rey stereoma728

Για το βιβλίο του φιλόσοφου Jean Michel Rey «Η αυτοκτονία της Γερμανίας - Με αφορμή τον Μωυσή του Τόμας Μαν», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα (μτφρ. Ανδρέας Παππάς)

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Ο φιλόσοφος Jean Michel Rey είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris VIII, με πλούσιο συγγραφικό έργο σε θέματα αισθητικής και λογοτεχνικής κριτικής. Σημαντικότερα έργα του θεωρούνται: Μπατάιγ-Σαρτρ: Ένας ημιτελής διάλογος, Η πλευρά του άλλου, Οι υποσχέσεις του έργου - Αρτό, Νίτσε, Σιμόν Βέιλ και άλλα πολλά. Σ’ αυτό εδώ το έργο του αναλύει την νουβέλα του Τόμας Μαν Ο Νόμος. Έργο γραμμένο το 1943, μετά από πρόσκληση για συγγραφή κειμένων από δέκα συγγραφείς με αντικείμενο τα διακυβεύματα του πολέμου και τίτλο «Οι Δέκα Εντολές». Αυτός επέλεξε να γράψει για τον Μωυσή θέλοντας να καταδείξει τις οφειλές της γερμανικής κουλτούρας στο εβραϊκό πνεύμα. Ο Μαν παρέθετε τον Γκαίτε που υποστήριζε πως η «γερμανικότητα» δεν έχει τίποτα «το αμιγώς» γερμανικό. Για τον Μαν, ο Γερμανός που έχει θητεύσει στη μεγάλη σχολή του Γκαίτε δεν θα μπορούσε να είναι αντισημίτης. Ο Μαν καταγγέλλει τη μοιραία για τους Γερμανούς κατάργηση του εβραϊκού πνεύματος. Μοιραία, γιατί αυτό είχε τον ρόλο κριτικού του γερμανικού πνεύματος.

Για τον Μαν, ο Γερμανός που έχει θητεύσει στη μεγάλη σχολή του Γκαίτε δεν θα μπορούσε να είναι αντισημίτης.

Αν και στη νουβέλα αναπαράγονται γνωστά επεισόδια της ζωής του Μωυσή, αυτή εμφανώς υπερβαίνει τα όσα εξιστορούνται στη Βίβλο. Δεν είναι μόνο που ο Μαν προσθέτει στοιχεία που δεν αναφέρονται σ’ αυτήν, αλλά και το ότι αναδεικνύει έναν Μωυσή όχι ηγέτη αλλά καλλιτέχνη. Ο Μωυσής αποκαλύπτεται, ή μάλλον πιο σωστά σκιαγραφείται, ως κορυφαίος καλλιτέχνης στον οποίο χρωστά πολλά η γερμανική κουλτούρα. Ο Μωυσής όμως είναι ένας καλλιτέχνης σε καιρούς απόγνωσης, όπως ήταν και ο Μαν ένας μεγάλος συγγραφέας σε ζοφερούς καιρούς. Ο Μωυσής του Μαν, σε αντίθεση με τον καταστροφέα του λαού του Χίτλερ, αντιμετωπίζεται ως πλάστης, πρωτεργάτης της διάπλασης ενός λαού από το μηδέν της σκλαβιάς στην απογείωση της Εξόδου και της επιστροφής του στην πατρίδα. Ο Μωυσής είναι ένας γλύπτης. Στα μάτια του Μαν ο Μωυσής είναι σαν τον Μιχαήλ Άγγελο. Καθόλου τυχαίο που ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν ο δημιουργός του αριστουργηματικού γλυπτού «Ο Μωυσής».

JEAN MICHEL REY

Ο Ζαν Μισέλ Ρε (Jean-Michel Rey) είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris VIII, όπου έχει διδάξει φιλοσοφία και αισθητική. Το πλούσιο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα έργα “La Part de l’Autre” (1988), “Les Temps du crédit”(2002) και “Les Promesses de l’oeuvre” (2003).

Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Βίβλος έδινε υλικό στον Μαν για τη συγγραφή βιβλίου του. Το ίδιο είχε συμβεί με το ογκώδες τετράτομο Ο Ιωσήφ και οι αδελφοί αυτού, γραμμένο από το 1930 έως λίγο μετά το 1933, όταν πλέον βρισκόταν εξόριστος. Ο Νόμος είναι η συνέχεια του Ιωσήφ σε νέες ακόμη πιο ζοφερές συνθήκες. Και τα δυο έργα ανήκουν στο ίδιο εγχείρημα. «Εκμεταλλεύονται» τη Βίβλο για να μιλήσουν για τον γερμανικό λαό που έχει αυτοκτονήσει με τις επιλογές του. Όπως υποστήριζε τότε ο Μαν η επιλογή ενός θέματος από την Παλαιά Διαθήκη ή αλλιώς η συγγραφή ενός μυθιστορήματος στο εβραϊκό πνεύμα, ήταν επίκαιρη λόγω του ότι το καθεστώς ήθελε να την καταστήσει ανεπίκαιρη. Ο Τόμας Μαν πάντα τόνιζε τη συμβολή του εβραϊκού πνεύματος στην πνευματική συγκρότηση της Ευρώπης. Και μια απλή περιδιάβαση του έργου των Διαφωτιστών, προσθέτω, θα αρκούσε να μας πείσει γι’ αυτή τη συμβολή. Ο Ρε καταφεύγει και στο έργο των Χάινριχ Χάινε, Νέλλυ Σαχς, Φράντς Κάφκα και Σίγκμουντ Φρόιντ για να καταδείξει και άλλα παραδείγματα συγγραφέων που αντιμετωπίζουν τον Μωυσή σχεδόν όπως ο Τόμας Μαν.

i aytoktonia tis germaniasΓια τον Μαν η καταφυγή στη Βίβλο είναι τρόπος «αφήγησης, ο οποίος είναι και η μοναδική δυνατή απάντηση στον γερμανικό όλεθρο εκείνης της εποχής, ο οποίος εμφανίζεται σαν πολιτική» (σ. 225). Ο Μαν τεμαχίζει και αποϊεροποιεί τη Βίβλο μεταφέροντας το κέντρο βάρους από το θρησκευτικό στο ηθικό και στο πολιτικό. Ο Μωυσής του κινείται στο μεταίχμιο της θρησκείας και της πολιτικής, ταλαντεύεται ανάμεσα σε δυο πόλους για να μπορεί να γίνεται φορέας εκείνης της οικουμενικής ιδέας η οποία βλέπει την Τέχνη ως αντίπαλο δέος του Σκότους. Ο Νόμος όμως δεν είναι σκέτη αφήγηση, είναι αφήγηση στην οποία κυριαρχεί η γλώσσα. Κι αυτό σημαίνει πως εδώ ο συγγραφέας (Dichter) οφείλει να είναι και δοκιμιογράφος (Schiftsteller). Να χειρίζεται τη γλώσσα με τέτοιο τρόπο που η ιστορία να μη ξεχνά την πραγματικότητα του σήμερα. Ζητούμενο είναι αυτή η τόσο φιλοσοφική γλώσσα, όπως η γερμανική, να απαλλαγεί από το ιδεολογικό φορτίο που της έχει επιβάλλει το ναζιστικό σύστημα. Η γραφή και η γλώσσα δείχνουν το πώς μπορεί κανείς να ξεφύγει από αυτήν την παράνοια. Πριν έρθει η ελευθερία ή ίσως και για να έρθει πρέπει να απελευθερωθεί η γλώσσα. Ο Μαν με εμφανή δόση υπερβολής υποστηρίζει ότι ο Χίτλερ εισέβαλλε στη Βιέννη για να κλείσει το στόμα του πιο επικίνδυνου εχθρού του, που ήταν ο Φρόιντ. Ο Μαν τέσσερα χρόνια πριν, το 1939 (Αυτός ο πόλεμος, εκδ. Πόλις, μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) αναρωτιόταν πώς ένας λαός που ήταν καλός αγωγός της τέχνης οδηγήθηκε στο να αγαπήσει αυτά τα «αποβράσματα». Τι φταίει και κατέληξε σε μια οργανωμένη εξαγρίωση ένας τόσο «σπουδαίος λαός»; Καλούσε τότε αυτόν τον λαό να εξεγερθεί κατά των δυναστών του. Μια εξέγερση απαραίτητη ώστε να μην καταστραφεί ολοσχερώς η Γερμανία. Μια που όμως αυτό δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί μέσα στις συνθήκες του 1943, καλούσε τους συγγραφείς και τους διανοούμενους να μην περιμένουν να απελευθερωθεί η Γερμανία για να μιλήσουν. Πριν τα συμμαχικά στρατεύματα σώσουν τη Γερμανία από τους ναζί, όπως ευχόταν στις εκπομπές του στο BBC το 1942, οφείλουν να σώσουν τη γλώσσα της οι συγγραφείς.

Καλούσε τότε αυτόν τον λαό να εξεγερθεί κατά των δυναστών του. Μια εξέγερση απαραίτητη ώστε να μην καταστραφεί ολοσχερώς η Γερμανία.

Ο Μαν χρησιμοποιεί λέξεις όπως «αίμα», «γενιά», «ηγέτης», «καταγωγή» «χαίρε», όρους οικειοποιημένους από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς, για να καταγγείλει τη χρήση τους. Αντιγράφει τη ναζιστική διάλεκτο για να αποκαλύψει τη λειτουργία της. Δείχνοντας το πως αυτές οι λέξεις λειτουργούν στη Βίβλο (ο Μωυσής έβαψε με το αίμα του τις χαραγμένες Εντολές στις Πλάκες) αλλά και στο δικό του πλαίσιο καταγγέλλει τη διαστροφή τους από τον ναζισμό. Στη γραμμένο το 1934 Ημερολόγιό του μιλά για τον εκφυλισμό που έχουν υποστεί αυτές οι λέξεις. Το «αίμα» εξήχθη από τα συμφραζόμενά του για να μετασχηματιστεί σε υλικό μιας ανόητης φυλετικής θεωρίας. Και αντί οι Γερμανοί να αναγνωρίσουν το χρέος τους στο εβραϊκό πνεύμα, όπως έκαναν κάποιοι μεγάλοι παλαιότερα, όπως ο Γκαίτε και ο Χάινε, και κάποιοι νεότεροι όπως ο παρεξηγημένος Νίτσε και ο Κάφκα, αυτοί τους στέλνουν στα κρεματόρια. Ο Μαν μιλούσε το 1943 γι’ αυτόν τον τρόπο εξόντωσης, όταν κάποιοι άλλοι αντιμετώπιζαν τις πληροφορίες για την ύπαρξή τους ως υπερβολές. Ο Μαν καταφεύγει στον Μωυσή και στον παραγκωνισμό του από τη γερμανική κοινωνία για να ερμηνεύσει τις αιτίες του γερμανικού ολέθρου. «Το γερμανικό μίσος» κατασκευάζει ένα ξένο σώμα ώστε να βρει αφορμές να το αποβάλλει. Εδώ ο Ρε καταδεικνύει τις βασικές αρχές του αντισημιτισμού, «γρύλλισμα του κτήνους» κατά Μαν, του εθνικισμού και του ρατσισμού. Και μόνο αυτό να είχε γράψει, το βιβλίο του θα άξιζε πάρα πολλά.

Αξίζει όμως να μείνουμε και στο πως αναλύει τις απόψεις του Μαν για τον λυτρωτικό ρόλο της λογοτεχνίας. Ας διαβάσουν τον Ρε και τον Μαν όσοι θεωρούν χάσιμο χρόνου την ανάγνωση μυθιστορημάτων και ποιημάτων. Για τον Μαν, όπως τον αναλύει ο συγγραφέας, η λογοτεχνία περιγελά οτιδήποτε διεκδικεί δάφνες ουσίας, οτιδήποτε θυμίζει υπόσταση. «Η λογοτεχνία έχει την ικανότητα να αφουγκράζεται τον χρόνο πριν τον χρόνο, να φέρνει στο φως ξεχασμένα μνημεία, ακόμα και αν αυτά είναι φανταστικά» (σ. 210). Η λογοτεχνία είναι μήνυμα υπέρ της ελευθερίας και ως τέτοιο μήνυμα πρέπει να διαβαστεί αυτό το βιβλίο. Εγγύηση, για μια ακόμη φορά, η μετάφραση του Ανδρέα Παππά.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Χάινε και ο Νίτσε αντιμετώπισαν με ειρωνεία το γερμανικό «πνεύμα», κατήγγειλαν τις πιο αναχρονιστικές πλευρές του και τις μορφές ιδεαλισμού που έβρισκαν εκεί την τροφή τους. Με άλλα λόγια αντιπαρέθεσαν, αν όχι «το εβραϊκό πνεύμα», τουλάχιστον τρόπους του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι που σχετίζονταν στενά με αυτό, αποφεύγοντας έτσι ένα είδος «αρτηριοσκλήρωσης» της γλώσσας. Ο Τόμας Μαν «δανείζεται» αυτή την αντίθεση και την αναδεικνύει σε καθοριστικό στοιχείο της ανάλυσης μιας Γερμανίας η οποία αρχίζει να γίνεται θύμα του εθνικοσοσιαλισμού» (σ. 240).

politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ