alt

Για το μυθιστόρημα της Κωνσταντίας Σωτηρίου «Φωνές από χώμα» (εκδ. Πατάκης).

Όµως εγιώ εν µιλώ. Έµαθα την τέγνη να µεν αθθυµούµαι. Τζιαι να µε αξιώσει ο Θεός ώσπου να πεθάνω να µάθω τζιαι την τέγνη του να ξηχάνεις. Αλλά τζιείνον λαλούν εν το πιο δύσκολο, εν πιο µεγάλη τέγνη να ξεχάνεις. Εγιώ µόνο να µεν θυµούµαι έµαθα. Κ. Σωτηρίου, Φωνές από χώμα.

Της Χρύσας Φάντη

Δύο περίπου χρόνια μετά την έκδοση του βραβευμένου μυθιστορήματός της Η Αϊσέ πάει διακοπές, η Κωνσταντία Σωτηρίου επανέρχεται με το Φωνές από χώμα, μια πρωτότυπη θεατρογενή μυθιστορία, στην οποία δεκατρείς γυναίκες καταθέτουν θραύσματα από γεγονότα που τις σημάδεψαν σε συνάφεια με την πολιτική κατάσταση της Κύπρου των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Κυρίαρχη ανάμεσά τους η φωνή της Τουρκάλας πόρνης Τζεμαλιγιέ (ιστορικό πρόσωπο), η δολοφονία της οποίας έμελλε να πυροδοτήσει μια σειρά από αιματηρά επεισόδια, γνωστά ως «μαύρη περίοδος» του ’63.

Πώς όμως να περιγραφεί, ερμηνευτεί, επικριθεί ή δικαιωθεί μια ζωή; [...] Πώς περιγράφεται η αφανής ζωή μιας γυναίκας ξένης και στιγματισμένης; Πώς (γενικά) περιγράφεται μια ζωή;

Όπως πληροφορούμαστε από τον κυπριακό Τύπο της περιόδου (στοιχεία από τον οποίον έχει χρησιμοποιήσει η συγγραφέας προκειμένου να υφάνει τον μύθο της), στις 21 Δεκεμβρίου 1963, αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν Τουρκοκύπριοι ανακόπηκε από αστυνομικούς στην περιοχή του Ταχτακαλά στην παλιά Λευκωσία. Νεκρός o Ζεκή Χαλήλ, 25 ετών, και σοβαρά τραυματισμένη η Σαλιχέ Χασάν, γνωστή ως Τζεμαλιγιέ, 35 ετών, που θα πεθάνει το ίδιο βράδυ στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Οι αστυνομικοί είχαν πληροφορίες πως οι επιβαίνοντες Τουρκοκύπριοι ήταν μέλη της ΤΜΤ και μετέφεραν όπλα.

«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα δάσος τόσο αχανές που κανείς πια δεν θυμόταν ότι απαρτιζόταν από δέντρα» γράφει ο Μπόρχες, για να υπογραμμίσει την αξία της ατομικής βιωματικής ανάκλησης στο δοκίμιό του για τον ποιητή Ουίτμαν (Χ.Λ. Μπόρχες, Δοκίμια, «Ο άλλος Ουίτμαν», μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πατάκης). Πώς όμως να περιγραφεί, ερμηνευτεί, επικριθεί ή δικαιωθεί μια ζωή, και μάλιστα μια ζωή αφανής ─ είτε πρόκειται για τη δική μας είτε για μιας γυναίκας που ποτέ δεν γνωρίσαμε; Πώς περιγράφεται η αφανής ζωή μιας γυναίκας ξένης και στιγματισμένης; Πώς (γενικά) περιγράφεται μια ζωή;

δεν έπρεπε ποτέ να σταθώ μπροστά σου τόσο γυμνή Ζεκή, δεν έπρεπε ποτέ να σε αφήσω να με δεις τόσο πολύ, δεν είναι πάντα καλό να αφήνεις τον άλλο να δει, δεν έπρεπε να σε αφήσω να δεις τόσο πολύ.

Αν Ουίτμαν και Μπόρχες στο ερώτημα «Πώς να αποτυπωθεί μια ζωή» δηλώνουν προβληματισμό (είτε πρόκειται για αυτοβιογραφία είτε για τη βιογραφία κάποιου γνωστού ή αγαπημένου προσώπου), μπορούμε να αναλογιστούμε όχι μόνο τη σημασία αλλά και τη δυσκολία στο να αποδοθεί η φωνή και προπαντός ο θάνατος και η σιωπή μιας άγνωστης Τουρκάλας πόρνης όπως ήταν η Σαλιχέ Χασάν∙ επίτευγμα που η Σωτηρίου δίνοντας έμφαση στο ελάχιστο και αναγνωρίζοντας σε αυτό το ελάχιστο τη μόνη δυνατή «μυθιστορηματική συνέπεια», με διαισθητικότητα και εμβρίθεια φέρνει σε πέρας.

Η συγγραφέας, μπροστά στο χάος μιας παράλογης και αδιέξοδης πολιτικής βίας, προτάσσει το υποκείμενο με τη δική του μοναδική αλήθεια.

Η συγγραφέας, μπροστά στο χάος μιας παράλογης και αδιέξοδης πολιτικής βίας, προτάσσει το υποκείμενο με τη δική του μοναδική αλήθεια. «Αντί για το δάσος» εστιάζει «στο ξεχασμένο δέντρο», στοχεύοντας το σύνολο των Κυπρίων συμπατριωτισσών και συμπατριωτών της:

... μου σφίγγει με τα δάκτυλα τα δόντια μου, μάσησε μου λέει τις λέξεις σου Τζεμαλιγιέ, φάε να χορτάσεις και με κοιτάζει ύστερα με αγωνία να μην τις φτύσω, με κοιτάζει να δει κι εγώ καταπίνω την Volkan και την Taksim και την Anavatan*, καταπίνω τις λέξεις μου επειδή ο Ζεκή με ταΐζει μαζί με τα νέα γράμματα αγάπη.

Στο Φωνές από χώμα οι φωνές των δεκατριών γυναικών, που μοιάζουν άλλοτε να θρηνούν κι άλλοτε να μονολογούν, άμεσες, βιωματικές, ασθμαίνουσες, αποσπασματικές, λειτουργούν ως άλλος αρχαίος χορός με κορυφαία τραγωδό την Τζεμαλιγιέ. Αν και υποταγμένες στη μοίρα τους, οι εν κρυπτώ καταθέσεις τους για τον κόσμο, την πολιτική, τους πολιτικούς τους ταγούς και τις όποιες πράξεις ή απραξίες τους, σε μια Κύπρο που μαίνεται από την έριδα, είναι ρηξικέλευθες.

Τούτοι της ΤΜΤ ήταν κατζιοί πολλά. Εκάμαν τζαι τούτοι κάμποσα. Ακούεις ούτε τζαι τους δικούς τους εν τους αφήναν να φύουν που την οργάνωση. Όποιος έμπαινεν εν ημπόρεν να φύει. Μια φορά της ΤΜΤ, εμεινίσκες δικός τους για πάντα.

Οι αλήθειες τους, επωασμένες μέσα σ’ αυτόν τον αμιγώς γυναικείο μικρόκοσμο, κάτω από την πίεση και τον σκληρό ανταγωνισμό ενός ισχυρότερου και ανδροκρατούμενου, θα εξωθούνται συνεχώς είτε σε οδυνηρή μετάλλαξη είτε στη σιωπή και τον αφανισμό.

Οι δεκατρείς αυτές γήινες μούσες, στις επίσημα διατυπωμένες θέσεις των αντιμαχομένων μερών αντιπαραβάλλουν τις «κατ’ ιδίαν» αφηγήσεις τους, ξεδιαλύνοντας ιστορικές στρεβλώσεις και μυθεύματα δεκαετιών. Οι ζωές τους, μακριά από τις πολεμικές ιαχές και το ρευστό και θαμπό παιάνα των «υπερεθνικοφρόνων» αρσενικών σειρήνων, προτιμούν να υπηρετούν άλλοτε απόλυτα συνειδητά κι άλλοτε εντελώς ασυνείδητα τη γόνιμη ορφική σιγουριά της γης. Οι μαρτυρίες τους περισσότερο συγγενεύουν με το πνεύμα μιας Δήμητρας και ενός Διονύσου παρά με το εριστικό πνεύμα ενός Άρη. Οι αλήθειες τους όμως, επωασμένες μέσα σ’ αυτόν τον αμιγώς γυναικείο μικρόκοσμο, κάτω από την πίεση και τον σκληρό ανταγωνισμό ενός ισχυρότερου και ανδροκρατούμενου, θα εξωθούνται συνεχώς είτε σε οδυνηρή μετάλλαξη είτε στη σιωπή και τον αφανισμό. Συγκλονιστικό το παραμύθι της Γκιουλ Μπαχάρ και το «μαύρο σήμερα» των κοριτσιών του κερχανέ σε συσχέτιση με το σύγχρονο «παραμύθι» της Τζαμαλιγιέ για τη Ζεχρά, αυθεντική και πολύπλευρη η απόδοση της αμφισημίας και του σωματικού και ψυχικού κατακερματισμού τους, είτε αυτός αποτυπώνεται με φόντο ένα μικροαστικό σπίτι νοικοκυραίων στη Λευκωσία είτε από κουβέντες τους σε κάποιο τούρκικο μαχαλά, αυλή ή σογιουκλούκ (χαμάμ).

Η συγγραφέας, μέσα από τη φωνή τόσο της Τζεμαλιγιέ όσο και των υπολοίπων γυναικών, μιλά χωρίς ρητορείες, με λόγο που σπαράσσεται αλλά δεν κραυγάζει. Χαμηλόφωνα προκλητική και απροκάλυπτα αποκαλυπτική, δεν ξεπέφτει πουθενά στο μελόδραμα. Αποφεύγοντας πολύπλοκα διανοητικά σχήματα εστιάζει στη λεπτομέρεια για να φωτίσει ποικιλότροπα και προπαντός σφαιρικά και αμερόληπτα ένα από τα πιο μελανά κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας του νησιού της: ένα ζευγάρι ψιλοτάκουνες κόκκινες γόβες στην επίμαχη σκηνή της συμπλοκής, ένα τίποτα που όμως θα γίνει η αφορμή για να φουντώσει η επιθετικότητα και το μένος των Ελληνοκύπριων γυναικών εναντίον της Τζεμαλιγιέ, προκαλώντας μια ώρα αρχύτερα τον θάνατό της.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε πως το Φωνές από χώμα αποτελεί ένα μυθιστόρημα διακριτό για την πρωτοτυπία, την τόλμη και την ωριμότητα της γραφής του. Πρωτοπρόσωπος και πολυφωνικός ο λόγος του, με δραματική ένταση και όπλο τις επαναλήψεις της προφορικότητας, τις γνήσιες ρεαλιστικές αναφορές αλλά και «φέτες» από λαϊκά παραμύθια και δοξασίες αρχέγονες, ακόμη και δεισιδαιμονίες, ζωντανός χάρη στο κυπριακό του ιδίωμα και το ξεχωριστό του ηχόχρωμα ─κάτι μεταξύ ιστορικής μαρτυρίας και μύχιας εξομολόγησης─, στοχεύει κατευθείαν στην καρδιά του αναγνώστη. Πολύ καλοί οι τίτλοι, απαραίτητο και διαφωτιστικό το γλωσσάρι που συνοδεύει την έκδοση.

* Η ΧΡΥΣΑ ΦΑΝΤΗ είναι συγγραφέας.

anavatan: μητέρα πατρίδα, vatan: πατρίδα, volkan: ηφαίστειο και η πρόδρομος οργάνωση της ΤΜΤ, taksim: διχοτόμηση.
** Κεντρική φωτογραφία: Λεπτομέρεια από τον πίνακα One for all, All for one της J.J. Mnisi.
 
altΦωνές από χώμα
Κωνσταντία Σωτηρίου
Πατάκης 2017
Σελ. 96, τιμή εκδότη €7,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΥ

 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

Για την ιδιότυπη συλλογή κειμένων του Κώστα Βούλγαρη «Η Προμηθέα» (εκδ. Κουκκίδα). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Πορτραίτο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς που κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου 

Λόγος εκ λόγου και εν λόγ...

«Προ πολλού και προ ολίγου» του Φίλιππου Δρακονταειδή (κριτική) – Από την Ιστορία στη μυθοπλασία και τανάπαλιν

«Προ πολλού και προ ολίγου» του Φίλιππου Δρακονταειδή (κριτική) – Από την Ιστορία στη μυθοπλασία και τανάπαλιν

Για τη συλλογή διηγημάτων του Φίλιππου Δρακονταειδή «Προ πολλού και προ ολίγου» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Το κοντσέρτο για φλάουτο του Μεγάλου Φρειδερίκου στο Σαν-Σουσσί» του Άντολφ φον Μέντσελ. 

Γράφει ο Κώστας Λογαράς

...

«Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική) – Κείμενα που χτίζονται από θραύσματα

«Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική) – Κείμενα που χτίζονται από θραύσματα

Για την «αυτοανθολογία» του Θάνου Σταθόπουλου «Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. 

Γράφει η Μαρία Μανωλοπούλου

06:30. Η μέρα αιωρείται ανάμεσα στο φως και το σκοτάδ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

Για την ιδιότυπη συλλογή κειμένων του Κώστα Βούλγαρη «Η Προμηθέα» (εκδ. Κουκκίδα). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Πορτραίτο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς που κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου 

Λόγος εκ λόγου και εν λόγ...

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

Για το δοκίμιο του Αντρέας Ρέκβιτς (Andreas Reckwitz) «Το τέλος των ψευδαισθήσεων - Πολιτική, οικονομία και κουλτούρα στην ύστερη νεωτερικότητα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση της Ευαγγελίας Τόμπορη. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ