alt

Για το βιβλίο της Εμμανουέλας Κατρινάκη «Το στοίχημα της Σταχτοπούτας – Μελέτη για τον κανιβαλισμό στα ελληνικά παραμύθια» (εκδ. Εύμαρος).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

«Γιατί οι αδελφές της Σταχτοπούτας τρώνε τη μητέρα τους;» αναρωτιέται η Εμμανουέλα Κατρινάκη στο βιβλίο της, γιατί στην ελληνική Σταχτοπούτα –το αθοκάτσουλο, τη Σταχτομπούτα, τη Σταχταδράχτω, τη Σταχτοποδοκυλισμένη, κλπ.– οι μεγάλες αδερφές της τρώνε πράγματι τη μάνα τους όταν χάνει σ’ ένα στοίχημα που το βάζουν και οι τέσσερις: «Εκιά που εκλώθανε, μια μέρα εβάλανε ένα στοίχημα. Όποιας θε να πέσει το σφεντίλι, θε να τήνε σφάξουνε να τη φάνε».

Γιατί σε κάποιες παραλλαγές τη μεταμορφώνουν πρώτα σε γελάδα; Τι σημαίνει να γεννιέται ένα παιδί κομμένο στη μέση και μια δράκισσα να το κλείνει στο σακούλι της για να το φάει; Πώς είναι δυνατόν ένας πατέρας να λέει «ας φάμε τα παιδιά μας;» Πώς ένας κανίβαλος σύζυγος μετατρέπεται στον ωραιότερο νέο του κόσμου;

«Στα παραμύθια συμβαίνουν συνέχεια ανεξήγητα πράγματα» γράφει η Εμμανουέλα Κατρινάκη. «Πράγματα που, αν το καλοσκεφτείς λογικά, μπορεί να μην αιτιολογούνται με κανέναν τρόπο, συνδυάζονται με αινιγματικές πράξεις των προσώπων που πρωταγωνιστούν σε αυτά».

«Στα παραμύθια συμβαίνουν συνέχεια ανεξήγητα πράγματα» γράφει η Εμμανουέλα Κατρινάκη. «Πράγματα που, αν το καλοσκεφτείς λογικά, μπορεί να μην αιτιολογούνται με κανέναν τρόπο, συνδυάζονται με αινιγματικές πράξεις των προσώπων που πρωταγωνιστούν σε αυτά. Ονειρικές, φανταστικές εικόνες συμπληρώνουν τον καμβά […]».

Με την εξήγηση τούτων των «ανεξήγητων» πραγμάτων καταγίνεται η συγγραφέας στη Σταχτοπούτα, ακολουθώντας τη φροϋδική ερμηνευτική σχολή στην παράδοση του Μπρούνο Μπετελχάιμ στη Γοητεία των παραμυθιών (The Uses of Enchantment: The Meaning and Importance of Fairy Tales) – μια σχολή πρόσφορη για σύγχρονες επαναναγνώσεις των παραμυθιών σαν αυτές της Άντζελα Κάρτερ στη Ματωμένη κάμαρα.

Έξι παραμύθια με το (ή και με το) θέμα του κανιβαλισμού ερμηνεύονται στη Σταχτοπούτα, αφού πρώτα δίνονται σε μία ή περισσότερες παραλλαγές τους: το ομώνυμο· η Στρίγκλα, με ένα ανθρωποφάγο κορίτσι τέρας που μεγαλώνοντας καταβροχθίζει ζώα κι ανθρώπους· ο Γιάννος και η Μαριώ, ή ο Αστερνός και η Πούλια, όπου η μάνα δίνει στην αρχή του παραμυθιού στον άντρα της να φάει από το στήθος της, ή από το χέρι της ή απ’ τον μηρό της, γιατί δεν έχει τι άλλο να του δώσει, κι έπειτα ορέγονται οι γονείς το ανθρώπινο κρέας και θέλουν να φάνε τα παιδιά τους· ο Μισοκωλάκης, ένα παιδάκι που μια μάγισσα ή δράκισσα το αρπάζει για να το πάρει σπίτι της και να το φάει· ο Δεκατρής ή Τυρίμος, παραλλαγές του Κοντορεβιθούλη· και η Κοπέλα που νίκησε τον Αράπη, όπου η ανθρωποφαγία είναι δοκιμασία συζυγικής πίστης.

Σε όλα, η Εμμανουέλα Κατρινάκη χρησιμοποιεί στις γοητευτικές της ερμηνείες φροϋδικά μοτίβα: επιθυμία επιστροφής στη μήτρα (που δίνεται συμβολικά ως πηγάδι, χύτρα, κλπ.), τρία στάδια της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης (στοματικό, πρωκτικό, φαλλικό – και «μικρό» μπορεί να σημαίνει παιδί, μα μπορεί να σημαίνει και φαλλός), η παιδική «θεωρία» της γέννησης των μωρών από τον πρωκτό, η χωλότητα ως φόβος του ευνουχισμού· τα επανερχόμενα μοτίβα της λαιμαργίας, της επιθυμίας, του υπερταΐσματος, της κανιβαλικής απειλής («το αίσθημα της έλλειψης, της ματαίωσης της επιθυμίας, όταν το μωρό πεινά αλλά η ανάγκη του δεν ικανοποιείται, οδηγεί σε φαντασιώσεις καταβρόχθισης»).

«Το παραμύθι είναι πάντοτε άπιαστο». Είναι μια από τις βαθιές φωνές των πολλών ανθρώπων που μιλούν σαν ένας. Έρχεται από μακριά κι είναι τόσο παλιό, που είναι περίεργα «σύγχρονο». Είναι κάπως σαν μίτος της Αριάδνης που δεν έχει μία άκρη αλλά πολλές.

Πολύ σωστά, λέει κάπου η Εμμανουέλα Κατρινάκη: «Η προφορικότητα είναι πάντοτε άπιαστη». Θα το παραλλάξω: «Το παραμύθι είναι πάντοτε άπιαστο». Είναι μια από τις βαθιές φωνές των πολλών ανθρώπων που μιλούν σαν ένας. Έρχεται από μακριά κι είναι τόσο παλιό, που είναι περίεργα «σύγχρονο». Είναι κάπως σαν μίτος της Αριάδνης που δεν έχει μία άκρη αλλά πολλές. Όπως έκανε ο Βάλτερ Μπούρκερτ στο Homonecans, επιστρατεύοντας ώς και τη βιολογία και την κοινωνιοβιολογία ακόμα, για να μιλήσει για τις θυσιαστήριες τελετουργίες και τους μύθους στην Αρχαία Ελλάδα, έτσι μπορεί αυτός που μιλά για το παραμύθι να επιστρατεύσει όχι μονάχα πολλές επιστήμες, μα και πολλές σχολές. Οι φροϋδικές ερμηνείες είναι ένα σύστημα κλειστό, περιεκτικό, πειστικό και εύχρηστο χάρη στην ιδιοφυή απλότητά του, αναγωγικό άρα ικανό να εξηγήσει τα «ανεξήγητα πράγματα» των παραμυθιών, και βαθύτατα γοητευτικό αναμφίβολα, αλλά και απόλυτα υλιστικό επίσης. Το ίδιο το παραμύθι μπορεί να μην έχει κάποια ιερότητα, μα υπάρχει σ’ αυτό ένας απόηχος του ιερού· στην παραμυθιακή ανθρωποφαγία υπάρχει ο απόηχος της θυσιαστήριας τελετουργίας.

Στον αντίποδα των φροϋδικών ερμηνειών, αυτές του Γιουνγκ προϋποθέτουν τη μεταφυσική ως στοιχείο εγγενές του τρόπου που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο· στον πυρήνα τους ενυπάρχει το ιερό. Είναι μια άλλη άκρη απ’ αυτήν –την υλική– που τόσο όμορφα πιάνει η Εμμανουέλα Κατρινάκη για να ξετυλίξει τον γριφώδη μίτο των παραμυθιών.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, οι νουβέλες «Τσότσηγια & Ω'μ» (εκδ. Κίχλη).

→ Στην κεντρική εικόνα, πίνακας της © Rosso Art.


Απόσπασμα από το βιβλίο

Ύστερα του είπεν η γυναίκα «Τούτο και τούτο έπαθα. Είχα το περιστέρι κρεμασμένο στο καρφί και πήγα να το φέρω και γύρισα και δεν το ήβρα. Το είχε πάρει η γάτα. Τι να κάμω κι εγώ, έκοψα το βυζί μου και το μαγείρεψα, κι αν δεν το πιστεύεις, να το». Και του το δείχνει.

«Τι νόστιμο κριάς είναι τ’ ανθρώπινο, γυναίκα!» είπε. «Ξέρεις τι να κάνουμε; Να σφάξουμε τα παιδιά μας, να τα φάμε. Αύριο το πουρνό να πάμε στην εκκλησιά, και να φύγεις γληγορώτερα και να ’ρθεις να τα σφάξεις και να τα μαγειρέψεις, να έρθω και γω να φάμε».


altΤο στοίχημα της Σταχτοπούτας
Μελέτη για τον κανιβαλισμό στα ελληνικά παραμύθια
Εμμανουέλα Κατρινάκη
Εύμαρος 2019
Σελ. 200, τιμή εκδότη €12,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑΣ ΚΑΤΡΙΝΑΚΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ