alt

Για το βιβλίο του Ian Kershaw «Στην κόλαση των δύο πολέμων – Ευρώπη, 1914-1949» (μτφρ. Ελένη Αρσενίου, εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Ανακαλώντας στη μνήμη του το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στέφαν Τσβάιχ, κι ας ήταν βαθύτατα πασιφιστής κι ανθρωπιστής, έγραφε μολαταύτα: «Υπήρχαν παρελάσεις στους δρόμους, σημαίες, κορδέλες και μουσική που ηχούσε από παντού, νεαροί κληρωτοί στρατιώτες βάδιζαν θριαμβευτικά, με τα πρόσωπά τους να προκαλούν επευφημίες». Ο Τσβάιχ ένιωσε ότι «το μίσος και η απέχθειά μου για τον πόλεμο» υποχώρησαν προσωρινά μπροστά στο «μεγαλειώδες, εκστατικό, θελκτικό θέαμα». Και νωρίτερα στην Ιταλία, το 1909, οι Ιταλοί Φουτουριστές διατράνωναν στο Μανιφέστο τους: «Θέλουμε να δοξάσουμε τον πόλεμο, τη μόνη πηγή υγείας στον κόσμο – τον μιλιταρισμό, τον πατριωτισμό, τον καταστροφικό πόλεμο».

Ήδη κατά τη «Χρυσή Εποχή» πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχαν όλες οι θεωρίες και οι ιδέες που στην πράξη θα κορυφώνονταν με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την τερατωδία των στρατοπέδων εξόντωσης: ο αντισημιτισμός, η ευγονική, η φυλετική καθαρότητα.

Ήδη κατά τη «Χρυσή Εποχή» πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχαν όλες οι θεωρίες και οι ιδέες που στην πράξη θα κορυφώνονταν με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την τερατωδία των στρατοπέδων εξόντωσης: ο αντισημιτισμός, η ευγονική, η φυλετική καθαρότητα. Η εξάπλωση του αγαθού της βασικής παιδείας σήμαινε ότι περισσότεροι, διαβάζοντας φθηνές λαϊκές εφημερίδες, επηρεάζονταν από τούτες τις ιδέες. Και η βαρβαρότητα συντελούνταν ήδη αλλού: Από το 1885 έως το 1908, στο Κονγκό, δέκα εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά θανατώθηκαν από τον βασιλιά Λεοπόλδο Β΄του Βελγίου. Από το 1904 έως το 1907 οι Γερμανοί διέπραξαν στη σημερινή Ναμίμπια γενοκτονία κατά των Χερέρο και των Νάμα.

Αυτή ήταν η δεινή αλήθεια πίσω από την εκλέπτυνση της Ευρώπης και το επίχρισμα του πολιτισμού της, και στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα ο ποταμός της ευρωπαϊκής ιστορίας φούσκωσε, πλημμύρισε τις όχθες του και παράσυρε στο διάβα του δικαίους και αδίκους. Σε αυτό του το βιβλίο ο έγκριτος ιστορικός Ian Kershaw, ονομαστός για τη βιογραφία του Χίτλερ (και ως εκ τούτου γνώστης, ιδιαίτερα, των θεμάτων που αφορούν στη Γερμανία εκείνης της εποχής· μιας Γερμανίας που, εύλογα, κατέχει την κεντρική θέση και στην αφήγηση εδώ), δίνει με αδρές μα σίγουρες γραμμές, με αφηγηματική άνεση και διαυγή συγκρότηση του υλικού του, την ιστορία των τριάντα πέντε χρόνων (1914-1949, όταν εδραιώθηκε πλέον ο Ψυχρός Πόλεμος) που με δύο παγκόσμιους πολέμους (και μία επανάσταση) γκρέμισαν τις παλαιότερες αυτοκρατορίες (βρετανική, αυστροουγγρική, γαλλική, ρωσική) ξεθεμελίωσαν την Ευρώπη και την κύλησαν στη βαρβαρότητα, για να θέσουν σε νέες πλέον βάσεις τη συνύπαρξη των κρατών της.

Με αφορμή τη δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου από έναν Σερβοβόσνιο εθνικιστή στις 28 Ιουνίου 1914, η Ευρώπη σύρθηκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Οι αριθμοί», γράφει κάπου ο Kershaw, «αν και αναμφίβολα τρομεροί, συγκαλύπτουν την πραγματικότητα της εξαθλίωσης και των ανθρωπίνων δεινών».

Η αριθμητική των νεκρών και η «αριθμητική του ψωμιού»

Ωστόσο, το Στην κόλαση των δύο πολέμων αναπόφευκτα βρίθει από τέτοιους αριθμούς. «Πάνω από 250.000 Γάλλοι στρατιώτες κείτονταν νεκροί μέχρι τα Χριστούγεννα του 1914. Μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου του 1914 οι συνολικές απώλειες (νεκροί, τραυματίες και αιχμάλωτοι) είχαν υπερβεί τις 450.000. Μέχρι τότε οι βρετανικές απώλειες ανέρχονταν σε 90.000 […] Οι απώλειες της Αυστροουγγαρίας ήταν πάνω από 300.000 στις πρώτες μάχες εναντίον των Ρώσων στη Γαλικία τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο και συνολικά υπερέβησαν το μισό εκατομμύριο μέσα στους πρώτους μήνες του πολέμου στο ανατολικό μέτωπο. Μέχρι το τέλος του 1914 οι συνολικές απώλειες της Γερμανίας ανέρχονταν σε 800.000, από τους οποίους οι 116.000 είχαν σκοτωθεί […]».

Όσο κι αν οι αριθμοί «συγκαλύπτουν την πραγματικότητα της εξαθλίωσης», στο βιβλίο του Kershaw ο λόγος δίνεται ξανά και ξανά στην τρομερή αριθμητική του πολέμου. Πρωτίστως, στην αριθμητική των εκατομμυρίων νεκρών και στους δύο πολέμους, μα και στην «αριθμητική του ψωμιού».

Όσο κι αν οι αριθμοί «συγκαλύπτουν την πραγματικότητα της εξαθλίωσης», στο βιβλίο του Kershaw ο λόγος δίνεται ξανά και ξανά στην τρομερή αριθμητική του πολέμου. Πρωτίστως, στην αριθμητική των εκατομμυρίων νεκρών και στους δύο πολέμους, μα και στην «αριθμητική του ψωμιού».

Μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε στα ύψη και, εκεί που το δολάριο των ΗΠΑ το 1914 ισοδυναμούσε με 4,20 μάρκα, τον Νοέμβριο του 1923 είχε φτάσει στο ιλιγγιώδες ποσό των 44,2 δισεκατομμυρίων μάρκων και «η μοίρα ενός ηλικιωμένου Βερολινέζου, του οποίου οι αποταμιεύσεις των 100.000 μάρκων θα μπορούσαν σε διαφορετικές εποχές να του επιτρέψουν μια αρκετά άνετη ζωή συνταξιούχου, τώρα αρκούσαν για να αγοράσει μόνο ένα εισιτήριο για το μετρό». Και το 1933, μετά την οικονομική επιδείνωση που έφεραν ο Α' Παγκόσμιος και το Κραχ του ’29, ο Εγγλέζος μυθιστοριογράφος J.B. Priestley έγραφε σοκαρισμένος από την εικόνα των ανέργων: «Όπου και αν πηγαίναμε υπήρχαν άνδρες που περιφέρονταν, όχι δεκάδες αλλά εκατοντάδες και χιλιάδες».

Και, αν ο εθνικισμός κι ο ιμπεριαλισμός ήταν κινητήριες δυνάμεις πίσω από τους δύο παγκοσμίους πολέμους, εξίσου ισχυρή τέτοια δύναμη ήταν ο φόβος πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. –«Η Γερμανία φοβόταν την περικύκλωση από τους εχθρούς της […] Η Ρωσία φοβόταν τον έλεγχο της Γερμανίας στα Βαλκάνια, στην Εγγύς Ανατολή […] Η Γαλλία, μετά την εισβολή της Πρωσίας το 1870, φοβόταν τη Γερμανία. Η Βρετανία φοβόταν την απώλεια της εμπορικής κυριαρχίας της και τη γερμανική υπεροχή στην Ευρώπη […]»– και η αδράνεια πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ στις 30 Ιανουαρίου 1933, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις παρακολούθησαν αδρανείς την επανεγκατάσταση στρατευμάτων στη Ρηνανία, συνυπέγραψαν τη Συμφωνία του Μονάχου και έμειναν άπραγες μπροστά στο δράμα της Τσεχίας με την πρόφαση της Σουδητίας, και στην εισβολή στην Πολωνία – πάντα με τη φρούδα ελπίδα πως κάθε τραγωδία θα ήταν και η τελευταία. Όπως αναφέρει ειρωνικά κάπου ο Kershaw, μιλώντας για τον πόλεμο που κήρυξε η Ιταλία στην Αιθιοπία, «σήμανε [ο πόλεμος στην Αιθιοπία] το τέλος της Κοινωνίας των Εθνών ως διεθνούς εργαλείου για την προώθηση της ευρωπαϊκής ειρήνης και ασφάλειας. Η Κοινωνία των Εθνών επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στην Ιταλία. Όμως ήταν περιορισμένες. Για παράδειγμα, απαγορεύτηκε η εξαγωγή φουά γκρα στην Ιταλία, αντιθέτως δεν απαγορεύτηκε η εξαγωγή σιδήρου, χάλυβα, άνθρακα και πετρελαίου […]».

Θα μπορούσε βεβαίως κάποιος να πει πως ό,τι γράφει ο Kershaw στο βιβλίο του, όσο κι αν είναι καλά ειπωμένο, είναι παρ’ όλα αυτά γνωστό – όμως είναι; Εντέλει, τίποτα δεν είναι αληθινά γνωστό αν όσα συνέβησαν συμβαίνουν ξανά.

Το αποτέλεσμα; Ένας πόλεμος που υπήρξε «πρωτοφανής στην ιστορία επίθεση εναντίον της ανθρωπότητας· κάθοδος στην άβυσσο, όμοια της οποίας δεν είχε υπάρξει ποτέ προηγουμένως, η καταστροφή όλων των ιδανικών του πολιτισμού που είχαν γεννηθεί από τον Διαφωτισμό».

Θα μπορούσε βεβαίως κάποιος να πει πως ό,τι γράφει ο Kershaw στο βιβλίο του, όσο κι αν είναι καλά ειπωμένο, είναι παρ’ όλα αυτά γνωστό – όμως είναι; Εντέλει, τίποτα δεν είναι αληθινά γνωστό αν όσα συνέβησαν συμβαίνουν ξανά. Σε μια τωρινή Ευρώπη που οι πολίτες της είτε παραμένουν αδρανείς είτε φλερτάρουν με τον φασισμό, η ωφέλεια ενός βιβλίου σαν αυτό είναι νομίζω πρόδηλη. Πολύ περισσότερο δε, που ο Kershaw δεν είναι πεσιμιστής. Όσο κι αν η πλάστιγγα της αφήγησής του γέρνει προς τη μεριά της αδιανόητης φρίκης, αναγνωρίζει πως οι άνθρωποι δεν παύουν παρ’ όλα αυτά να γραπώνονται από την καθημερινότητά τους και να ελπίζουν, όπως όταν με λίγα λόγια περιγράφει την ατμόσφαιρα στη Γαλλία πριν από το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου:

«Οι κινηματογράφοι, τα καφενεία και τα εστιατόρια ήταν γεμάτα, καθώς οι άνθρωποι επιθυμούσαν να “αδράξουν τη μέρα” και να διώξουν τις σκέψεις τους για το τι μπορεί να τους περίμενε. Οι προφήτες δεινών υπήρχαν κυρίως στους κύκλους των διανοουμένων. Τον επόμενο μήνα οι μεγάλες πόλεις άδειασαν, καθώς οι άνθρωποι πήγαν σε παραθαλάσσια θέρετρα ή στην ύπαιθρο παίρνοντας συχνά μαζί τους το τελευταίο μπεστ-σέλερ, τη μετάφραση του Όσα παίρνει ο άνεμος της Μάργκαρετ Μίτσελ, για να απολαύσουν την πληρωμένη άδειά τους στον ωραίο καλοκαιρινό καιρό, αφού ίσως ήταν η τελευταία ευκαιρία τους, την οποία δεν θα είχαν για κάποιο διάστημα και επομένως δεν έπρεπε να τη χάσουν».

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΣτην κόλαση των δύο πολέμων
Ευρώπη, 1914-1949
Ian Kershaw
Μτφρ. Ελένη Αρσενίου
Αλεξάνδρεια 2016
Σελ. 572, τιμή εκδότη €31,80
 
alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ IAN KERSHAW

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» του Νίκου Μαραντζίδη (κριτική)

«Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» του Νίκου Μαραντζίδη (κριτική)

Για το βιβλίο του Νίκου Μαραντζίδη «Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ με τον καθηγητή του ΕΜΠ Γιώργο Μπάφα που δώρισε τον εικονιζόμενο πίνακα στο Κόμμα. 

Γράφει ...

«Μικρή ιστορία της Μεσογείου» του Τζέρεμι Μπλακ (κριτική) – Μια σύντομα επισκόπηση της ιστορίας της «δικής μας θάλασσας»

«Μικρή ιστορία της Μεσογείου» του Τζέρεμι Μπλακ (κριτική) – Μια σύντομα επισκόπηση της ιστορίας της «δικής μας θάλασσας»

Για το βιβλίο του Τζέρεμι Μπλακ «Μικρή ιστορία της Μεσογείου» (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Freepik.

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού

Η Μεσόγειος θάλασσα για πολλούς αιώνες αποτελούσε το κέντρο του κό...

«Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες» του Ραϋμόνδου Αλβανού (κριτική)

«Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες» του Ραϋμόνδου Αλβανού (κριτική)

Για το βιβλίο του Ραϋμόνδου Αλβανού «Ο ελληνικός εμφύλιος: Μνήμες σε πόλεμο και σύγχρονες πολιτικές ταυτότητες» (εκδ. Επίκεντρο). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από το ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος» (1997).

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ