alt

Για το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου «Στο τέλος νικάω εγώ» (εκδ. Μεταίχμιο).

Του Διονύση Μαρίνου

Δίχως να προσκολλάται σε μια ιδεολογική γραμμή, αλλά με ζέση που δεν μπορεί να παραγνωριστεί, η Σοφία Νικολαΐδου, στα τελευταία τρία μυθιστορήματά της κινείται σε αυτό το ευρύ πλαίσιο του «Νέου Ιστορικισμού». Είναι πρόδηλη δηλαδή η προσπάθειά της να κατανοήσει τα γεννήματα της Ιστορίας μέσα από τη λογοτεχνική έκφανση. Ή, για να το πούμε αλλιώς, κανένα σημαντικό φαινόμενο του παρελθόντος, όσο καθοριστικό και αν είναι για την έκβαση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, δεν μπορεί να λειτουργεί ισοπεδωτικά για τις μικρές «καθημερινότητες» των ανθρώπων που το βίωσαν. Γι’ αυτό και η λογοτεχνία είναι σε θέση να αναπλάσει, να μεταστοιχειώσει και να πιθανολογήσει με την ελευθερία που της παρέχει η μυθοπλασία. Εν πολλοίς, η Ιστορία γράφεται στα μεγάλα κατάστιχα, αλλά προηγουμένως έχει ζυμωθεί με τους ανθρώπους που την έζησαν.

H Νικολαΐδου κινείται επιδέξια μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, αναζητώντας το αδιόρατο νήμα που μπορεί να ενώσει διαφορετικές εποχές και καταστάσεις.

Με κομβικό σημείο τη Θεσσαλονίκη, που είναι άλλωστε ο γενέθλιος τόπος της, η Νικολαΐδου κινείται επιδέξια μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, αναζητώντας το αδιόρατο νήμα που μπορεί να ενώσει διαφορετικές εποχές και καταστάσεις. Είτε με αφορμή την υπόθεση Πολκ (βλ. το Χορεύουν οι ελέφαντες), είτε με τη μαύρη περίοδο της Κατοχής (βλ. Απόψε δεν έχουμε φίλους) και τώρα τον Εθνικό Διχασμό του 1916 (βλ. Στο τέλος νικάω εγώ), το ιστορικό πλαίσιο διαμορφώνεται με έναν τρόπο δυναμικό, καθώς δεν περιορίζεται σε έναν άγονο αναστοχασμό ή σε μια εκ των υστέρων κριτική ανασκόπηση. Το γεγονός ότι επιλέγει να εντάξει το παρελθόν σε ένα εν εξελίξει παρόν και ο τρόπος με τον οποίο το πράττει, αποδεικνύουν πως έχουν δίκιο οι Ρώσοι όταν λένε πως το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν. Ξαναγράφεται; Επανατοποθετείται στις ζωές των νέων γενιών; Αναδιπλώνεται για να εξηγήσει τα δράματα; Όπως και να έχει, το ιστορικό «εράνισμα» της Σοφίας Νικολαΐδου ούτε στείρο είναι ούτε προσχηματικό. Το καινούργιο της μυθιστόρημα ολοκληρώνει μια άτυπη τριλογία, η οποία μπορεί θεματικά να κερδίζει την αυτονομία της, εντούτοις έχει έναν συνεκτικό πυρήνα διευθέτησης. Κεντρώνει την καίρια ζεύξη παρελθόντος/παρόντος αφήνοντας να φανεί ολοκάθαρα πως η Ιστορία δεν είναι ένας αμετακίνητος ογκόλιθος, αλλά η διαρκής διαφωνία της μνήμης με το παρελθόν, όπως και έλεγε και η Βρετανίδα συγγραφέας Τζινέτ Γουίντερσον.

Και σε αυτό το βιβλίο εμφανίζονται χαρακτήρες με αντιθέσεις, εντάσεις και αποφασιστικότητα. Τέσσερις νέοι του σήμερα, εκπρόσωποι μιας χαμένης γενιάς, δουλεύουν από κοινού για τη διοργάνωση μιας ημερίδας που έχει θέμα την επέτειο της Απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, τον Εθνικό Διχασμό, την ενσωμάτωση των Νέων Χωρών στο τότε ελληνικό κράτος και το Μακεδονικό Μέτωπο. Μια περίοδος που μπορεί να έχει ως έναν βαθμό αποσιωπηθεί, ωστόσο φανερώνει πολλές από τις παθογένειες της ελληνικής περίπτωσης. Η ζωή των νέων κινείται ανάμεσα σε ένα δυναστευτικό παρόν (να τελειώσουν το πανεπιστήμιο, να φύγουν για το εξωτερικό, να μπουν στην αγορά εργασίας) και σε ένα άδηλο παρελθόν που μπορεί να μην τους καθορίζει, αλλά δεν τους αφήνει και αδιάφορους. Τριγύρω τους, αναπτύσσεται ένα «κλασικότροπο» –για τα ελληνικά δεδομένα– δίκτυο κονδυλίων, ιδιοτέλειας και κατάχρησης χρημάτων με κεντρικό πρωταγωνιστή έναν μηχανορράφο καθηγητή του ΑΠΘ. Κεντρική θέση στη σκηνή του μυθιστορήματος κατέχει και ο Μαρίνος Σουκιούρογλου, ο καθηγητής των παιδιών στο Λύκειο. Ένας άνθρωπος παλαιάς κοπής που θα μπορούσε δυνητικά να έχει καλύτερη τύχη, όμως, οι συγκυρίες, αλλά και οι δικές του εμμονές, τον κράτησαν καθηλωμένο σε μια πνιγηρή κανονικότητα. Ακόμη κι έτσι, ήταν ο άνθρωπος που διαμόρφωσε τη σκέψη των παιδιών στην είσοδό τους στον μεγάλο κόσμο.

Από το 2015 στο 1915 και τούμπαλιν

Μπορεί τα δεδομένα να είναι διαφορετικά και οι συνθήκες ολότελα ξένες μεταξύ τους, όμως, ναι, η “μήτρα” που γεννάει τα δράματα στην Ελλάδα δείχνει να παραμένει αναλλοίωτη. Είναι αυτή που μετατρέπει κάθε ελπίδα σε κατακρήμνιση και κάθε προσπάθεια σύμπνοιας σε πεδίο εσωτερικής μάχης.

Με τρόπο κινηματογραφικό, η Νικολαΐδου κινείται μεταξύ δύο περιόδων. Αυτήν πριν από το Δημοψήφισμα (2015) και εκείνη του Εθνικού Διχασμού (1912-1915) που χώρισε την Ελλάδα σε βενιζελικούς και βασιλικούς. Δύο κρίσιμες ιστορικές στιγμές κατά τις όποιες το κοινωνικό σώμα λειτούργησε περισσότερο με το θυμικό, ίδιον της φυλής, και λιγότερο με τη λογική. Ακόμη και η βουτιά στο παρελθόν, όμως, διενεργείται με ενεργητικό τρόπο. Από την αρχή κιόλας του μυθιστορήματος μεταφερόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα, επί εποχής Τρικούπη, οπότε και η σύγκρουση των Ελλήνων με τις ξένες δυνάμεις βρίσκεται σε σημείο βρασμού. Όπως, δηλαδή, συμβαίνει και στις μέρες μας. Ο Μεγάλος Διχασμός αναπτύσσεται και πάλι μέσα από τη μικροσκοπική ματιά στη ζωή των απλών ανθρώπων. Ένας εμπνευσμένος ζαχαροπλάστης, ένας κρητικός χωροφύλακας, ένας Γάλλος γιατρός, έναν απότακτος πελοποννήσιος που θέλει να εκδικηθεί τον Βενιζέλο, ξένοι στρατιώτες που περιδιαβαίνουν την ελληνική επικράτεια. Αυτά είναι τα πρόσωπα που καλούνται να μας διηγηθούν την προσωπική τους περιπέτεια και μέσα από αυτήν πλάθεται η γενικότερη εικόνα της εποχής.

Μπορεί τα δεδομένα να είναι διαφορετικά και οι συνθήκες ολότελα ξένες μεταξύ τους, όμως, ναι, η «μήτρα» που γεννάει τα δράματα στην Ελλάδα δείχνει να παραμένει αναλλοίωτη. Είναι αυτή που μετατρέπει κάθε ελπίδα σε κατακρήμνιση και κάθε προσπάθεια σύμπνοιας σε πεδίο εσωτερικής μάχης. Με στενάχωρη βεβαιότητα οι λογής μετριότητες παίρνουν τα ηνία των πραγμάτων αφήνοντας στο περιθώριο ανθρώπους που θα μπορούσαν να εκτρέψουν το «κακό» ριζικό. Από την άλλη, η Νικολαΐδου δίνει φωνή σε νέους ανθρώπους που είναι τα θύματα της κρίσης. Αυτό το νεότευκτο «προλεταριάτο της γνώσης» αναγκάζεται να τραπεί σε άτακτη φυγή από μια παρακμάζουσα και δίχως μέλλον χώρα και να αναζητήσει μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό, δίχως καμία βεβαιότητα υπό μάλης. Το γνωστό brain drain, έτσι και αλλιώς, είναι μια σκληρή πραγματικότητα την οποία βιώνει η χώρα από την έναρξη της κρίσης και εξακολουθεί να υφίσταται τις συνέπειές της. Η Νικολαΐδου αφήνει τις καταστάσεις να μιλήσουν από μόνες τους – δεν παίρνει θέση. Και δεν το κάνει από συγγραφική αιδημοσύνη, αλλά διότι η πιο ουσιαστική παρέμβασή της είναι η ίδια η ανάπτυξη της ιστορίας της μέσα στη μεγάλη Ιστορία. Άλλωστε, τα θέματα που επιλέγει από μόνα τους είναι δηλωτικά της ανάγκης της να μιλήσει δίχως εκζήτηση ή προσπάθεια στρογγυλέματος. Τα άδυτα της δημόσιας εκπαίδευσης, τα προσωπικά συμφέροντα έναντι του γενικού καλού, οι εμμονές ως κινητήριος μοχλός των γεγονότων, είναι τα τοξικά βλαστάρια που συν τω χρόνω δίνουν τους χειρότερους δυνατούς ανθούς σε μια χώρα που ξέμαθε πώς είναι να ανθίζει κανείς σε φυσιολογικές συνθήκες.

* O ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΣτο τέλος νικάω εγώ
Σοφία Νικολαΐδου
Μεταίχμιο 2017
Σελ. 304, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα...

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ