magical-weave-mirror250

Του Γιώργου Βέη

«Οι τρόποι για να καταλάβουμε στραβά τα πράγματα είναι ασύγκριτα περισσότεροι από αυτούς με τους οποίους θα τα καταλάβουμε σωστά, όπως συμβαίνει πάντοτε με παρόμοια εγχειρήματα, κι ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους για να τα καταλάβουμε στραβά είναι να πειστούμε ότι τα καταλάβαμε σωστά – έχει εξηγηθεί η συνείδηση, πώς δουλεύει η νόηση, η μηχανή του λογικού, η τελευταία λέξη». Κλίφορντ Γκηρτζ, «Αποσταθεροποιητική πράξη»* 

Ο Γιώργος Βαρθαλίτης ανήκει στους νεώτερους στοχαστικούς στιχόφιλους. Εγνωσμένης γλωσσικής επάρκειας και αισθητικής τριβής, παρακολουθεί με προσοχή και επαγγελματική συνέπεια το λογοτεχνικό έθος και τη συναφή παραγωγή, διαχρονικά μάλιστα, όπως διαμορφώθηκε και διαμορφώνεται μέσα και έξω από τη χώρα μας. Αρθρογραφεί επίσης σε περιοδικά και εφημερίδες με τον τρόπο του αυθεντικού ποιητή: ως εξειδικευμένος αναγνώστης που είναι ήδη, αποδίδει πρωτεύουσα σημασία στην ειδοποιό διαφορά, καταγγέλλει κατά καιρούς συμβάσεις της λογοτεχνικής σκηνής μας, δεν παραλείπει να διαμορφώσει κριτικά σειρές ολοκληρωμένων θέσεων, ασκεί τεκμηριωμένο έλεγχο μέσα στο αποδεκτό πλαίσιο της καλόπιστης αντιπαράθεσης των εκατέρωθεν επιχειρημάτων, βεβαίως διαμορφώνει γλωσσικό τοπίο και ακριβολογεί εκεί ακριβώς που άλλοι συνήθως φλυαρούν, περισπώνται ή παλιμπαιδίζουν.

Περισσότερο εστέτ παρά «στρατευμένος στη στράτευση», περισσότερο ανθρωποκεντρικός παρά οτιδήποτε άλλο, δοκιμιογραφεί με φειδώ και περίσκεψη. 

Οίκοθεν νοείται ότι προσηλώνεται ιερατικώς στα ινδάλματά του, στα οποία συγκαταλέγονται φέρ’ ειπείν ο Καλλίμαχος, ο Μαλλαρμέ, ο Κ. Π. Καβάφης, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Κώστας Καρυωτάκης, αλλά και ο νομπελίστας Πρέσβυς Οκτάβιο Πας. Περισσότερο εστέτ παρά «στρατευμένος στη στράτευση», περισσότερο ανθρωποκεντρικός παρά οτιδήποτε άλλο, δοκιμιογραφεί με φειδώ και περίσκεψη. Δεινός λατινιστής, μεταξύ άλλων, κλίνει μάτι στο πλέον υποψιασμένο κοινό της Αγοράς μας. Ρέκτης, εικονοκλάστης και ανακαινιστής ταυτοχρόνως λησμονημένων αλλά ευεργετικών ειδώλων, αγαπά το φιλολογικό παρελθόν ως σώμα του νυν. Σεμνύνεται όταν πιστεύει ότι το επιβάλλει η συγκυρία, αποδίδει όμως ευθύνες όταν οι πέριξ «καρποί» είναι μακάρια φληναφήματα. Γράφει διότι είτε εξανίσταται είτε δακρύζει από συγκίνηση.

Καρπός αυτής ακριβώς της δραστηριότητας είναι Ο καθρέφτης της Ηρωδιάδος. Όλα τα κεφάλαια, εκτός από τον "Δαιμονισμένο Αρλεκίνο", ο οποίος φιλοξενήθηκε στο περιοδικό "Δέντρο", δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στην εφημερίδα "Αυγή". Ευσύνοπτα, για να διαβάζονται και στο μετρό ή το λεωφορείο, προκαλούν τον αναγνώστη συχνά σε γόνιμο εσωτερικό ή εξωτερικό διάλογο. Πάντως είναι αδύνατον, το εγγυώμαι αυτό, να προκληθεί και η παραμικρή ανία. Το ακριβοδίκαιο ζύγισμα των προτάσεων, τα σωστά παραθέματα, οι ευκρινείς επιλογικές προαιρέσεις υποστηρίζουν απρόσκοπτα τη διεκπεραίωση της ειδικότερης ανάλυσης. Κοντολογίς, το ενδιαφέρον-δέλεαρ είναι καλά δολωμένο στο κειμενικό αγκίστρι. Έτσι, το παιχνίδι των συσχετισμών είναι συναρπαστικό. Η διαχείριση του στοιχείου της διαφοράς δεν υπερβαίνει τα όρια της παραγωγικής της χρήσης. Οι δε ποικιλίες των επαρκών παικτών προμηνύουν από τις πρώτες κιόλας παραγράφους καλές σέντρες, γοητευτικές τρίπλες και απρόσμενα φινάλε: π. χ. ο Λεύκιος και ο Αντίνοος, ο Σεφέρης, ο εξελληνισμένος Pater και ο Λυκόφρων, ο Έλιοτ και ο Γέητς, Βυζαντινοί, απόμακροι αλλά κιβωτοί γλωσσικού τακτ και σοφιστικής δεινότητος, δίπλα σε οτρηρούς Αλεξανδρινούς, συναποτελούν δείκτες-πορτρέτα- αφορμές επαναπροσεγγίσεων οριακών θεματικών συνισταμένων.

Έστω δείγμα των σχετικών αποτιμήσεων: «Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί ο Ανατόλ Φρανς καταχωρήθηκε στον περίφημο Index της καθολικής εκκλησίας (μεγίστη τιμή για συγγραφέα). Μήτε, φυσικά, που έγκειται η δραστικότητα του παραπάνω αποσπάσματος . Δηλονότι στην νέα οπτική γωνία από την οποία μας προκαλεί να δούμε ό, τι μέχρι τώρα αντικρίζαμε από το πρίσμα δύο χιλιετιών χριστιανικής κατήχησης. Ο Φρανς κλυδωνίζει τις εδραίες πεποιθήσεις μας. Το κορυφαίο γεγονός της οικουμενικής ιστορίας αίφνης σμικρύνεται σε ασήμαντο συμβάν. Ο χριστιανισμός κατηγορείται ως γιγαντιαία πλάνη. Πόσο αφελής κι ακίνδυνος φαντάζει μπροστά σ’ αυτή την εωσφορική χλεύη ο Κώδικας Ντα Βίντσι! Το αν, βέβαια, ο συγγραφέας της Επανάστασης των Αγγέλων έχει δίκαιο είναι άλλη υπόθεση. Ο Ανατόλ Φρανς συνεχίζει την ανεξίθρησκη παράδοση του Βολταίρου. Η τέχνη της ειρωνείας του στοχεύει στις αβασάνιστες πεποιθήσεις, τις ιδεοληψίες, τις προκαταλήψεις, τις Ύδρες του σκοταδισμού, τον τυφλό φανατισμό. Όχι σε ανθρώπινους χαρακτήρες κι ανθρώπινα πάθη. Ο Αλεξανδρινός όμως αναδιφά τα τελευταία. Τα δόγματα κι οι ποικιλώνυμοι φανατισμοί δεν τον απασχολούν. Οι θρησκευτικές έριδες είναι μόνον το σκηνικό της δικής του ανθρώπινης κωμωδίας. Κατά τούτο συνεχίζει μάλλον τον Θεόφραστο και τον προσφιλή του Ηρώνδα». (Ιδέτε «Η τέχνη της ειρωνείας: Καβάφης και Ανατόλ Φρανς»).

Το ένα έργο φώτιζε το άλλο, το παλιό εισχωρούσε στο σημερινό, οι φραγμοί του χώρου και του χρόνου καταργούνταν. Κι όποτε έβλεπα πως συνέβαινε αυτό, ένιωθα πως ανακάλυπτα έναν κρυμμένο θησαυρό, που όμως θα χανόταν αν δεν κατέγραφα τα ευρήματά μου. 

Ο ίδιος θεωρεί ότι το κάτοπτρο αυτό αποτελεί απλώς ένα προσωπικό λογοτεχνικό εγκόλπιο, ήτοι, όπως παραδέχεται κατά λέξη, "μυριόβιβλο" σε μικρογραφία. Η προλογική εξομολόγηση είναι χαρακτηριστική της όλης πρόθεσης. Παραθέτω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής τα εξής: «Κατά την περιδιάβασή μου στον συναρπαστικό κόσμο της τέχνης του λόγου διαπίστωνα με έκπληξη παράδοξες και γοητευτικές συναντήσεις. Καθώς συνδιαλεγόμουν εγώ με τα κείμενα, έβλεπα πως κι αυτά συνδιαλέγονταν μεταξύ τους. Άλλοτε ο διάλογος αυτός ήταν ηθελημένος -υπήρχε δηλαδή συνειδητή επίδραση- κι άλλοτε όχι. Συνειδητοποιούσα έτσι πως ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβουμε τη λογοτεχνία ήταν η ίδια η λογοτεχνία. Κατέληξα σε μια διευρυμένη εκδοχή της αρχαίας μεθόδου "Όμηρον δι' Ομήρου σαφηνίζειν". Το ένα έργο φώτιζε το άλλο, το παλιό εισχωρούσε στο σημερινό, οι φραγμοί του χώρου και του χρόνου καταργούνταν. Κι όποτε έβλεπα πως συνέβαινε αυτό, ένιωθα πως ανακάλυπτα έναν κρυμμένο θησαυρό, που όμως θα χανόταν αν δεν κατέγραφα τα ευρήματά μου. Ταυτόχρονα επιζητούσα να φτιάξω έναν προσωπικό κανόνα, στο πείσμα των κανόνων που επιβάλλουν τα πανεπιστήμια ή η βιβλιαγορά. Θα ήταν ένας κανόνας που δεν θα υπαγορευόταν από καμιά χρηστομάθεια αλλά μήτε θα ενέδιδε στη σύγχρονη ευτέλεια της άκριτης αποδοχής των πάντων -τουναντίον θα λειτουργούσε ως εστία αντίστασης στην τυραννία των συρμών. Το βιβλίο, λοιπόν, ετούτο είναι απότοκος αυτών των δυό επιδιώξεων, δηλαδή της επιδίωξης να καταθέσω τα ευρήματα που συνάθροισα κατά τον μακροχρόνιο μου διάπλου στα κείμενα και της -περισσότερο ενστικτώδους παρά εσκεμμένης- προσπάθειάς μου να φτιάξω τον δικό μου καθαρά ιδιωτικό κανόνα. Ως προς τον χαρακτήρα των κειμένων που το απαρτίζουν, πιστεύω πως δεν είναι ούτε ακριβώς άρθρα, ούτε φιλολογικές μελέτες, ούτε δοκίμια. Θα τα χαρακτήριζα "κέντρωνες" για τη λογοτεχνία».

Δηλώνω ότι προσπάθησα να εντοπίσω οξύμωρα, υπερβολές, ακούσιες έστω, αφανείς σολοικισμούς και αυθαίρετες, εξωφρενικά υποκειμενικές συνεπαγωγές. Δεν βρήκα τίποτε από αυτά. Ευθύβολος και αυτάρκης, ο λόγος πιστοποιεί την πολύχρονη άσκησή του. Η δε ομολογούμενη ποιότητα ανίχνευσης των ουσιών σε πείσμα της αιθάλης που καλύπτει την πνευματική μας ζωή, συμβάλλει αποφασιστικά στη λειτουργική διαχείριση του πρωτογενούς υλικού. Για όσους εκζητούν το ζωοποιό νόημα του κειμένου και όχι την κυριότητα της πλάνης, το έργο αυτό του Γιώργου Βαρθαλίτη συνιστά ισχυρό αμυντικό εφόδιο. Η δε καλοτυπωμένη, πολύτονη έκδοση συνιστά μαρτυρία μιας τέχνης που απομακρύνεται αργά, αλλά σταθερά από τη σύγχρονη, εμφανώς κερματισμένη κοινωνική κυψέλη.

*Πρώτη δημοσίευση στο New York Review of Books, 10 Απριλίου 1997, τώρα ελληνικά στο συγκεντρωτικό τόμο Διαθέσιμο φως, μετάφραση: Πελαγία Μαρκέτου, εκδόσεις «Αλεξάνδρεια», 2009.

kathreftisΓιώργος Βαρθαλίτης
Ο καθρέφτης της Ηρωδιάδος
(Κέντρωνες για τη λογοτεχνία)
Εκδόσεις «Ευθύνη», σ. 205

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ