alt

Για το μυθιστόρημα της Κωνσταντίας Σωτηρίου «Φωνές από χώμα» (εκδ. Πατάκης).

Όµως εγιώ εν µιλώ. Έµαθα την τέγνη να µεν αθθυµούµαι. Τζιαι να µε αξιώσει ο Θεός ώσπου να πεθάνω να µάθω τζιαι την τέγνη του να ξηχάνεις. Αλλά τζιείνον λαλούν εν το πιο δύσκολο, εν πιο µεγάλη τέγνη να ξεχάνεις. Εγιώ µόνο να µεν θυµούµαι έµαθα. Κ. Σωτηρίου, Φωνές από χώμα.

Της Χρύσας Φάντη

Δύο περίπου χρόνια μετά την έκδοση του βραβευμένου μυθιστορήματός της Η Αϊσέ πάει διακοπές, η Κωνσταντία Σωτηρίου επανέρχεται με το Φωνές από χώμα, μια πρωτότυπη θεατρογενή μυθιστορία, στην οποία δεκατρείς γυναίκες καταθέτουν θραύσματα από γεγονότα που τις σημάδεψαν σε συνάφεια με την πολιτική κατάσταση της Κύπρου των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Κυρίαρχη ανάμεσά τους η φωνή της Τουρκάλας πόρνης Τζεμαλιγιέ (ιστορικό πρόσωπο), η δολοφονία της οποίας έμελλε να πυροδοτήσει μια σειρά από αιματηρά επεισόδια, γνωστά ως «μαύρη περίοδος» του ’63.

Πώς όμως να περιγραφεί, ερμηνευτεί, επικριθεί ή δικαιωθεί μια ζωή; [...] Πώς περιγράφεται η αφανής ζωή μιας γυναίκας ξένης και στιγματισμένης; Πώς (γενικά) περιγράφεται μια ζωή;

Όπως πληροφορούμαστε από τον κυπριακό Τύπο της περιόδου (στοιχεία από τον οποίον έχει χρησιμοποιήσει η συγγραφέας προκειμένου να υφάνει τον μύθο της), στις 21 Δεκεμβρίου 1963, αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν Τουρκοκύπριοι ανακόπηκε από αστυνομικούς στην περιοχή του Ταχτακαλά στην παλιά Λευκωσία. Νεκρός o Ζεκή Χαλήλ, 25 ετών, και σοβαρά τραυματισμένη η Σαλιχέ Χασάν, γνωστή ως Τζεμαλιγιέ, 35 ετών, που θα πεθάνει το ίδιο βράδυ στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Οι αστυνομικοί είχαν πληροφορίες πως οι επιβαίνοντες Τουρκοκύπριοι ήταν μέλη της ΤΜΤ και μετέφεραν όπλα.

«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα δάσος τόσο αχανές που κανείς πια δεν θυμόταν ότι απαρτιζόταν από δέντρα» γράφει ο Μπόρχες, για να υπογραμμίσει την αξία της ατομικής βιωματικής ανάκλησης στο δοκίμιό του για τον ποιητή Ουίτμαν (Χ.Λ. Μπόρχες, Δοκίμια, «Ο άλλος Ουίτμαν», μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πατάκης). Πώς όμως να περιγραφεί, ερμηνευτεί, επικριθεί ή δικαιωθεί μια ζωή, και μάλιστα μια ζωή αφανής ─ είτε πρόκειται για τη δική μας είτε για μιας γυναίκας που ποτέ δεν γνωρίσαμε; Πώς περιγράφεται η αφανής ζωή μιας γυναίκας ξένης και στιγματισμένης; Πώς (γενικά) περιγράφεται μια ζωή;

δεν έπρεπε ποτέ να σταθώ μπροστά σου τόσο γυμνή Ζεκή, δεν έπρεπε ποτέ να σε αφήσω να με δεις τόσο πολύ, δεν είναι πάντα καλό να αφήνεις τον άλλο να δει, δεν έπρεπε να σε αφήσω να δεις τόσο πολύ.

Αν Ουίτμαν και Μπόρχες στο ερώτημα «Πώς να αποτυπωθεί μια ζωή» δηλώνουν προβληματισμό (είτε πρόκειται για αυτοβιογραφία είτε για τη βιογραφία κάποιου γνωστού ή αγαπημένου προσώπου), μπορούμε να αναλογιστούμε όχι μόνο τη σημασία αλλά και τη δυσκολία στο να αποδοθεί η φωνή και προπαντός ο θάνατος και η σιωπή μιας άγνωστης Τουρκάλας πόρνης όπως ήταν η Σαλιχέ Χασάν∙ επίτευγμα που η Σωτηρίου δίνοντας έμφαση στο ελάχιστο και αναγνωρίζοντας σε αυτό το ελάχιστο τη μόνη δυνατή «μυθιστορηματική συνέπεια», με διαισθητικότητα και εμβρίθεια φέρνει σε πέρας.

Η συγγραφέας, μπροστά στο χάος μιας παράλογης και αδιέξοδης πολιτικής βίας, προτάσσει το υποκείμενο με τη δική του μοναδική αλήθεια.

Η συγγραφέας, μπροστά στο χάος μιας παράλογης και αδιέξοδης πολιτικής βίας, προτάσσει το υποκείμενο με τη δική του μοναδική αλήθεια. «Αντί για το δάσος» εστιάζει «στο ξεχασμένο δέντρο», στοχεύοντας το σύνολο των Κυπρίων συμπατριωτισσών και συμπατριωτών της:

... μου σφίγγει με τα δάκτυλα τα δόντια μου, μάσησε μου λέει τις λέξεις σου Τζεμαλιγιέ, φάε να χορτάσεις και με κοιτάζει ύστερα με αγωνία να μην τις φτύσω, με κοιτάζει να δει κι εγώ καταπίνω την Volkan και την Taksim και την Anavatan*, καταπίνω τις λέξεις μου επειδή ο Ζεκή με ταΐζει μαζί με τα νέα γράμματα αγάπη.

Στο Φωνές από χώμα οι φωνές των δεκατριών γυναικών, που μοιάζουν άλλοτε να θρηνούν κι άλλοτε να μονολογούν, άμεσες, βιωματικές, ασθμαίνουσες, αποσπασματικές, λειτουργούν ως άλλος αρχαίος χορός με κορυφαία τραγωδό την Τζεμαλιγιέ. Αν και υποταγμένες στη μοίρα τους, οι εν κρυπτώ καταθέσεις τους για τον κόσμο, την πολιτική, τους πολιτικούς τους ταγούς και τις όποιες πράξεις ή απραξίες τους, σε μια Κύπρο που μαίνεται από την έριδα, είναι ρηξικέλευθες.

Τούτοι της ΤΜΤ ήταν κατζιοί πολλά. Εκάμαν τζαι τούτοι κάμποσα. Ακούεις ούτε τζαι τους δικούς τους εν τους αφήναν να φύουν που την οργάνωση. Όποιος έμπαινεν εν ημπόρεν να φύει. Μια φορά της ΤΜΤ, εμεινίσκες δικός τους για πάντα.

Οι αλήθειες τους, επωασμένες μέσα σ’ αυτόν τον αμιγώς γυναικείο μικρόκοσμο, κάτω από την πίεση και τον σκληρό ανταγωνισμό ενός ισχυρότερου και ανδροκρατούμενου, θα εξωθούνται συνεχώς είτε σε οδυνηρή μετάλλαξη είτε στη σιωπή και τον αφανισμό.

Οι δεκατρείς αυτές γήινες μούσες, στις επίσημα διατυπωμένες θέσεις των αντιμαχομένων μερών αντιπαραβάλλουν τις «κατ’ ιδίαν» αφηγήσεις τους, ξεδιαλύνοντας ιστορικές στρεβλώσεις και μυθεύματα δεκαετιών. Οι ζωές τους, μακριά από τις πολεμικές ιαχές και το ρευστό και θαμπό παιάνα των «υπερεθνικοφρόνων» αρσενικών σειρήνων, προτιμούν να υπηρετούν άλλοτε απόλυτα συνειδητά κι άλλοτε εντελώς ασυνείδητα τη γόνιμη ορφική σιγουριά της γης. Οι μαρτυρίες τους περισσότερο συγγενεύουν με το πνεύμα μιας Δήμητρας και ενός Διονύσου παρά με το εριστικό πνεύμα ενός Άρη. Οι αλήθειες τους όμως, επωασμένες μέσα σ’ αυτόν τον αμιγώς γυναικείο μικρόκοσμο, κάτω από την πίεση και τον σκληρό ανταγωνισμό ενός ισχυρότερου και ανδροκρατούμενου, θα εξωθούνται συνεχώς είτε σε οδυνηρή μετάλλαξη είτε στη σιωπή και τον αφανισμό. Συγκλονιστικό το παραμύθι της Γκιουλ Μπαχάρ και το «μαύρο σήμερα» των κοριτσιών του κερχανέ σε συσχέτιση με το σύγχρονο «παραμύθι» της Τζαμαλιγιέ για τη Ζεχρά, αυθεντική και πολύπλευρη η απόδοση της αμφισημίας και του σωματικού και ψυχικού κατακερματισμού τους, είτε αυτός αποτυπώνεται με φόντο ένα μικροαστικό σπίτι νοικοκυραίων στη Λευκωσία είτε από κουβέντες τους σε κάποιο τούρκικο μαχαλά, αυλή ή σογιουκλούκ (χαμάμ).

Η συγγραφέας, μέσα από τη φωνή τόσο της Τζεμαλιγιέ όσο και των υπολοίπων γυναικών, μιλά χωρίς ρητορείες, με λόγο που σπαράσσεται αλλά δεν κραυγάζει. Χαμηλόφωνα προκλητική και απροκάλυπτα αποκαλυπτική, δεν ξεπέφτει πουθενά στο μελόδραμα. Αποφεύγοντας πολύπλοκα διανοητικά σχήματα εστιάζει στη λεπτομέρεια για να φωτίσει ποικιλότροπα και προπαντός σφαιρικά και αμερόληπτα ένα από τα πιο μελανά κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας του νησιού της: ένα ζευγάρι ψιλοτάκουνες κόκκινες γόβες στην επίμαχη σκηνή της συμπλοκής, ένα τίποτα που όμως θα γίνει η αφορμή για να φουντώσει η επιθετικότητα και το μένος των Ελληνοκύπριων γυναικών εναντίον της Τζεμαλιγιέ, προκαλώντας μια ώρα αρχύτερα τον θάνατό της.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε πως το Φωνές από χώμα αποτελεί ένα μυθιστόρημα διακριτό για την πρωτοτυπία, την τόλμη και την ωριμότητα της γραφής του. Πρωτοπρόσωπος και πολυφωνικός ο λόγος του, με δραματική ένταση και όπλο τις επαναλήψεις της προφορικότητας, τις γνήσιες ρεαλιστικές αναφορές αλλά και «φέτες» από λαϊκά παραμύθια και δοξασίες αρχέγονες, ακόμη και δεισιδαιμονίες, ζωντανός χάρη στο κυπριακό του ιδίωμα και το ξεχωριστό του ηχόχρωμα ─κάτι μεταξύ ιστορικής μαρτυρίας και μύχιας εξομολόγησης─, στοχεύει κατευθείαν στην καρδιά του αναγνώστη. Πολύ καλοί οι τίτλοι, απαραίτητο και διαφωτιστικό το γλωσσάρι που συνοδεύει την έκδοση.

* Η ΧΡΥΣΑ ΦΑΝΤΗ είναι συγγραφέας.

anavatan: μητέρα πατρίδα, vatan: πατρίδα, volkan: ηφαίστειο και η πρόδρομος οργάνωση της ΤΜΤ, taksim: διχοτόμηση.
** Κεντρική φωτογραφία: Λεπτομέρεια από τον πίνακα One for all, All for one της J.J. Mnisi.
 
altΦωνές από χώμα
Κωνσταντία Σωτηρίου
Πατάκης 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €7,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΥ

 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ