατίας». Όμως «το να αντιτίθεσαι στην υγειονομική περίθαλψη επειδή υποψιάζεσαι ότι αυτή βοηθά τους ανάξιους είναι σαν να σπρώχνεις κάποιον σε γκρεμό και μετά να πηδάς και ο ίδιος, νομίζοντας ότι θα πέσεις στα μαλακά πάνω στο πτώμα του ατόμου που σκότωσες» (σ. 55).

Στην Αμερική επικρατεί το εξής παράδοξο. Αν δεν ζητάς ιατρική βοήθεια, θεωρείσαι άξιος. Στον γιατρό καταφεύγουν οι «μαύροι», οι άστεγοι, οι πόρνες και οι τεμπέληδες.

Τα παραδείγματα που δίνει ο συγγραφέας από τη γέννηση και την εκπαίδευση που έλαβε ο πρώτος του γιος στην Αυστρία, δείχνουν τη διαφορά των συστημάτων. Ο Σνάιντερ είναι ένας Αμερικανός φιλελεύθερος, κάτι σαν Ευρωπαίος σοσιαλδημοκράτης, που τονίζει την εμφανή διαφορά μεταξύ της λογικής του κέρδους και της λογικής της ζωής. Και ως πραγματικός φιλελεύθερος και σοσιαλδημοκράτης δεν θα μπορούσε να μη τονίσει πως ελευθερία δεν υπάρχει εκεί όπου απουσιάζει η αλληλεγγύη. Κανείς δεν είναι ελεύθερος χωρίς βοήθεια, τονίζει. Και ελευθερία συνεπάγεται χρόνο και έγνοια για τα παιδιά. Πράγματα άγνωστα στους Αμερικανούς.

Αν μέχρι εδώ ήταν επικριτικός για το αμερικανικό σύστημα υγείας, γίνεται καταπέλτης όταν με συναρπαστικό τρόπο θίγει το πώς η αμερικανική Πολιτεία υπό τον Τραμπ αντιμετώπισε την πανδημία. Αρχικά, άρνηση του γεγονότος, μετά υποτίμησή του και στη συνέχεια απόδοση των ευθυνών σε τρίτους. Η προεδρία Τραμπ και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν εγκαινίασαν καμία λογική συζήτηση για την ιστορία και την αντιμετώπιση των πανδημιών και δεν υιοθέτησαν καμία επιστημονική μέθοδο για τη μελέτη της Covid-19. Αντιθέτως, ο Πρόεδρος Τραμπ έγραφε στο τουίτερ: «Τα τριαντάφυλλα είναι κόκκινα/ οι βιολέτες είναι μπλε/ δεν είναι κακό ο κορονοϊός/ η γρίπη όμως είναι». Ο πρόεδρος αρνούνταν μέχρι τέλους τη σημασία των τεστ, τη χρήση της μάσκας και αντ’ αυτού πρότεινε τη χρήση υδροξυχλωροκίνης που φαίνεται να σκότωσε πολλούς απ’ όσους τον άκουσαν. Για πρώτη φορά οι Αμερικανοί είχαν πρόεδρο που πουλούσε γιατροσόφια. (Εμείς εδώ είμαστε πιο τυχεροί. Έχουμε, μέχρι στιγμής, μόνο αρχηγό κόμματος με κοινοβουλευτική παρουσία που κάνει το ίδιο). Όποιος τολμούσε να φέρει αντιρρήσεις στον πρόεδρο απολυόταν. Οι αυταρχικοί ηγέτες μπορούν να συμβιώνουν μόνο με αυλοκόλακες, τονίζει. Ο ηγεμόνας δεν ήθελε να ακούγονται τ’ άσχημα νέα και έτσι έπεισε εαυτόν και τους συνεργάτες τους πως αυτά δεν υπάρχουν. Μόνο που η αμερικανική κοινωνία και οι πολίτες ζούσαν σε συνθήκες υπερβολικών θανάτων από την πανδημία. Στην Αμερική αρνήθηκαν να κάνουν τεστ που θα τους έδινε μια τεκμηριωμένη θέση για την κατάσταση και θα βοηθούσε και τους γιατρούς να αποκτήσουν ιδέες για το πώς ν’ αντιμετωπίσουν την ασθένεια. Αλλά οι πολιτικοί που ενστερνίζονται την άγνοια, οδηγούνται ώστε η επόμενη κίνησή τους να είναι οι λεονταρισμοί και οι αστήρικτες καταγγελίες για φανταστικούς εχθρούς. Αλλά και στη συνέχεια οι πόροι καταμερίζονταν ανάλογα με τον βαθμό αφοσίωσης της κάθε Πολιτείας στον τύραννο.

Πάντως, αν και δεν αποφεύγει να ρίχνει ευθύνες και στους γιατρούς για τα δεινά του συστήματος, υποστηρίζει πως ο κύριος υπεύθυνος είναι το ότι αυτοί υποχρεώνονται να αντιμετωπίζουν τους ασθενείς τους υπό τη λογική του κέρδους, υπό τη λογική της σχέσης κόστους-οφέλους και όχι υπό τη λογική «η υγεία είναι δικαίωμα». Οι γιατροί δεν μπορούν να εστιάζουν σ’ ένα ασθενή γιατί δίπλα τους υπάρχουν πολλοί άλλοι. Έτσι δεν εστιάζουν σε κανέναν. Τα νοσοκομεία ως ιδρύματα έχουν κίνητρο να σάς διώχνουν όταν μειώνεται η ροή των εσόδων από εσάς και όχι να επαναφέρουν την υγεία σας. Στα νοσοκομεία, το σώμα γίνεται εργαλείο. Όλοι οι παράγοντές του, από τους γιατρούς και τους νοσηλευτές μέχρι τους τεχνικούς και τους βοηθούς, ακόμη και να προσπαθούν να εξανθρωπίσουν το εργαλείο, παραμένουν έρμαια του συστήματος. Πρέπει όμως και αυτοί κάποια στιγμή να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Και όχι «να γίνονται μέρος του σκηνικού των διαφημίσεων, αχυράνθρωποι των οποίων τα στημένα χαμόγελα αποσκοπούν να καλύψουν τα κενά στο άμορφο μωσαϊκό των αλληλοανταγωνιζόμενων νοσοκομείων μας» (σ. 107). Έτσι δεν θα ήταν αναγκασμένος ο πάσχων Σνάιντερ να αναμένει 17 ώρες στα επείγοντα, να του κάνουν ενέσεις και να κοιτούν τα κινητά τους, οπότε να αναγκάζονται να τις ξανακάνουν, ή να υποβληθεί σε υπερηχογράφημα από ένα τεχνικό χωρίς μάσκα που έβηχε συνεχώς. Πραγματικά αν δεν ήμασταν στην Ελλάδα, δεν θα πιστεύαμε τα τραγελαφικά περιστατικά της «θεραπείας» του που περιγράφει ο συγγραφέας. Μια λύση, κατά τον Σνάιντερ, θα ήταν ο γιατρός στο σπίτι και η προληπτική ιατρική, αλλά αυτά δεν εμπίπτουν στην εμπορευματοποιημένη ιατρική.

Μια καταπληκτική μαρτυρία από ένα μάστορα του γραπτού λόγου και γνώστη της ιστορίας των πραγμάτων που θίγει. Η μετάφραση καλή, αν και μια πιο προσεκτική επιμέλεια θα διόρθωνε λάθη σαν αυτό της αναφοράς «στον ποιητή Άνταμ Μίκιεβιτς». Εννοείται μιλάμε για τον μεγάλο Πολωνό συγγραφέα του ρομαντισμού Άνταμ Μιτσκιέβιτς.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Η οικονομική λογική υπαγορεύει ότι ο μεσάζων πρέπει να παραμερίζεται όποτε είναι δυνατόν και ξέρουμε πώς αυτό είναι δυνατόν στην προκειμένη περίπτωση: με ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλειας στο επίκεντρο των πραγμάτων και την ιδιωτική ασφάλιση στο περιθώριο. Οι χώρες με το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής έχουν δείξει ότι αυτό λειτουργεί. Χιλιάδες γιατροί το έχουν υποστηρίξει. Αν περάσουμε όλοι μαζί τη γέφυρα προς την υγεία, τα τρολ δεν θα μπορέσουν να μας σταματήσουν. Μια οικονομία της αγοράς όπως η δική μας λειτουργεί καλύτερα όταν υπάρχει μέριμνα για τους ανθρώπους. Αν θέλουμε ελευθερία, τότε δεν θυσιάζουμε την αυτοδιάθεση των ανθρώπων στο βωμό του δόγματος της αγοράςׄ απεναντίας, υποχρεώνουμε τις αγορές να υπηρετούν την ελευθερία». (σ. 129)