manos eleutheriou 700

Για το μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου «Φαρμακείον Εκστρατείας» (εκδ. Μεταίχμιο)

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Τι σώζουν οι λέξεις; Τι σώζουν τα βιβλία που είναι μουσικές και οπτικές συνθέσεις με λέξεις; Τα βιβλία που είναι μυχιοθήκες, όπως έλεγε ο Νίκος Καρούζος, σώζουν έναν ολόκληρο κόσμο που χάθηκε, ένα σύμπαν που τείνει να χαθεί, και, μαζί, σώζουν τα προοίμια σε έναν κόσμο, σε ένα σύμπαν, που το οραματιζόμαστε, που θα θέλαμε να συγκροτηθεί χωρίς εφιαλτικά δυστοπικά υλικά, αλλά με την αμοιβαιότητα των δακρύων και των χαμόγελων που είναι η ευκταία καθημερινότητα. Και για έναν τέτοιο κόσμο χρειαζόμαστε από τώρα την καταβύθιση στην πραγματική πραγματικότητα και, συνάμα, την προσφυγή στο όνειρο, την εξοικείωση με την «ονειρική υφή των πραγμάτων», πάει να πει το να βαδίζουμε αγκαζέ με την ποίηση.

Οι ονειρικές εικόνες συνυπάρχουν με αναφορές από την καθημερινότητα, όπου το παρελθόν αναδύεται μέσα από τις καταστάσεις του παρόντος και απεικονίζεται, σαν σε διπλοτυπία, στο φιλμ του σήμερα.

Αυτό κάνει ο εκλεκτός ποιητής και πεζογράφος Μάνος Ελευθερίου (Σύρος, 1938) στο πρόσφατο μυθιστόρημά του Φαρμακείον Εκστρατείας, στο οποίο οι ονειρικές εικόνες συνυπάρχουν με αναφορές από την καθημερινότητα, όπου το παρελθόν αναδύεται μέσα από τις καταστάσεις του παρόντος και απεικονίζεται, σαν σε διπλοτυπία, στο φιλμ του σήμερα. Μορφές πλασμένες από τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα, όπως ο γέροντας φύλακας του κοιμητηρίου, ο τραβεστί που αυτοκτόνησε και ο τρανσέξουαλ που πήγε από μαχαίρι, πρόσωπα «ενός Ευαγγελίου για τους αμαρτωλούς» (σ. 76) συναντώνται με πρόσωπα του ιδιωτικού του «εικονοστασίου επωνύμων αγίων», όπως ο ζωγράφος Κώστας Γούναρης (σ. 171), ο ποιητής Απόστολος Μελαχρινός (σ. 208), ο κομμουνιστής ήρωας Νίκος Μπελογιάννης (σ. 206), ο συγγραφέας Κοσμάς Πολίτης (σ. 107), η ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη (σ. 208), η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη (σ. 214), η ποιήτρια -και αδελφή του Μάνου- Αγγελική Ελευθερίου (σ. 166).

Σαν μια μαγνητοταινία του Κραπ

Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Ηλ, ποιητής και συγγραφέας, είναι ένα καλειδοσκόπιο, μια μπομπίνα που παίζει σε ένα παλιό μαγνητόφωνο τις ηχογραφήσεις του άλλοτε, είναι κάτι σαν την τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ που μας δώρισε ο Σάμιουελ Μπέκετ, είναι μια παλλόμενη μεμβράνη της ακόπαστης ανησυχίας, είναι ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από την παιδική ηλικία, από τα χρόνια του έρωτος με τη μικρή Ειρήνη, είναι ένα προτζέκτορας που προβάλλει στον φθαρμένο τοίχο μιας λαϊκής συνοικίας εικόνες ενός ζοφερού μέλλοντος αλλά και εικόνες λύτρωσης μέσα από τη συνύπαρξη, τη συναδέλφωση, τη συναλληλία.

Ο Ηλ προχωρεί σε ένα κολάζ ονείρων και φαντασίας, σε μιαν άγρα και ανασύνθεση σκιών, σκέψεων, μυρωδιών, αναμνήσεων, εικόνων. Συσχετίζει το κύημα της συγγραφικής αναπόλησης με το ρεπορτάζ μιας τρέχουσας πραγματικότητας, συνδυάζει οράματα με γεγονότα.

Ο Ηλ, που θα γίνει Εμμανουήλ στο τέλος του βιβλίου, ήτοι Μάνος, όπως ο Ελευθερίου, προχωρεί σε ένα κολάζ ονείρων και φαντασίας, σε μιαν άγρα και ανασύνθεση σκιών, σκέψεων, μυρωδιών, αναμνήσεων, εικόνων. Συσχετίζει το κύημα της συγγραφικής αναπόλησης με το ρεπορτάζ μιας τρέχουσας πραγματικότητας, συνδυάζει οράματα με γεγονότα. Ενθέτει την ιστορία του Ιρλανδού Μπόμπι Σαντς (1954-1951) που άφησε την τελευταία του πνοή ύστερα από εξήντα έξι μέρες απεργίας πείνας, «ιλιγγιώδης αριθμός» σχολιάζει ο Ηλ (σ. 211), αλλά και αυτή του Κινέζου φοιτητή στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν που σταμάτησε τα τεθωρακισμένα με το να σταθεί αψήφιστα μπροστά τους. «Πώς ονομαζόταν άραγε εκείνος που στάθηκε ολομόναχος μπροστά στο κονβόι από τανκς κι άπλωσε τα χέρια του σαν ν᾽ αγκάλιαζε ολόκληρη τη χώρας του;» γράφει ο Ελευθερίου (σ. 213).

Όντας ποιητής, ο Ηλ αντιμετωπίζει διαθλαστικά την καθημερινή σκηνή, την ποτίζει με ευωδιές, την προικίζει με χρώματα, αντιστεκόμενος έτσι στον ζόφο και στην απειλή. Αναζητάει παρηγοριά στη μνήμη και στην κόσμηση της πραγματικότητας. Κάτι σαν σκοτεινό πραξικόπημα, με εικόνες που φέρνουν στο νου τόσο τις εντάσεις και τη βία στο μυθιστόρημα Η μελαγχολία της αντίστασης του Λάσλο Κρασναχορκάι (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις) όσο και την συνταρακτική ταινία Ντροπή (Skammen, 1968) του Ίγκμαρ Μπέργκμαν, αλλά και το επίμονο και επώδυνο φάσμα του θανάτου, αντιμετωπίζεται στον μύχιο κόσμο του Ηλ με την προσφυγή στα χρώματα, στις «κόκκινες σκιές των λησμονημένων» (σ. 87), που «γίνονται χρυσές σκιές στον Κάτω Κόσμο» (σ. 213), κι ας ξέρουμε όλοι εμείς οι θνητοί, και μαζί μας και ο Ελευθερίου, ότι «Πάντα οι σκιές είναι μαύρες. Και κόκκινα αν φορέσεις, πάντα η σκιά είναι μαύρη» (σ. 195). Η φωνή στο Φαρμακείον εκστρατείας γίνεται «γαλάζια» (σ. 218) και υπάρχουν πάντα κήποι της θάλασσας που είναι «χρυσοί» και που κυμαίνονται μαζί με τα νερά ανάμεσα στους ήχους και τη «μουσική της σιωπής και των υδάτων» (σ. 83).

Παραλλήλως, ο Ηλ μοχθεί με τη συγγραφή ενός, ίσως έσχατου, βιβλίου του, που έχει τον τίτλο Το σπίτι. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που του επιφυλάσσεται μια περιπετειώδης τύχη. Και, βέβαια, πρόκειται για μιαν ευκαιρία να εκδιπλώσει ο Μάνος Ελευθερίου σκέψεις για το γράψιμο, για τους κριτικούς, για τους αναγνώστες, για τις λέξεις, πάει να πει την πρώτη ύλη του συγγραφέα. «Α, να μπορούσε να μιλάει και να γράφει κανείς σαν να βλέπει ένα δέντρο να μεγαλώνει» λέει ο Ηλ, θυμίζοντάς μας τη Θυσία (1986) του Αντρέι Ταρκόφσκι. Και στη σ. 194 θα προβεί στη βαθύτατα ανθρώπινη διαπίστωση που στοιχειώνει όλο το Φαρμακείον Εκστρατείας, και που, λίγο μετά, στη σ. 207, θα του δωρίσει και τον τίτλο του: «Πάντα χρειάζεται. Πάντα χρειάζεται δίπλα σου. Στις μικρές και τις μεγάλες χαρές. Στις καταστροφές και στην αρρώστια. Στον αέρα και στις βροχές. Στον ήλιο και στη θάλασσα. Πάντα χρειάζεται να υπάρχει ένας άνθρωπος δίπλα σου. Αυτός και όλα μαζί τα φαρμακεία και τα φάρμακα του κόσμου». Και: «Στο πλάι του βαγονιού, με μεγάλα κεφαλαία γράμματα απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη και σε δύο αράδες, διάβαζε άνετα κανείς τις λέξεις ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ. Ήταν το μόνο βαγόνι που δεν το ᾽χαν στολίσει με κλαδιά δάφνης και πεύκων».

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Θυμήθηκε πάλι χωρίς να το θέλει ονόματα ανθρώπων που αγάπησε, πόλεων που δεν πήγε ποτέ κι ανθρώπων που θαύμαζε και διαρκώς τους μνημόνευε, ανάβοντας ένα κεράκι μεταξύ ανέμου και ύδατος σε κάποια εκκλησία, πιστεύοντας, αυτός ο άθεος, ότι έτσι, μ' αυτό τον τρόπο, πήραν το μήνυμά του και το χαιρετισμό του».


altΦαρμακείον Εκστρατείας
Μάνος Ελευθερίου
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 232, τιμή εκδότη €13,30

alt 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή & «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Η γιαγιά, η πιο βαθιά πατρίδα

«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή & «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Η γιαγιά, η πιο βαθιά πατρίδα

Για τα αφηγήματα «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (εκδ. Δώμα) του Βρασίδα Καραλή και «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» (εκδ. Άγρα) του Θωμά Κοροβίνη. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Δύο συγγραφείς-αφηγητές μιλάνε με τη γιαγιά τους. ...

«Αμαλία, μία πόρνη στα αζήτητα» του Βασίλη Τζανακάρη (κριτική) – Τόσα δίνω, πόσα θες;

«Αμαλία, μία πόρνη στα αζήτητα» του Βασίλη Τζανακάρη (κριτική) – Τόσα δίνω, πόσα θες;

Για το μυθιστόρημα του Βασίλη Τζανακάρη «Αμαλία, μια πόρνη στα αζήτητα» (Ελληνοεκδοτική). Κεντρική εικόνα: Η συνοικία «Μπάρα» στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1916-1918. 

Γράφει η Φανή Κεχαγιά

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Πολίνα Μπαρσκόβα: «Σε στιγμές πίεσης, οι άνθρωποι αντιδρούμε κάνοντας τέχνη»

Η Πολίνα Μπαρσκόβα (Polina Barskova), Ρωσίδα συγγραφέας και ποιήτρια, μιλά με αφορμή την κυκλοφορία της συλλογής αφηγημάτων της «Ζωντανές εικόνες» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου, εκδ. Βακχικόν).

Στη Βίκυ Πορφυρίδου

Το βιβλίο σας ...

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης), το οποίο κυκλοφορεί στις 7 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην πραγματικό...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι διαβάζουμε τώρα; 6 πολύ καλά βιβλία για την επιστήμη και τον άνθρωπο

Τι γνωρίζουμε για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Τι γνωρίζουμε για την κλιματική κρίση στην Ελλάδα; Πώς καταπολεμούμε το ψυχικό τραύμα; Έξι βιβλία που προσφέρουν γνώσεις, αλλά και ελπίδα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ