baladeur

Για το βιβλίο του Χάρτμουτ Ρόζα «Επιτάχυνση και αλλοτρίωση» [μτφρ. Μιχάλης Κούλουθρος], που κυκλοφορεί από τις εκδ. Πλήθος. Κεντρική εικόνα: «Η εμμονή της μνήμης», Σαλβαντόρ Νταλί, 1931

Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας

Είναι γεγονός ότι οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής είναι κάτι παραπάνω από αυξημένοι ή αν θέλει κάποιος, ταχείς. Πολλοί στοχαστές, αναλογιζόμενοι αυτό το γεγονός, προσπάθησαν να του δώσουν μία ερμηνεία. Ένας από αυτούς είναι και ο Χάρτμουτ Ρόζα, του οποίου το έργο, Επιτάχυνση και αλλοτρίωση, εκδίδεται για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Ο Ρόζα προσπαθεί, όπως αναφέρει και ο ίδιος στο έργο του, να μας προσφέρει ένα δοκίμιο για τη σύγχρονη ζωή στη Δύση, όπως έχει διαμορφωθεί αυτή τους τελευταίους αιώνες. Ειδικά δε από τον 21ο αιώνα και μετά, υπό το πρίσμα μιας ανανεωμένης μορφής της Κριτικής Θεωρίας – πιο κοντά όμως στο μονοπάτι που χάραξαν οι Habermas και Honneth, κατά πως διαφαίνεται στην πορεία της ανάλυσης.

Κατά αυτόν στο νέο καθεστώς διαδεδομένης σταθεροποίησης και συντονισμού που ενυπάρχει σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο, έχει τις ρίζες του στη μεγέθυνση τις κλιμακούμενης ανάπτυξης και στην παρουσιαζόμενη διάθεση βελτιστοποίησης, δηλαδή στην ανάγκη κοινωνικής επιτάχυνσης. Τι είναι όμως η κοινωνική επιτάχυνση;

Η κοινωνική επιτάχυνση είναι η διαδικασία αυτή που μεταβάλλει άρδην τα ενυπάρχοντα μορφώματα, τις δομές καθώς και τα μοτίβα δράσης και μετασχηματισμού του κοινωνικού συνόλου. Μια μεταβολή που εντείνει τη μεταλλαγή των έτερων μοτίβων κοινωνικής συσχέτισης, των μορφών πρακτικής και τέλος την ίδια τη μορφή της γνώσης που αφορά την πρακτική αυτή.

Πρέπει σε αυτό το σημείο να ειπωθεί, βέβαια, ότι αυτή η επιτάχυνση της κοινωνικής μεταβολής δεν πορεύεται μόνη της αλλά ακολουθείται στενά από την επιτάχυνση της «τεχνολογικής προόδου» και του ρυθμού της ζωής. Μέσα σε ένα πλαίσιο στο οποίο διαταράσσεται το χωροχρονικό καθεστώς, με τη συστολή του διατμήματος του «παρόντος», το οποίο βιώνεται περιορισμένα, όντας «αποσυντεθημένο» και χωρίς αξιοπιστία, ενώ το «παρελθόν» και το «μέλλον», απλά καταλήγουν να θεωρούνται ασαφή μεγέθη.

Αυτό που απομένει και καλλιεργείται, όντας θεμέλιο της νεωτερικής και μετανεωτερικής κοινωνίας είναι ο πολυεπίπεδος ανταγωνισμός, αφού πλέον δεν περιορίζεται ως φαινόμενο στο οικονομικό κομμάτι και μόνο, όντας μία βασική πολιτισμική συνθήκη και προϋπόθεση του δυτικού κόσμου.

Αυτό που απομένει και καλλιεργείται, όντας θεμέλιο της νεωτερικής και μετανεωτερικής κοινωνίας είναι ο πολυεπίπεδος ανταγωνισμός, αφού πλέον δεν περιορίζεται ως φαινόμενο στο οικονομικό κομμάτι και μόνο, όντας μία βασική πολιτισμική συνθήκη και προϋπόθεση του δυτικού κόσμου. Και αυτό συμβαίνει διότι ο δυτικός άνθρωπος σταδιακά, ενσωματωμένος και όχι απλά προσαρμοσμένος στο «παιχνίδι» της επιτάχυνσης, ενδιαφέρθηκε για τα πλούτη και τις προσφορές αυτού του επίγειου κόσμου, εκκοσμικεύοντας τη χριστιανική θρησκευτική πίστη στην «αιώνια ζωή», και προσανατόλισε προς αυτά όλες τις επιθυμίες, τις προσδοκίες και τις λαχτάρες του.

Βέβαια ακόμη και αυτό το βασικό «θέλω» του δυτικού ανθρώπου, το να μη στερηθεί δηλαδή αλλά αντιθέτως να απολαύσει τους ώριμους καρπούς της επιτάχυνσης, εν τέλει δεν πραγματώνεται. Επιπροσθέτως, οι μεμονωμένες, βιωμένες εμπειρίες μειώνονται, όπως και το σύνολο του βιωμένου χρόνου του.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η επιτάχυνση δεν είναι μια διαδικασία, που δεν ενέχει ή δεν συγκρούεται με το έτερο/παράλληλο φαινόμενο της επιβράδυνσης. Αν και είναι γεγονός ότι η σύγχρονη κοινωνική επιτάχυνση έχει ξεπεράσει τα φυσικά όρια της ταχύτητάς της, και κινεί ένα ολόκληρο πολιτισμό σαν ένα «αυτοκινούμενο όλον», αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αφήνονται περιθώρια έκφρασης μίας ηθελημένης ή αθέλητης επιβράδυνσης, της οποίας όμως οι εκφραστές, όπως και οι γεωγραφικές τους «οάσεις», καταλήγουν να περιθωριοποιούνται. Έτσι, είτε μιλάμε για έναν άνεργο, που δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στους γρήγορους ρυθμούς εργασίας και συνεχούς εξειδίκευσης που ορίζει η νέα μορφή ανταγωνιστικής εργασίας, είτε για κάποιον πολιτικό ακτιβιστή, που συνειδητά απέχει από τις ενυπάρχουσες πολιτισμικές δομές, το πλαίσιο ταυτοποίησης παραμένει το ίδιο αμείλικτο και έμμεσα ή άμεσα εχθρικό.

Η επιτάχυνση λαμβάνει έτσι, όπως γίνεται κατανοητό από τα όσα προείπαμε, έναν χαρακτήρα «ολοκληρωτικό», όχι όμως με τη μορφή του φανερού ολοκληρωτισμού του παρελθόντος, αλλά με μια νέα αυτοτελή και αυτόνομη μορφή που ασκεί συνεχώς πίεση και εισβάλει παντού. Μια κατάσταση σχεδόν αναπόφευκτη και εν μέρει αήττητη, που απειλεί μέσω της απολιτικοποίησης και της παθητικοποίησης που προωθεί κάθε έννοια πραγματικής συμμετοχικής δημοκρατίας.

plithos rosaΠαρά ταύτα, ο συγγραφέας θεωρεί ότι η ταυτοποίηση των συνεπειών της επιτάχυνσης πρέπει να λάβει μια νέα πιο αποκρυσταλλωμένη μορφή, ώστε να γίνει χαρτογράφηση του σύγχρονου κοινωνικού τοπίου όσο το δυνατόν καλύτερα, από όσους αντιλαμβάνονται τον διακύβευμα και θέλουν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου. Ώστε να καταδειχτεί, έτσι: α) η κοινωνική δυσλειτουργία του θεσμικού πλαισίου ολόκληρης της κοινωνίας, β) ότι στο ζήτημα της ηθικής ευθύνης, λόγω ακριβώς του κοινωνικού κατακερματισμού, η μόνη αλληλεξάρτηση μεταξύ των ατόμων ελλοχεύει μόνο σε μια μορφή πολυφωνίας που όμως βασίζεται στη μερική εξατομίκευση και όχι απαραίτητα σε έναν κοινό ηθικό κώδικα, και τέλος γ) να υπάρξει η σημαντική παραδοχή ότι σε δεοντολογικό επίπεδο το ζήτημα της ελευθερίας και της αυτονομίας του ατόμου, δεν έχει τεθεί σε σωστές βάσεις• παρότι υπήρξε βασικό πρόταγμα της νεωτερικότητας, αλλά αντιθέτως παρατηρούμε μια εξασθενισμένη ατομικοποίηση που αλλοτριώνεται συνεχώς.

Η αλλοτρίωση αυτή, μάλιστα, προεκτείνεται σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης επαφής με τον κόσμο και στερεί από τον σύγχρονο άνθρωπο το πραγματικό βίωμα. Έτσι χάνεται η ουσιαστική επαφή με τον χώρο, τον χρόνο, τα πράγματα που μας περιβάλλουν αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό μας και τις πράξεις μας.

Κλείνοντας, το βιβλίο του Ρόζα προσφέρει στον σοβαρό μελετητή των κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων του σύγχρονου κόσμου, μια πληρέστατη έποψη του φαινομένου της επιτάχυνσης υπό μια ενδιαφέρουσα πολιτισμική ερμηνεία. Είναι στο χέρι του καθενός βέβαια, για το πώς θα αξιολογήσει τα πορίσματα του συγγραφέα και αν θα συμφωνήσει ή όχι με τη μεθοδολογία του. Όπως και να ‘χει όμως, η μελέτη του Ρόζα και τα συμπεράσματά της κάθε άλλο παρά απαρατήρητα μπορούν να περάσουν.


 * Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΡΙΤΣΑΣ είναι Υποψήφιος Διδάκτορας στο Τμήμα Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ.

 politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τάνγκο» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες (κριτική) – Ένα δοκίμιο για την «αργεντίνικη ψυχή»

«Το τάνγκο» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες (κριτική) – Ένα δοκίμιο για την «αργεντίνικη ψυχή»

Για το λογοτεχνικό δοκίμιο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες [Jorge-Luis Borges] «Το τάνγκο» (μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες. 

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού

Λίγοι είναι ...

Για την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη

Για την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη

Για την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη, με αφορμή τόσο την έκδοση «Αντώνης Φωστιέρης, Άπαντα τα Ποιήματα 1970-2020» (εκδ. Καστανιώτης) όσο και την έκδοση της εκτενέστατης μελέτης του Θεοδόση Πυλαρινού «Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης – Θεματικές και μορφολογικές προσεγγίσεις στο έργο του».

...
«Η πλάνη του Γκαίτε» του Κώστα Κουτσουρέλη – Ο μεταφραστικός λόγος και η κριτική του

«Η πλάνη του Γκαίτε» του Κώστα Κουτσουρέλη – Ο μεταφραστικός λόγος και η κριτική του

Ο κύκλος δοκιμίων του Κώστα Κουτσουρέλη «Η πλάνη του Γκαίτε – Για μια κριτική του μεταφραστικού λόγου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρή Άρκτος. Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Johann Heinrich Wilhelm Tischbein με τίτλο “Goethe in der roemischen Campagna” (1786).

Γράφει ο Θεοδόσης Βολκώφ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ