manos eleutheriou 700

Για το μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου «Φαρμακείον Εκστρατείας» (εκδ. Μεταίχμιο)

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Τι σώζουν οι λέξεις; Τι σώζουν τα βιβλία που είναι μουσικές και οπτικές συνθέσεις με λέξεις; Τα βιβλία που είναι μυχιοθήκες, όπως έλεγε ο Νίκος Καρούζος, σώζουν έναν ολόκληρο κόσμο που χάθηκε, ένα σύμπαν που τείνει να χαθεί, και, μαζί, σώζουν τα προοίμια σε έναν κόσμο, σε ένα σύμπαν, που το οραματιζόμαστε, που θα θέλαμε να συγκροτηθεί χωρίς εφιαλτικά δυστοπικά υλικά, αλλά με την αμοιβαιότητα των δακρύων και των χαμόγελων που είναι η ευκταία καθημερινότητα. Και για έναν τέτοιο κόσμο χρειαζόμαστε από τώρα την καταβύθιση στην πραγματική πραγματικότητα και, συνάμα, την προσφυγή στο όνειρο, την εξοικείωση με την «ονειρική υφή των πραγμάτων», πάει να πει το να βαδίζουμε αγκαζέ με την ποίηση.

Οι ονειρικές εικόνες συνυπάρχουν με αναφορές από την καθημερινότητα, όπου το παρελθόν αναδύεται μέσα από τις καταστάσεις του παρόντος και απεικονίζεται, σαν σε διπλοτυπία, στο φιλμ του σήμερα.

Αυτό κάνει ο εκλεκτός ποιητής και πεζογράφος Μάνος Ελευθερίου (Σύρος, 1938) στο πρόσφατο μυθιστόρημά του Φαρμακείον Εκστρατείας, στο οποίο οι ονειρικές εικόνες συνυπάρχουν με αναφορές από την καθημερινότητα, όπου το παρελθόν αναδύεται μέσα από τις καταστάσεις του παρόντος και απεικονίζεται, σαν σε διπλοτυπία, στο φιλμ του σήμερα. Μορφές πλασμένες από τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα, όπως ο γέροντας φύλακας του κοιμητηρίου, ο τραβεστί που αυτοκτόνησε και ο τρανσέξουαλ που πήγε από μαχαίρι, πρόσωπα «ενός Ευαγγελίου για τους αμαρτωλούς» (σ. 76) συναντώνται με πρόσωπα του ιδιωτικού του «εικονοστασίου επωνύμων αγίων», όπως ο ζωγράφος Κώστας Γούναρης (σ. 171), ο ποιητής Απόστολος Μελαχρινός (σ. 208), ο κομμουνιστής ήρωας Νίκος Μπελογιάννης (σ. 206), ο συγγραφέας Κοσμάς Πολίτης (σ. 107), η ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη (σ. 208), η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη (σ. 214), η ποιήτρια -και αδελφή του Μάνου- Αγγελική Ελευθερίου (σ. 166).

Σαν μια μαγνητοταινία του Κραπ

Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Ηλ, ποιητής και συγγραφέας, είναι ένα καλειδοσκόπιο, μια μπομπίνα που παίζει σε ένα παλιό μαγνητόφωνο τις ηχογραφήσεις του άλλοτε, είναι κάτι σαν την τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ που μας δώρισε ο Σάμιουελ Μπέκετ, είναι μια παλλόμενη μεμβράνη της ακόπαστης ανησυχίας, είναι ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από την παιδική ηλικία, από τα χρόνια του έρωτος με τη μικρή Ειρήνη, είναι ένα προτζέκτορας που προβάλλει στον φθαρμένο τοίχο μιας λαϊκής συνοικίας εικόνες ενός ζοφερού μέλλοντος αλλά και εικόνες λύτρωσης μέσα από τη συνύπαρξη, τη συναδέλφωση, τη συναλληλία.

Ο Ηλ προχωρεί σε ένα κολάζ ονείρων και φαντασίας, σε μιαν άγρα και ανασύνθεση σκιών, σκέψεων, μυρωδιών, αναμνήσεων, εικόνων. Συσχετίζει το κύημα της συγγραφικής αναπόλησης με το ρεπορτάζ μιας τρέχουσας πραγματικότητας, συνδυάζει οράματα με γεγονότα.

Ο Ηλ, που θα γίνει Εμμανουήλ στο τέλος του βιβλίου, ήτοι Μάνος, όπως ο Ελευθερίου, προχωρεί σε ένα κολάζ ονείρων και φαντασίας, σε μιαν άγρα και ανασύνθεση σκιών, σκέψεων, μυρωδιών, αναμνήσεων, εικόνων. Συσχετίζει το κύημα της συγγραφικής αναπόλησης με το ρεπορτάζ μιας τρέχουσας πραγματικότητας, συνδυάζει οράματα με γεγονότα. Ενθέτει την ιστορία του Ιρλανδού Μπόμπι Σαντς (1954-1951) που άφησε την τελευταία του πνοή ύστερα από εξήντα έξι μέρες απεργίας πείνας, «ιλιγγιώδης αριθμός» σχολιάζει ο Ηλ (σ. 211), αλλά και αυτή του Κινέζου φοιτητή στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν που σταμάτησε τα τεθωρακισμένα με το να σταθεί αψήφιστα μπροστά τους. «Πώς ονομαζόταν άραγε εκείνος που στάθηκε ολομόναχος μπροστά στο κονβόι από τανκς κι άπλωσε τα χέρια του σαν ν᾽ αγκάλιαζε ολόκληρη τη χώρας του;» γράφει ο Ελευθερίου (σ. 213).

Όντας ποιητής, ο Ηλ αντιμετωπίζει διαθλαστικά την καθημερινή σκηνή, την ποτίζει με ευωδιές, την προικίζει με χρώματα, αντιστεκόμενος έτσι στον ζόφο και στην απειλή. Αναζητάει παρηγοριά στη μνήμη και στην κόσμηση της πραγματικότητας. Κάτι σαν σκοτεινό πραξικόπημα, με εικόνες που φέρνουν στο νου τόσο τις εντάσεις και τη βία στο μυθιστόρημα Η μελαγχολία της αντίστασης του Λάσλο Κρασναχορκάι (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις) όσο και την συνταρακτική ταινία Ντροπή (Skammen, 1968) του Ίγκμαρ Μπέργκμαν, αλλά και το επίμονο και επώδυνο φάσμα του θανάτου, αντιμετωπίζεται στον μύχιο κόσμο του Ηλ με την προσφυγή στα χρώματα, στις «κόκκινες σκιές των λησμονημένων» (σ. 87), που «γίνονται χρυσές σκιές στον Κάτω Κόσμο» (σ. 213), κι ας ξέρουμε όλοι εμείς οι θνητοί, και μαζί μας και ο Ελευθερίου, ότι «Πάντα οι σκιές είναι μαύρες. Και κόκκινα αν φορέσεις, πάντα η σκιά είναι μαύρη» (σ. 195). Η φωνή στο Φαρμακείον εκστρατείας γίνεται «γαλάζια» (σ. 218) και υπάρχουν πάντα κήποι της θάλασσας που είναι «χρυσοί» και που κυμαίνονται μαζί με τα νερά ανάμεσα στους ήχους και τη «μουσική της σιωπής και των υδάτων» (σ. 83).

Παραλλήλως, ο Ηλ μοχθεί με τη συγγραφή ενός, ίσως έσχατου, βιβλίου του, που έχει τον τίτλο Το σπίτι. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που του επιφυλάσσεται μια περιπετειώδης τύχη. Και, βέβαια, πρόκειται για μιαν ευκαιρία να εκδιπλώσει ο Μάνος Ελευθερίου σκέψεις για το γράψιμο, για τους κριτικούς, για τους αναγνώστες, για τις λέξεις, πάει να πει την πρώτη ύλη του συγγραφέα. «Α, να μπορούσε να μιλάει και να γράφει κανείς σαν να βλέπει ένα δέντρο να μεγαλώνει» λέει ο Ηλ, θυμίζοντάς μας τη Θυσία (1986) του Αντρέι Ταρκόφσκι. Και στη σ. 194 θα προβεί στη βαθύτατα ανθρώπινη διαπίστωση που στοιχειώνει όλο το Φαρμακείον Εκστρατείας, και που, λίγο μετά, στη σ. 207, θα του δωρίσει και τον τίτλο του: «Πάντα χρειάζεται. Πάντα χρειάζεται δίπλα σου. Στις μικρές και τις μεγάλες χαρές. Στις καταστροφές και στην αρρώστια. Στον αέρα και στις βροχές. Στον ήλιο και στη θάλασσα. Πάντα χρειάζεται να υπάρχει ένας άνθρωπος δίπλα σου. Αυτός και όλα μαζί τα φαρμακεία και τα φάρμακα του κόσμου». Και: «Στο πλάι του βαγονιού, με μεγάλα κεφαλαία γράμματα απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη και σε δύο αράδες, διάβαζε άνετα κανείς τις λέξεις ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ. Ήταν το μόνο βαγόνι που δεν το ᾽χαν στολίσει με κλαδιά δάφνης και πεύκων».

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Θυμήθηκε πάλι χωρίς να το θέλει ονόματα ανθρώπων που αγάπησε, πόλεων που δεν πήγε ποτέ κι ανθρώπων που θαύμαζε και διαρκώς τους μνημόνευε, ανάβοντας ένα κεράκι μεταξύ ανέμου και ύδατος σε κάποια εκκλησία, πιστεύοντας, αυτός ο άθεος, ότι έτσι, μ' αυτό τον τρόπο, πήραν το μήνυμά του και το χαιρετισμό του».


altΦαρμακείον Εκστρατείας
Μάνος Ελευθερίου
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 232, τιμή εκδότη €13,30

alt 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Μαρία Καλιόρη, Ηλίας Μπιστολάς, Χριστίνα Ιωάννου: Νέες φωνές, νέοι δρόμοι (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Καλιόρη «Οι καλοί πεζοπόροι» (εκδ. Ιωλκός), το μυθιστόρημα του Ηλία Μπιστολά «Χώμα στα μάτια, στα αυτιά, στο στόμα» (εκδ. Τόπος) και τη συλλογή διηγημάτων της Χριστίνας Ιωάννου «Ταξίδι στο φούρνο» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ