alt

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαραγκά «Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες» (εκδ. Κριτική).

Της Διώνης Δημητριάδου

«Προσπαθούμε να αλλάξουμε τον κόσμο και έχουμε δίπλα μας το ίδιο σκοτάδι που σκοτώνει και καταστρέφει τα πάντα εδώ και αιώνες». Διαχρονική η διαπίστωση της Καλλιρρόης Παρέν, χαρακτηριστικής ηρωίδας (αληθινής και ταυτόχρονα μυθοπλαστικής) στο πρόσφατο μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαραγκά. Κι όμως, όσο κι αν είμαστε έτοιμοι να παραδεχθούμε τη βαθύτερη αλήθεια που εμπεριέχει (και που φυσικά σχετίζεται με τις αντοχές των κεκτημένων στερεότυπων που δομούν και υποστηρίζουν τους κοινωνικούς ρόλους), τόσο ανακαλύπτουμε πως ένα από τα ισχυρότερα στηρίγματα βρίσκεται στην ενσωμάτωση της αλήθειας αυτής στη ζωή μας, στην παθητική αποδοχή της ως αναλλοίωτης και μη ανατρέψιμης. Κοινωνικό το πρόβλημα, με ρίζες στις αναπόφευκτες συμβάσεις της κοινωνικής συνύπαρξης/συμβίωσης, αλλά και ψυχολογικές οι προεκτάσεις του, με τις δικές τους ρίζες να ανιχνεύονται στην παντοδύναμη συνήθεια και στη συνακόλουθη απροθυμία ανατροπής του εσωτερικού οικοδομήματος της προσωπικότητάς μας. Ωστόσο, η λογοτεχνία βρίσκει τον τρόπο να μιλά με τη δική της γλώσσα και να ανατέμνει την πραγματικότητα δείχνοντας κάθε φορά και το ευρύτερο αλλά και το επιμέρους τοπίο, εύκολα αντιληπτό στις διαστάσεις του, προσπελάσιμο στις δυσκολίες του. Προσφέρεται η μεγάλη αφήγηση γι’ αυτόν τον σκοπό (αν δεχθούμε έστω και την ελάχιστη σκοπιμότητα στις προθέσεις των δημιουργών) κυρίως στα χέρια ικανών συγγραφέων. 

Ο Γιάννης Σκαραγκάς επέλεξε μια μεταβατική εποχή για να τοποθετήσει τους ήρωές του, έχοντας έτσι την ευκαιρία να ερευνήσει την αλληλεπίδραση της κοινωνίας (που αλλάζει) και των ανθρώπων που είτε υφίστανται τις αλλαγές αυτές ή (στην καλύτερη περίπτωση) τις καθοδηγούν.

Ο Γιάννης Σκαραγκάς επέλεξε μια μεταβατική εποχή για να τοποθετήσει τους ήρωές του, έχοντας έτσι την ευκαιρία να ερευνήσει την αλληλεπίδραση της κοινωνίας (που αλλάζει) και των ανθρώπων που είτε υφίστανται τις αλλαγές αυτές ή (στην καλύτερη περίπτωση) τις καθοδηγούν. Το ξάφνιασμα μπροστά στις επαπειλούμενες θεμελιακές αλλαγές, η αδυναμία να αντεπεξέλθουν τα υποκείμενα απέναντι στις νέες απαιτήσεις, η διαφοροποίηση στο περιεχόμενο των διεκδικήσεων· από την άλλη, πολιτικές ανακατατάξεις, οικονομικές ανατροπές, η προετοιμασία του κόσμου για μια σύρραξη υπερμεγέθη. Οι τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και η πρώτη του νέου αιώνα, που μέσα τους θα κυοφορήσουν τον Μεγάλο Πόλεμο.

Ο τόπος αρχικά η Αλεξάνδρεια της μεγαλοαστικής ζωής, κατόπιν η Αθήνα της αίγλης των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, της οικονομικής κρίσης, του ατυχούς πολέμου του ’97 και του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Ταυτόχρονα, τα Ευαγγελικά και το γλωσσικό ζήτημα, οι πρώτες απόπειρες των γυναικών για διεκδίκηση δικαιωμάτων, μια αθηναϊκή λογοτεχνική άνθηση με έντυπα που για πρώτη φορά θα διευθύνονται από γυναίκες και θα απευθύνονται κυρίως σ’ αυτές. Δίπλα στην εμβληματική προσωπικότητα της Καλλιρρόης Παρέν η ηρωίδα του μυθιστορήματος, η Δανάη, μια λογοτεχνική περσόνα διαγραφόμενη με πληρότητα, ικανή να αποτελέσει το κέντρο του ενδιαφέροντος συγκεντρώνοντας γύρω της τους άλλους χαρακτήρες. Πλάθεται με ακρίβεια από τον συγγραφέα ο τύπος της, η σταδιακά διαμορφούμενη προσωπικότητά της, με τις ανασφάλειες, τις συναισθηματικές της ανακατατάξεις, τα καλά κρυμμένα μυστικά της, τη σταδιακά επίσης αποκτημένη ικανότητά της να χειρίζεται τους ανθρώπους του στενού της περιβάλλοντος, να τους περιθάλπει, να τους καθοδηγεί, να τους αναδεικνύει, να τους απελευθερώνει όταν πρέπει. Πάνω απ’ όλα με την ικανότητα να ακούει τους ανθρώπους, να τους ακούει να της εξομολογούνται. Ίσως από εκεί να ξεκινούν όλα τα άλλα. Και η ίδια να διακατέχεται από τον ενδόμυχο φόβο μιας ματαίωσης του ρόλου της. «Αυτή ήταν η δική της ζωή. Αν μπορούσε να κάνει κάτι καλά, ήταν να συσπειρώνει ανθρώπους που μπορούσαν να πουν και να μοιραστούν τα πάντα, χωρίς να κρίνουν  τίποτα – μικροσκοπικές πόλεις ευσεβών, οι οποίοι ήθελαν να εξομολογηθούν, όχι για ευλογία αλλά για συντροφιά». Και πιο κάτω: «[…] αν σταματούσε να επενδύει στη ζωή των αγαπημένων της, θα έχανε τις δυνάμεις της. Ήταν ένα διαρκές αίσθημα κενού.Ένιωθε σαν μυθικό τέρας που το εγκατέλειψαν οι ήρωες των ιστοριών που γέννησε. Ήταν ένα από αυτά τα έντομα που πέφτουν ανάσκελα και δεν καταφέρνουν ποτέ ξανά να σηκωθούν μόνα τους. Αυτό φοβόταν η Δανάη. Ότι δεν είχε τίποτα να κουβαλήσει στους ώμους της. Ότι θα πέθαινε κοιτάζοντας τον ουρανό σε έναν άδειο καμβά χωρίς πιθανότητες».

Ο Σκαραγκάς θέλησε να γράψει μια ιστορία πολυπρόσωπη και ενδιαφέρουσα παρεμβάλλοντας στους επινοημένους ήρωές του τα αληθινά πρόσωπα της εποχής (κυρίως πρόσωπα των Γραμμάτων και του Τύπου) και να δραματοποιήσει ως φόντο τη διαμάχη γύρω από το γλωσσικό ζήτημα.

Ο Σκαραγκάς θέλησε να γράψει μια ιστορία πολυπρόσωπη και ενδιαφέρουσα παρεμβάλλοντας στους επινοημένους ήρωές του τα αληθινά πρόσωπα της εποχής (κυρίως πρόσωπα των Γραμμάτων και του Τύπου) και να δραματοποιήσει ως φόντο τη διαμάχη γύρω από το γλωσσικό ζήτημα (μία πτυχή του που συνέπεσε με τη μετάφραση των ευαγγελικών κειμένων στη δημοτική). Το κεντρικό του θέμα δεν γίνεται από την αρχή αντιληπτό· αν εξαιρέσουμε κάποιες σκόρπιες αναφορές που οπωσδήποτε δεν θεωρούνται κάτι παραπάνω από στοιχεία συμπληρωματικά των πλέον σημαντικών κομβικών σημείων της πλοκής, καθυστερεί να τοποθετηθεί στο κέντρο του ενδιαφέροντος το θέμα της γλώσσας. Και πάλι μετά θα χαθεί μέσα στα τόσα άλλα ενδιαφέροντα κομμάτια της συνολικής εικόνας. Σκόπιμη αυτή η  σκηνοθεσία του υλικού; Ναι, γιατί όχι; Παρακολουθούμε από την αρχή τη διαμόρφωση της Δανάης, τη σταδιακή της ωρίμαση μέσα από τις προσωπικές της περιπέτειες (λέει σε συνέντευξή του άλλωστε ο συγγραφέας: «Μου αρέσουν οι άνθρωποι που καταφέρνουν μικρές αλλαγές στον κόσμο επειδή αλλάζουν οι ίδιοι») αλλά και μέσα από τις συναναστροφές της, μέχρι το σημείο που θα κατανοήσει πως μπορεί να διεκδικήσει μια δική της ξεχωριστή φωνή, άρα και διακριτή ζωή. Η φωνή προϋποθέτει τη γλώσσα, τον κώδικα επικοινωνίας που θα κατορθώσει να μεταμορφώσει τη γυναικεία παρουσία από δευτερεύουσα και υποδεέστερη σε αξιοπρόσεκτη προσωπικότητα, σε μοχλό εξελίξεων. Σε κάποιο σημείο η Καλλιρρόη Παρέν θα δώσει το ιδιαίτερο στίγμα της δυναμικής, μιας συνειδητής φωνής: «Αμέτρητες γενιές πήγαν χαμένες γιατί έμαθαν να πιστεύουν ότι η μοναδική μας ισχύς απέναντι στους άντρες είναι η φύση. Είναι, αλλά όχι η μοναδική. Όχι τόσο απελευθερωτική όσο η φωνή μας».

alt
Η Καλλιρρόη Παρρέν

 

Για να ακουστεί όμως αυτή η φωνή, ο κώδικας πρέπει να μπορεί να φτάσει ως το τελευταίο ευήκοον ους, πρέπει να μιλά τη γλώσσα του με όσο πιο απλό και κατανοητό τρόπο γίνεται. Μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει (και μάλιστα με τον πλέον επώδυνο τρόπο) έχει, λοιπόν, θέση η ενασχόληση με τα γράμματα, με τη γλώσσα; «[…] κάθε φορά που διαλύεται ο κόσμος, ξαναφτιάχνεται με λεφτά και συναίνεση· τα λεφτά κάποιου άλλου και τη συναίνεση τη δική σου. Χωρίς όμως τα γράμματα και τις τέχνες δεν μπορείς να εξαφανίσεις τη δυσωδία από αυτό που πεθαίνει».

Το στοχαστικό εξώφυλλο συμπληρώνει τη συνολική, απολύτως θετική, εικόνα της ανάγνωσης, τονίζοντας το κυρίαρχο συναίσθημα του ανθρώπου των αρχών του 20ου αιώνα. Αναμονή, αναλογισμός, και μια αναπόφευκτη μελαγχολία.

Με τον εύστοχο χειρισμό του υλικού του ο Σκαραγκάς αναδεικνύει το πολυεπίπεδο του μυθιστορήματός του: αρχικά το ευρύ τοπίο/πλαίσιο (αυτή είναι η μεταβατική εποχή με όλα τα πραγματικά της ιστορικά στοιχεία), μέσα στο οποίο εντάσσει την επινοημένη ιστορία των ηρώων του (με κεντρικό πρόσωπο τη γυναίκα/Δανάη) και σε επόμενο, βαθύτερο τοπίο, ερευνά τους κώδικες της επικοινωνίας, τη γλώσσα στις διαφορετικές μορφές της που οδήγησε στη σταδιακή απελευθέρωση του σκεπτόμενου ανθρώπου, επιδιώκοντας σε ακόμη βαθύτερο χώρο έρευνας να ανιχνεύσει τις ρίζες του κοινωνικού ιστού, να δείξει τους ρόλους που καθορίζουν τη σκέψη και την πρακτική των κοινωνικών όντων, αντρών και γυναικών. Κάτω από αυτή την οπτική της ανάλυσης, δεν ξαφνιάζει η δευτερεύουσα αρχικά παρουσία της γλώσσας και η ανάδυσή της μόνο όταν έχει προχωρήσει αρκετά η πλοκή ως κυρίαρχου θέματος. Ο κώδικας είναι ο άνθρωπος, που ανακαλύπτει τη δυναμική των λέξεων πρώτα στην προσωπική του ζωή (μια λέξη παρερμηνευμένη ίσως οδηγεί σε εσφαλμένες αποφάσεις, σε διαφορετική πορεία ζωής), και κατόπιν δοκιμάζει τη χρήση της γλώσσας ως κινητήριου μοχλού εξελίξεων. 

Δεν συναντάμε συχνά στη μεγάλη αφήγηση μια ανάλογη ενορχήστρωση των επιμέρους στοιχείων, ώστε αυτά να αποτελέσουν ένα σύνολο τόσο άξιο λόγου. Κυρίως έχουμε έλλειψη από το ιδεολογικό υπόβαθρο που να έχει τη δύναμη να υποστηρίξει μια ενδιαφέρουσα πλοκή. Εδώ βρίσκουμε και τα δύο αυτά στοιχεία που κάνουν τη διαφορά και ξεχωρίζουν ένα μυθιστόρημα ανάμεσα στο πολλά φιλόδοξα ομοειδή. Το στοχαστικό εξώφυλλο συμπληρώνει τη συνολική, απολύτως θετική, εικόνα της ανάγνωσης, τονίζοντας το κυρίαρχο συναίσθημα του ανθρώπου των αρχών του 20ου αιώνα. Αναμονή, αναλογισμός, και μια αναπόφευκτη μελαγχολία.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.

alt

Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες
Γιάννης Σκαραγκάς
Κριτική 2018
Σελ. 512, τιμή εκδότη €16,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΑΓΚΑ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

Για τη συλλογή διηγημάτων της Δήμητρας Λουκά «Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» (εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Daniel Egnéus

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Πώς μπορεί ένας αρχετυπικός μύθος, διατηρημένος μέσα στους αιώνες στη βασική του δομή ...

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

Για το μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ελσίνκι» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Ο πρωταγωνιστής της ιρακινής ταινίας «The Heart Sculpture».

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη ανήκει καταρχάς στη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη». 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Με αφορμή το βιβλίο του, «Κρυμμένη ψυχική ομορφιά» (εκδ. Αρμός), ο Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, μιλά για τη συστημική ψυχοθεραπεία, το κακό, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις, και λέει ότι  «η καλοσύνη μπορεί στην αυθεντική έκφρασή της να αποτελεί έκφραση της ψυχικής ομορφιάς».  ...

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ