Γαλλοφωνία, Γκονκούρ και μια ξεχωριστή μαροκινή συγγραφέας

Φέτος η Γαλλοφωνία γιορτάζει τα πενήντα χρόνια επίσημης ζωής της, αλλά η γαλλόφωνη λογοτεχνία αναγνωρίζεται για πρώτη φορά το 1921 με την απονομή του λογοτεχνικού βραβείου Γκονκούρ στον Νέγρο συγγραφέα René Maran (1887-1960) για το μυθιστόρημά του Batouala. To 1939 κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή του Aimé Césaire, ποιητή και πολιτικό από τη Μαρτινίκα, ενώ το 1948 o Σαρτρ προλογίζει την ανθολογία νέγρικης ποίησης με ένα κείμενο που τιτλοφορείται Orphée noir. Ο νεολογισμός «Νεγροσύνη» επιλέγεται σκόπιμα για να επανεκτιμηθεί η υποτίμηση του Νέγρου από τους αποικιστές. To 1950 κυκλοφορεί το δοκίμιο του Aimé Césaire Discours sur le colonialisme, ενώ το 1968 δημοσιεύεται το μυθιστόρημα του Αμαντού Κουρουμά Οι ήλιοι των ανεξαρτησιών, όπου καταγγέλλεται με ειρωνεία η απουσία ελευθερίας, η οποία ωθεί τον άνθρωπο σε οικονομική, ηθική και πνευματική εξαθλίωση. Λίγα χρόνια μετά την ανεξαρτησία της Ακτής του Ελεφαντοστού, η κατάσταση στη χώρα επιδεινώνεται, η αποχώρηση των Γάλλων δεν οδηγεί στην ευημερία ή την ελευθερία. Η δημοκρατία δεν είναι παρά μια παγίδα, ένα άπιαστο ιδανικό.

Σήμερα, σε μια εποχή «διαπολιτισμικής Γαλλοφωνίας» μιλάμε περισσότερο για πολιτιστική πολυμορφία και μια «παγκόσμια λογοτεχνία στη γαλλική γλώσσα», που υπερβαίνει τα ασφυκτικά εθνικά όρια αναδεικνύοντας την οικουμενική διάσταση της λογοτεχνίας και της γαλλικής γλώσσας.

Σήμερα, σε μια εποχή «διαπολιτισμικής Γαλλοφωνίας» μιλάμε περισσότερο για πολιτιστική πολυμορφία και μια «παγκόσμια λογοτεχνία στη γαλλική γλώσσα», που υπερβαίνει τα ασφυκτικά εθνικά όρια αναδεικνύοντας την οικουμενική διάσταση της λογοτεχνίας και της γαλλικής γλώσσας.

Σε αυτό το πνεύμα είναι γραμμένα τα έξι σύντομα κείμενα της γαλλόφωνης Μαροκινής συγγραφέως και δημοσιογράφου Λεϊλά Σλιμανί, τα οποία κυκλοφόρησαν στα γαλλικά μεταξύ Απριλίου 2014 και Ιουνίου 2016, στο εβδομαδιαίο, ανεξάρτητο, αντισυμβατικό γαλλικό περιοδικό Le un/1 στο οποίο οι λογοτέχνες εκφράζονται για επίκαιρα κοινωνικά και πολιτικά θέματα.

Η καταξιωμένη συγγραφέας Λεϊλά Σλιμανί

Το 2016 η Σλιμανί απέσπασε το λογοτεχνικό βραβείο Γκονκούρ για το μυθιστόρημά της Chanson douce (Γλυκό τραγούδι, μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, εκδ. Ψυχογιός), το 2017 εξελέγη εκπρόσωπος του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για τη Γαλλοφωνία, για να συμμετάσχει στο Μόνιμο Συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού της Γαλλοφωνίας. Από το 2008 είναι πρόεδρος του Prix du Livre Inter και μέλος της κριτικής επιτροπής του Αμερικανικού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Deauville και πρόσφατα κυκλοφόρησε το τελευταίο της μυθιστόρημα Aux pays des autres (Στις χώρες των άλλων) που αποτελεί τον πρώτο τόμο μιας τριλογίας.

Νέα, τολμηρή, περήφανη και επαναστάτρια, η Μαροκινή γαλλόφωνη συγγραφέας είναι ένα φωτεινό αστέρι στον ουρανό της γαλλόφωνης λογοτεχνίας και έχει καθιερωθεί, με δύναμη, χάρη στην άμεση και ελεύθερη πένα της που εύκολα τολμά το απαγορευμένο και αποτινάσσει τους προϊδεασμούς, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις περί φεμινισμού. Όταν ρωτήθηκε για το ενδιαφέρον της αναφορικά με το θέμα της σεξουαλικότητας στα έργα της, σημείωσε ότι προσεγγίζει το θέμα από την πλευρά του σώματος. «Υπάρχουμε είμαστε εύθραυστοι και ευάλωτοι, πεθαίνουμε, τραυματιζόμαστε και υποταγόμαστε μέσω του σώματος. Αυτό το σώμα με την ευθραυστότητα, τη δύναμη και την ικανότητά του να αντιστέκεται, την παρουσία του στον κόσμο με καλεί. Μέσα από τα γραπτά μου θέλω να γράψω, να μοιραστώ και να καταθέσω τι σημαίνει να είσαι γυναίκα και να έχεις σώμα γυναίκας».

Στη Γαλλία, η Σλιμανί είναι ένα αστέρι της λογοτεχνίας. Στο Μαρόκο είναι μια διανοούμενη που ενοχλεί. Στο Παρίσι και το Ραμπάτ, είναι πάντα στη χώρα των άλλων.

Στη Γαλλία, η Σλιμανί είναι ένα αστέρι της λογοτεχνίας. Στο Μαρόκο είναι μια διανοούμενη που ενοχλεί. Στο Παρίσι και το Ραμπάτ, είναι πάντα στη χώρα των άλλων. Σε μια εποχή που η παγκόσμια κοινότητα προβληματίζεται έντονα από την αναζωπύρωση του ισλαμικού φονταμενταλισμού, η Σλιμανί γράφει έξι κείμενα για τον φονταμενταλισμό, τον ρατσισμό, την ανεκτικότητα, την ελευθερία σκέψης, την ανάγκη υπεράσπισης των πεποιθήσεων και των αξιών μας, τη μετανάστευση, τον αγώνα ενάντια στον θρησκευτικό φανατισμό και τον σκοταδισμό, τον διάλογο των πολιτισμών καθώς και τη δύναμη της λογοτεχνίας ως απαραίτητο και μοναδικό «όργανο» για μια δικαιότερη κοινωνία, στην οποία πρέπει να ξαναμάθουμε να ζούμε όλοι μαζί: 

«Είμαι το παιδί όλων αυτών των ξένων και είμαι Γαλλίδα. Είμαι μετανάστρια, Παριζιάνα, ελεύθερη γυναίκα, σίγουρη ότι μπορείς να αυτοπροσδιοριστείς χωρίς να πρέπει να ακυρώσεις τους άλλους. Ότι η εθνικότητα δεν είναι ούτε δόξα, ούτε τιμή». (σελ. 56)

Τα κείμενα της Σλιμανί αποτελούν ωδή στο θάρρος και την ελευθερία. Μη διστάζοντας να εμπλακεί προσωπικά και να μιλήσει για την παιδική της ηλικία στο Μαρόκο και τη δυσαρέσκειά της για τα κοινωνικά γεγονότα, η συγγραφέας, με τόλμη, χωρίς ταμπού, στρογγυλεύματα και υπεκφυγές, χάρη και απλότητα, μιλάει για τη δύναμη των λέξεων και διατείνεται ότι η λογοτεχνία παραμένει το μεγάλο βήμα για την έκφραση της ελευθερίας:

«Επειδή είναι ένα τεράστιο πεδίο ελευθερίας που ο καθένας μπορεί να πει τα πάντα, που μπορεί να προσεγγίσει το κακό, να διηγηθεί τη φρίκη, να ξεπεράσει τα όρια των κανόνων της ηθικής και της κοσμιότητας· γι' αυτό η λογοτεχνία είναι πιο απαραίτητη από ποτέ. Αποκαθιστά την πολυπλοκότητα και την αμφισημία σε έναν κόσμο που τις έχει απορρίψει. Μπορεί να ακροαστεί, χωρίς εξωραϊσμούς και αυταρέσκεια, ό,τι πιο άσχημο, πιο επικίνδυνο και πιο ανίερο παράγουν οι κοινωνίες μας... Για να παίξει όμως πλήρως τον ρόλο της, πρέπει να μείνει στο ύψος της και στα ιδανικά της». (σελ. 26)

Η Λεϊλά Σλιμανί γεννήθηκε το 1981 στη Γαλλία, είναι μαροκινής καταγωγής, και έχει σπουδάσει στο Ινστιτούτο  Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι. Το 2014 εκδόθηκε το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Dans le Jardin del' Ogre, το οποίο αναφέρεται στον γυναικείο εθισμό στο σεξ. Για το δεύτερο μυθιστόρημά της Γλυκό τραγούδι (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, εκδ. Ψυχογιός) της απονεμήθηκε το σημαντικότερο γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο, το Goncourt.

Η Λεϊλά Σλιμανί δεν αποκρύπτει τα φαινόμενα μίσους που διαχέονται στα κοινωνικά δίκτυα και την έκθεση των συγγραφέων. Με την περίπτωση του Michel Houellebecq και το μυθιστόρημά του Η υποταγή (μτφρ. Λίνα Σιπητάνου, εκδ. Εστία), που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις θίγεται το θέμα της αυτολογοκρισίας και της ευθύνης της λογοτεχνίας με παραδείγματα άλλων καταξιωμένων συγγραφέων οι οποίοι απειλούνται για τα γραπτά τους. 

Η συλλογή περιλαμβάνει κείμενα μυθοπλασίας, δηλώσεις της συγγραφέως, παιδικές ονειροπολήσεις, μαρτυρίες. Η συγγραφέας μάς προτρέπει να δίνουμε προσοχή στις λεπτομέρειες, να αναρωτιόμαστε, να ξαναδιαβάζουμε το παρελθόν και να συγκρίνουμε. Η κατάσταση σήμερα δεν είναι κατ' ανάγκην καλύτερη από πριν. Η σύγχρονη ζωή δεν είναι πάντα συνώνυμη με το άνοιγμα. H άμεση και καυστική της συγγραφική πένα ξεσηκώνει θύελλα κριτικών στον μουσουλμανικό κόσμο γιατί δεν φοβάται να γράψει «δυνατά» όσα σκέφτεται! Εγείρει ορθώς την ανησυχία για τον αναλφαβητισμό στον μουσουλμανικό κόσμο, καταλήγοντας:

«Αυτοί οι φανατικοί, αυτοί οι βάρβαροι, οι απαίδευτοι και αδαείς, κραδαίνουν ένα και μόνον βιβλίο, που μάλιστα δεν το 'χουν διαβάσει καλά καλά. Ο αραβικός κόσμος έχει 60 εκατομμύρια αναλφάβητους σε σύνολο πληθυσμού 280 εκατομμυρίων. Σύμφωνα με την ALESCO, την αραβική οργάνωση για την εκπαίδευση, τον πολιτισμό και τις επιστήμες, κάθε κάτοικος αφιερώνει μόνον έξι λεπτά τον χρόνο στην ανάγνωση ενός βιβλίου και η μεγάλη πλειονότητα των βιβλίων που εκδίδονται μιλούν για τη θρησκεία. Όλοι οι Άραβες δικτάτορες το ξέρουν καλά: αν μορφώσεις τους ανθρώπους, διατρέχεις τον κίνδυνο να σε ανατρέψουν. Και να παρελάσουν μια μέρα με ένα στυλό στο χέρι». (σελ. 30-31)

Η κατάσταση σήμερα δεν είναι κατ' ανάγκην καλύτερη από πριν. Η σύγχρονη ζωή δεν είναι πάντα συνώνυμη με το άνοιγμα.

Για τη Γαλλίδα, Λεϊλά Σλιμανί, Μαροκινής προέλευσης, η αντίσταση στην τρομοκρατία είναι μια εσωτερική κραυγή. Διαμαρτύρεται για τους φονταμενταλιστές αναφερόμενη στον Victor Hugo και διεκδικώντας την ελευθερία της:

«Δεν υπήρξα ποτέ θρησκευόμενη και εθνικίστρια. Απέφευγα πάντα τα αγελαία κινήματα. Αλλά το Παρίσι είναι η πατρίδα μου από τη μέρα που εγκαταστάθηκα εδώ. Εδώ έγινα ελεύθερη, εδώ ερωτεύτηκα, εδώ μέθυσα, εδώ γνώρισα τη χαρά, εδώ βρήκα πρόσβαση στην Τέχνη, τη μουσική, την ομορφιά. Στο Παρίσι έμαθα τι είναι πάθος για ζωή». (σελ. 49)

Στα κείμενα αυτά θα ανακαλύψετε μια διαφορετική Σλιμανί, την οποία ο συγγραφέας Eric Fottorino παρουσιάζει ως «πολύπλευρη συγγραφέα της οποίας η φωνή δεν σταματάει ποτέ να μας απευθύνεται, πότε σαν ψίθυρος και πότε σαν κραυγή».

* Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ είναι Διδάκτωρ γαλλόφωνης και συγκριτικής λογοτεχνίας,
μεταφράστρια και υπεύθυνη επικοινωνίας του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης.

Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες
Leila Slimani
Μτφρ. Ρούλα Γεωργακοπούλου
Στερέωμα 2019
Σελ. 72, τιμή εκδότη €13,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ LEILA SLIMANI