Κάθε ποίημα ζωοδοτείται από τον ικανό αναγνώστη του. Κάποιες φορές, όμως, η ποίηση ενός δημιουργού ενέχει τόσες διαστάσεις, και εγείρει τόσες ψυχικές –νοητικές και θυμικές– απαιτήσεις, που μόνο ένας άλλος ποιητής δύναται να φέρει το κλειδί που θα ανοίξει τους θησαυρούς της.

Η συνάντηση της ποιήτριας Κλεοπάτρας Λυμπέρη με την ποίηση του Νίκου Καρούζου, και η βιωματική σχέση της με το ποιητικό του σύμπαν, μας προσφέρει μια πολύτιμη οδό προσέγγισης τόσο των άδηλων όσο και των εμφανών πτυχών του έργου του. Γραμμένα σε διάστημα δύο δεκαετιών, τα τέσσερα κείμενα που συνθέτουν το παρόν βιβλίο, συνοδεύουν καίρια στάδια της δημιουργικής εξέλιξης του Νίκου Καρούζου, στην διττή της παρουσία, ποιητική και δοκιμιακή. 

Ο Καρούζος θεωρείται, και δικαίως, ποιητής όχι μόνο πρωτότυπος μα και ιδιότυπος, καθώς οι απαράσκευοι αναγνώστες δυσκολεύονται να τον κατανοήσουν και οι κριτικοί να τον κατατάξουν σε κάποια a priori κατηγορία. Του αποδίδεται συχνά ο χαρακτηρισμός «θρησκευτικός» ή «μεταφυσικός» μα, όπως καθιστά σαφές η μελέτη της Κλεοπάτρας Λυμπέρη, οι όροι αυτοί θα πρέπει να εννοηθούν μέσα από το ειδικό πρίσμα της ποιητικής του, καθώς η ποίηση του Καρούζου δεν επιδιώκει να εξαχνώσει το γήινο χάριν ενός άχρονου ιδεώδους, αλλά αντιθέτως να γειώσει το ιερό, ανακαλύπτοντας την εμφάνειά του στα απλά και καθημερινά βιώματα, τη φύση και τους θησαυρούς της, μα και στην τρομακτική, έρημη, μεγαλούπολη της αποξένωσης, στις επαναληπτικές, μηχανικές κινήσεις που συνθέτουν τη ζωή του μοναχικού ανθρώπου.

Ως δημιουργός επανέρχεται μάλιστα σε πυρηνικά σημεία της θεματολογίας του με τρόπο που εγείρει εκτός από τον στοχασμό και τη συγκίνηση, αποφεύγοντας να παραμείνει σε ένα εγκεφαλικό επίπεδο εννοιολογικής ανάλυσης.

Αρκετά ποιήματα του Καρούζου, άλλωστε, δίνουν την εντύπωση δραματικών διαλόγων που αφορούν μια φιλοσοφική διαμάχη σε εξέλιξη, μια προσωπική εκμυστήρευση, ή και ρητή εξομολόγηση προς έναν φανταστικό χαρακτήρα – ίσως σε έναν ομότεχνό του ποιητή, ή σε έναν έμπειρο αναγνώστη που φέρει τη δική του οπτική στη διαδικασία αποκωδικοποίησης των νοημάτων που διαθέτει η εκπληκτικά πλούσια και ακριβής γλώσσα των ποιημάτων του Καρούζου. Ως δημιουργός επανέρχεται μάλιστα σε πυρηνικά σημεία της θεματολογίας του με τρόπο που εγείρει εκτός από τον στοχασμό και τη συγκίνηση, αποφεύγοντας να παραμείνει σε ένα εγκεφαλικό επίπεδο εννοιολογικής ανάλυσης. Στο κέντρο του έργου του βρίσκεται ο άνθρωπος και ο αγώνας του να συμβιβάσει τις υλικές και αισθητικές απολαύσεις με την οδύνη που προκαλεί η γνώση του θανάτου και του πεπερασμένου της ύπαρξης.

Η Κλεοπάτρα Λυμπέρη γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1953. Έχει κάνει σπουδές στη Μουσική (Ελληνικό Ωδείο), τη Ζωγραφική (Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών), και ελεύθερες σπουδές στη Φιλοσοφία. Εργάστηκε ως κριτικός βιβλίου στην Εφημερίδα Ελευθεροτυπία και συνεχίζει να γράφει κριτικές για ελληνικά και ξένα λογοτεχνικά περιοδικά και για τις εφημερίδες Αυγή και Καθημερινή. Είναι μέλος της Εταιρίας Συγγραφέων και του Κύκλου Ποιητών.

Σύμφωνα με την ανάγνωση της Κλεοπάτρας Λυμπέρη, τόσο στις ποιητικές συνθέσεις όσο και στα πεζά έργα του Καρούζου αναδεικνύεται η  καθολικότητα της ματιάς του και η εμβάθυνσή του σε διηνεκή ερωτήματα, στο αναπόφευκτο γεγονός του θανάτου, στα εμπόδια και τα όρια που επιβάλει στην ανθρώπινη ύπαρξη και στην καλλιτεχνική δημιουργία ο χρόνος. Ο Καρούζος δεν αποφεύγει να αναμετρηθεί με σημαντικά ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, και να διερευνήσει την έννοια της ταυτότητας του σύγχρονου ατόμου, κατά την κριτική του ενασχόληση με το έργο μέγιστων ποιητικών, φιλοσοφικών, και θεολογικών στοχαστών, τόσο εντός της ελληνικής παράδοσης, όσο και έτερων, ευρωπαϊκών και ασιατικών, πολιτισμών.

Η ποίηση του Καρούζου, άλλωστε, ανθίσταται σε εύπεπτες ταξινομήσεις, ακριβώς διότι τίποτα δεν της είναι ανοίκειο, από τίποτα δεν αποστρέφει το βλέμμα της, επιτυγχάνοντας έτσι να συναρθρώσει σε ποιητικό ρυθμό μια ανοικτή διαλεκτική του καθολικού με το ατομικό, της καθημερινότητας με την αιώνια ζωή της πίστης, του γήινου και του πνευματικού, της τέχνης και της μεταφυσικής, της έννοιας του Ιερού εντός της μυστικιστικής παράδοσης με τις καθημερινές αγωνίες και το δέος του απλού ανθρώπου μπροστά στις ομορφιές της φύσης και τον φόβο της φθοράς. Στοχάζεται φιλοσοφικά χωρίς να χάνει την αντιληπτική αγνότητα και τη συνακόλουθη ικανότητα ενός ανθρώπου που εκπλήσσεται καθημερινά από το θαύμα της ζωής και της δημιουργίας.

Το δοκίμιο της Κλεοπάτρας Λυμπέρη για τον Νίκο Καρούζο έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην κριτικογραφία για αυτόν τον μείζονα δημιουργό της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, ο οποίος –όπως τόσο εύστοχα επισημαίνει η Κλεοπάτρα Λυμπέρη– ακολουθώντας ίσως την προτροπή του Μακάριου του Αιγύπτιου, «Να φέρνεις τον νου στην καρδιά», πραγμάτωσε στην εντέλεια και έως τέλους το λειτούργημα του ποιητή.

* Η ΕΥΑ ΣΤΑΜΟΥ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, η συλλογή «Τα κορίτσια που γελούν» (εκδ. Αρμός).

Νίκος Καρούζος
Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος
ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΛΥΜΠΕΡΗ
ΙΚΑΡΟΣ 2020
Σελ. 56, τιμή εκδότη €6.50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ ΛΥΜΠΕΡΗ