alt

Για το μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού «Λίγες και μία νύχτες» (εκδ. Πατάκη).

Του Κώστα Δρουγαλά

Το όγδοο μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού είναι ένα μυθιστόρημα για τον 20ό αιώνα. Το βιβλίο ξεκινάει με την άφιξη του έκπτωτου σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ του Β΄ στην πόλη της Θεσσαλονίκης την άνοιξη του 1909, αμέσως μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων. Ο σουλτάνος μένει έγκλειστος στις εκτάσεις της βίλας Αλλατίνι στη Λεωφόρο των Εξοχών, στη σημερινή Βασιλίσσης Όλγας. Εκεί, σαν μία ανεστραμμένη Σεχραζάτ, διηγείται την ιστορία της ζωής του στη Μίρζα, την κόρη του συμβούλου του Αλπερέν μπέη. Από την παρουσία του μικρού κοριτσιού γοητεύεται ο εντεκάχρονος Λευτέρης Ζεύγος, ο γιος του περιβολάρη της έπαυλης· αυτός είναι και ο πρωταγωνιστής του βιβλίου του Ζουργού.

Ο ήρωας του μυθιστορήματος, από την παιδική ηλικία μέχρι τη βαθιά ενηλικίωση, προσπαθεί να βρει τρόπο να απομακρυνθεί από την οικογενειακή ένδεια, να φύγει από τις μικρές κάμαρες και να βρεθεί στα υψηλά δώματα.

Ο ήρωας του μυθιστορήματος, από την παιδική ηλικία μέχρι τη βαθιά ενηλικίωση, προσπαθεί να βρει τρόπο να απομακρυνθεί από την οικογενειακή ένδεια, να φύγει από τις μικρές κάμαρες και να βρεθεί στα υψηλά δώματα, εκεί που έχουν πρόσβαση μόνο οι σουλτάνοι και οι όμορφες κόρες των συμβούλων τους: με αυτό τον τρόπο η βίλα Αλλατίνι από αρχιτεκτονικό μεγαλούργημα τρέπεται σε μία ταξική πυραμίδα για τον αιώνα που μας πέρασε.

Τον Ζεύγο δεν τον ενδιαφέρουν ούτε οι ιδεολογίες ούτε οι ανθρωποδιορθώσεις –φυλετικές και πολιτικές– που άκμασαν στον 20ό αιώνα. Ο μυθιστορηματικός χρόνος εκκινεί από το 1909 και σταματά το 1977, λίγο πριν από τον μεγάλο σεισμό που ταρακούνησε τη συμπρωτεύουσα. Όσον αφορά τον χώρο του βιβλίου, αυτός αλλάζει διαρκώς: η Θεσσαλονίκη, η Οδησσός, το Παρίσι, ο Πειραιάς, η Μασσαλία, η Αμβέρσα και ξανά η Θεσσαλονίκη. Μέσα στο μυθιστόρημα υπάρχουν παρένθετα κεφάλαια, εν είδει ιντερμέδιων, όπου εξυφαίνεται η μυθιστορηματική βιογραφία του Λευτέρη Ζεύγου από τον Ορέστη, έναν φοιτητή φιλολογίας που αναλαμβάνει να καταγράψει τη ζωή του πρωταγωνιστή.

Το μυθιστόρημα διαπλέκει στις σελίδες του, κατά την προσφιλή συνήθεια του συγγραφέα, διάσημα έργα ομοτέχνων του: στις σελίδες του παρελαύνουν οι Άθλιοι του Ουγκώ, ο Κόμης Μοντεχρήστος, ο Τζακ Λόντον και το Σιδερένιο τακούνι και ο Γιούγκερμαν του Μ. Καραγάτση. Ειδικά στην τελευταία περίπτωση συναντούμε ένα συνεχές διπολικό παιχνίδι αλήθειας-ψεύδους γύρω από τον Βασίλι Κάρλοβιτς Γιούγκερμαν: το δημιούργημα του μεγάλου Λαρισαίου συγγραφέα μετατρέπεται σε μία άυλη κατασκευή, που είναι ψεύτικη στην αληθινή ζωή του Λευτέρη Ζεύγου, αλλά αληθινή στην ψευδοβιογραφία του Ζεύγου που καταγράφει ο Ορέστης.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι πολλοί δευτεραγωνιστές του μυθιστορήματος που αναδεικνύουν πάντα και από μία κρυφή πλευρά του Ζεύγου: ο Μιχάλης Τριανταφύλλου, που γίνεται λιποτάκτης του ελληνικού στρατού για να ακολουθήσει την επανάσταση των μπολσεβίκων· η αγία κι ερωτική Χρυσάννα, η σύζυγος του τελευταίου· ο Κράουζε, ο Γερμανός υπολοχαγός που υποχρεώνεται να στεγάσει ο Ζεύγος στην οικία του· ο Νατόν που εγκατέλειψε το μέτωπο και τον παραλογισμό ενός ακόμη πολέμου, και πολλοί άλλοι που γίνονται κομμάτια ενός παζλ που συμπληρώνουν την εικόνα όχι μόνο του πρωταγωνιστή αλλά και συνολικά του ταραχώδους αιώνα που πέρασε.

alt
Ο Ισίδωρος Ζουργός
 
Εξετάζοντας το μυθιστόρημα Λίγες και μία νύχτες παρακολουθούμε τη ρευστή ταυτότητα του πρωταγωνιστή: ο Ζεύγος ανάλογα με την περίσταση αλλάζει ονόματα, εμφάνιση, ακόμη και ψυχικά χαρακτηριστικά, σαν μάσκες που εναλλάσσονται. Αξίζει να παρατηρήσουμε πως τα προσωπεία που αλλάζουν με το πέρασμα των σελίδων, καθώς και συνολικότερα η έννοια των ταυτοτήτων, κάνουν την εμφάνισή τους και σε άλλα μυθιστορήματα του Ζουργού (π.χ. Η αηδονόπιτα, Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο).

Ο έρωτας είναι επίσης ένα βασικό συστατικό του βιβλίου, και μάλιστα ο παιδικός έρωτας Λευτέρη-Μίρζας που τελεσφορείται σε μεγάλη ηλικία, στα σκοτεινά χρόνια της γερμανικής κατοχής, στοιχείο που τον κάνει ακριβώς να λάμπει περισσότερο. Διάφορες γυναίκες και ποικίλα κρεβατώματα περνούν από τη ζωή του Λευτέρη Ζεύγου, αλλά καμία δεν είναι σαν τη Μίρζα: είναι που το κορίτσι στα μάτια του νεαρού πρωταγωνιστή εμφανίζεται πανέμορφο κι εξιδανικευμένο, σαν την Παναγία που κρατάει στην αγκαλιά της το Θείο Βρέφος στον πίνακα του Φλαμανδού Βαν Άικ.

Μια πόλη που μεταμορφώνεται

Ένα βιβλίο για έναν αιώνα που κρεμόταν ατροφικά, σχεδόν παράλυτα πάνω απ’ τις ανθρώπινες ζωές, και που άφησε πίσω του πτώματα, στάχτες και ματαιωμένες προσδοκίες, χαράσσοντας βαθιά το αίτημα για ανθρωπινότητα στο σώμα της ατομικής και συλλογικής μνήμης.

Το μυθιστόρημα καθορίζεται και από τη μεταμόρφωση της πόλης. Από τα πεζοδρόμια με τις δεντροστοιχίες και τις μεγαλοπρεπείς επαύλεις με τους θαλερούς κήπους και τα ψηλά κάγκελα, παρακολουθούμε με την πάροδο των χρόνων τη Θεσσαλονίκη να σαπίζει αργά και σταθερά: τα δέντρα αρρωσταίνουν, τα πεζοδρόμια βουλιάζουν, οι βίλες γκρεμίζονται, βορά στην αντιπαροχή: η απαρχή μίας αιώνιας ρυμοτομικής λοβοτομής στην υπηρεσία του μικροαστισμού.

Τέλος, οφείλουμε να μην παραλείψουμε και το όνειρο του πλουτισμού, μια τυφλή αναγκαιότητα που παρουσιάζεται ως ο απόλυτος σκοπός του πρωταγωνιστή. Ο Ζεύγος για να βγάλει χρήματα αναγκάζεται να κάνει διάφορες δουλειές κατά τη διάρκεια της ζωής του: εργάζεται ως βοηθός κηπουρού, ως εφημεριδοπώλης διαλαλώντας γαζέτες καθώς και σε ποικίλες άλλες δουλειές του ποδαριού που θα ανακαλύψει ο αναγνώστης μέσα στο μυθιστόρημα. Παρόλα αυτά ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο ήρωας από τη μία φαίνεται να διακατέχεται από τον φετιχισμό του χρήματος, το ανθρώπινο στοιχείο όντως μετουσιώνεται σε υλικό αντικείμενο, ωστόσο από την άλλη το εντυπωσιακό είναι ότι δεν καταφέρνει να τον εξουσιάσει· αυτό είναι και το γοητευτικό στοιχείο στον χαρακτήρα του: πίσω από τον επιφανειακό κυνισμό των λόγων του, στις πράξεις του κρύβονται βαθύτερα ανθρώπινα κίνητρα που σχετίζονται με την αιώνια ανάγκη για αγάπη.

Εν κατακλείδι, οι Λίγες και μία νύχτες είναι ένα μυθιστόρημα που περιγράφει εκείνες τις κοινωνικές συνθήκες που μετουσίωσαν την προσωπική αγωνία σε καθολική: από μία ανάγνωση είναι μία ιστορία για την ύβρη του βιομηχανοποιημένου ανθρώπου. Πάνω απ’ όλα όμως είναι ένα βιβλίο για έναν αιώνα που κρεμόταν ατροφικά, σχεδόν παράλυτα πάνω απ’ τις ανθρώπινες ζωές, και που άφησε πίσω του πτώματα, στάχτες και ματαιωμένες προσδοκίες, χαράσσοντας βαθιά το αίτημα για ανθρωπινότητα στο σώμα της ατομικής και συλλογικής μνήμης.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι εκπαιδευτικός και βιβλιοκριτικός.

altΛίγες και μία νύχτες
Ισίδωρος Ζουργός
Πατάκης 2017
Σελ. 576, τιμή εκδότη €19,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΙΔΩΡΟΥ ΖΟΥΡΓΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ