Για το μυθιστόρημα της Λένας Διβάνη «Ένα πεινασμένο στόμα» (εκδ. Καστανιώτη)
Του Κώστα Κατσουλάρη
Σύμφωνα με γνωστή ρήση του Άλφρεντ Χίτσκοκ, μάστορα στον χειρισμό του σασπένς σε μια αφήγηση, «καλύτερα να ξεκινάς από μια κατάσταση κλισέ και να καταλήγεις στην πρωτοτυπία, παρά το αντίστροφο». Έτσι, η Λένα Διβάνη δεν φοβήθηκε να αναμετρηθεί με ένα πολυχρησιμοποιημένο δραματουργικό σχήμα, κι ας υπήρχε ο κίνδυνος το εγχείρημά της να «πνιγεί» στα στερεότυπα και στην πλήξη της επανάληψης.
Στον πυρήνα αυτού του «μοντέλου» υπάρχει ο ήρωας, ένας «Άγγελος εξολοθρευτής», ο σαγηνευτικός νέος που εισβάλει στην αστική οικογένεια, αποδιοργανώνοντάς την και αποκαλύπτοντας το σαθρό οικοδόμημά της. Οικογένεια, ζευγάρι, εργασία, κοινωνικό και οικονομικό στάτους, αποδεικνύονται πύργος από τραπουλόχαρτα μπροστά στη σαρωτική επέλαση του δαιμονικού «τρίτου», που λειτουργεί ως καταλύτης με απρόσμενα συνήθως αποτελέσματα. Τυπικά χαρακτηριστικά του εισβολέα, πλην της γοητευτικής μορφής του, είναι ο ακραίος αμοραλισμός του, ο αμφισεξουαλισμός του, η αταραξία του, η αποφασιστικότητά του, τα αμφιλεγόμενα κίνητρά του. Ο εισβολέας είναι ανίκητος διότι δεν έχει τίποτε να χάσει.
Στο «Ένα πεινασμένο στόμα» η ιστορία πυροδοτείται με μια τυχαία συνάντηση. Ο καθηγητής της Νομικής και γνωστός δικηγόρος των Αθηνών Κρεμόπουλος έχει βγάλει βόλτα στο λόφο του Λυκαβηττού, όπου και διαμένει, τον νεοαποκτηθέν και ατίθασο σκύλο του. Ο Μπάτμαν ήταν επιλογή της συζύγου του, της αργόσχολης και τυπικά αστής Μαριτίνας, κόρης ισχυρού παράγοντας της Νομικής, με την εύνοια του οποίου αναρριχήθηκε ευκολότερα ο Κρεμόπουλος στην ακαδημαϊκή ιεραρχία. Τα καπρίτσια και η απείθεια του σκύλου του θα γίνουν αφορμή για τη γνωριμία του με έναν νεαρό, τον «Γιάννη», απόφοιτο της Νομικής που όμως βγάζει τα προς το ζην εργαζόμενος ως εκπαιδευτής σκύλων. Το δικό του τετράποδο, με το χαρακτηριστικό όνομα «Μπηστ» (Κτήνος) είναι στον απόλυτο έλεγχό του, προέκταση του κορμιού του. Ο «Γιάννης», με την ιδιαίτερη ευφράδεια του, την βαθιά αλλά και εμπειρική γνώση της ψυχολογίας των σκυλιών, πείθει τον Κρεμόπουλο ότι θα πρέπει να εκπαιδεύσει το ταχύτερο δυνατό τον Μπάτμαν, διαφορετικά το ζωντανό θα του κάνει τη ζωή κόλαση. Τα σκυλιά, του λέει, εντάσσονται μέσα σε μια οικογένεια όπως σε μια αγέλη. Ή θα είναι αρχηγοί, ή θα υποταχθούν στον ισχυρότερο. Στην αγέλη δεν υπάρχει δημοκρατία.
Με αφορμή την «εκπαίδευση» του απείθαρχου σκύλου ξεκινάει, βήμα-βήμα, η διείσδυση του «Γιάννη» στην οικογένεια και τη ζωή του Κρεμόπουλου. Λίγες μόλις εβδομάδες αργότερα, ο νεαρός εκπαιδευτής έχει καταφέρει να ρυθμίζει σχεδόν τα πάντα στη ζωή του ζευγαριού. Τη σεξουαλικότητά του, τη διάθεσή του, τον εργασιακό του χώρο. Εξυπηρετώντας βαθύτερες ανάγκες τους, αναμοχλεύοντας τη διχόνοια ανάμεσά τους, σταδιακά τους καθυποτάσσει ολοκληρωτικά. Στη άτυπη «αγέλη» που έχει συσταθεί, εκείνος είναι ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός, το Α Male, όπως λέγεται στη γλώσσα των εκπαιδευτών. Γιατί όμως δύο ώριμοι και, θεωρητικά, συγκροτημένοι άνθρωποι αφήνουν έναν νεαρό να κυριαρχήσει πλήρως πάνω τους; Πώς γίνεται το οικοδόμημα μιας οραγωμένης ζωής να υποχωρεί τόσο εύκολα; Τι θέλει να πετύχει ο εξουσιομανής νεαρός και ποιο είναι το βαθύτερο κίνητρό του;
Η Λένα Διβάνη όχι μονάχα δίνει επαρκείς απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, αλλά καταφέρνει και να τα οδηγήσει στις έσχατες συνέπειές τους. Πρώτο της επίτευγμα, οι χαρακτήρες: Τόσο οι δύο κεντρικοί ήρωες, ο καθηγητής και ο «Γιάννης», όσο και η Μαριτίνα, αλλά και καθένας από όσους εμπλέκονται στην εξέλιξη της ιστορίας (η έμπιστη Βαλεντίνα, ο πεθερός, ο πατέρας, ο γιος, η ασκούμενη, κ.ά.), είναι ζυμωμένοι σε μια σοφά ζυγισμένη αναλογία φωτός και σκότους. Πειστικοί, αναγνωρίσιμοι, και την ίδια στιγμή απρόβλεπτοι ακόμη και για τους ίδιους, μοιάζουν να κινούνται πάνω σε φανταστική σκακιέρα. Η ελευθερία στις κινήσεις τους δεν είναι πλασματική, είναι όμως σχετική και αυστηρά οριοθετημένη από τους κανόνες του παιχνιδιού.
Ειδικότερα ο «Γιάννης», δαιμονικός, ευφυής, σαγηνευτικός, μεθοδικός, αμοραλιστής απολύτως αυτοελεγχόμενος, αποτελεί έναν θαυμάσια εντυπωτικό χαρακτήρα, ο οποίος όσο η εξιστόρηση εκτυλίσσεται τόσο τυλίγεται στο μυστήριο. Στην κορύφωση του μυθιστορήματος, αποκαλύπτεται η τραγικότητά του, αφού τελικά το «κίνητρό του» εδραζόταν αλλού από το αναμενόμενο.
Δεύτερο επίτευγμα: Η εξέλιξη της πλοκής, το πλέξιμο των νημάτων, η καθοδήγηση των ηρώων σε μη αναμενόμενες και ταυτόχρονα απολύτως λογικές κατευθύνσεις. Καίρια και λειτουργική υπήρξε η απόφαση να μοιραστεί η εξιστόρηση σε δύο ομαλά κατανεμημένες πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, σχηματοποιώντας έτσι και λειτουργικά τη σύγκρουση των δύο κόσμων.
Εν κατακλείδι: Ένα καλοκουρδισμένο και αψεγάδιαστο ψυχολογικό και κοινωνικό θρίλερ, γραμμένο με κέφι και νεύρο, οργανωμένο στην εντέλεια, με μελετημένες κλιμακώσεις και σωστά δουλεμένες μεταπτώσεις στην ψυχολογία των ηρώων.
