
Για το βιβλίο της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου «Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας» (εκδ. Πόλις).
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Το Facebook δεν είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά (θεωρητικά) δεν πρόκειται για λογοτεχνικές, αλλά για ημερολογιακές καταγραφές διαδραστικού χαρακτήρα. Κι όμως, αν το δει κανείς σε άλλο περιβάλλον, και δομήσει τα επιμέρους στοιχεία του ως λογοτεχνικές ψηφίδες, τότε μπορεί να πάρει τη μορφή flash fiction.
Τόσο το διαδίκτυο και οι μηχανές κοινωνικής δικτύωσης όσο και τα κινητά, εγκαθιδρύουν ένα είδος λογοτεχνικής γραφής, που χαρακτηρίζεται από περιεκτικότητα, γλωσσική ευστοχία και επινοητικότητα.
Το Απόφθεγμα (και γιατί όχι και το Επίγραμμα), που καλλιεργήθηκε στην αρχαιότητα και στον Διαφωτισμό επανέρχεται ως μικρή φόρμα, χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία. Τόσο το διαδίκτυο και οι μηχανές κοινωνικής δικτύωσης όσο και τα κινητά, με τον περιορισμένο χώρο που διαθέτουν, με την ταχύτητα της επικοινωνίας, με την αμεσότητα και την πυκνότητα από την οποία διακρίνονται, εγκαθιδρύουν ένα είδος λογοτεχνικής γραφής, που χαρακτηρίζεται από περιεκτικότητα, γλωσσική ευστοχία και επινοητικότητα. Είναι η λεγόμενη flash fiction, η λογοτεχνία-αστραπή, που, αν χρησιμοποιηθεί από ανθρώπους οι οποίοι διαθέτουν λογοτεχνικό χάρισμα, μετατρέπεται από καθημερινός επικοινωνιακός λόγος σε αποφθεγματικό λογοτέχνημα.
Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, για χρόνια μεταφράστρια, αποφασίζει να αδράξει την ευκαιρία που της δίνει το facebook και να συνθέτει, όταν γράφει σ’ αυτό, μικρά κείμενα. Αυτά άπτονται της καθημερινότητας και συνάμα τη σχολιάζουν σκωπτικά, λοξά, φεύγοντας απ’ αυτήν, τα οποία ναι μεν αφορμώνται από την επικαιρότητα, αλλά ταυτόχρονα προχωράνε σε αφορισμούς, ατάκες, συνθήματα, σχόλια και μικρές ιστορίες που αποκτούν διαχρονική ισχύ. Ούτως ή άλλως το Παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, όπως δηλώνει με μαγκριτικό τρόπο ο τίτλος του έργου. Κι οι μεταμοντέρνοι θα έλεγαν ότι τα πάντα είναι λεκτικές κατασκευές, το νόημα εξάγεται από το πώς θα αφηγηθεί κανείς ό,τι έζησε, τίποτα δεν υπάρχει αν δεν κειμενοποιηθεί. Η εκτός γλώσσας πραγματικότητα δεν υφίσταται! Γι’ αυτό όχι μόνο το Παρόν αλλά και το παρόν βιβλίο είναι προϊόν μυθοπλασίας.
Το βιβλίο λοιπόν είναι μια συλλογή φεϊσμπουκικών αναρτήσεων, αδιάφορο αν η συγγραφέας τις επεξεργάστηκε κατόπιν ή τις άφησε όπως τις έγραψε αρχικά. Εκεί, παίζει γλωσσικά παιχνίδια, στήνει λεκτικές ακροβασίες, ηδονίζεται με την πολυσημία των λέξεων, με την ευλυγισία τους, με την ικανότητα του χειριστή της γλώσσας να βγάλει μέσα απ’ αυτήν κρυμμένα νοήματα. Ως homo ludens παραφράζει τραγούδια, παρωδεί την καθημερινή γλώσσα, στήνει λογοπαίγνια, ως μικρο-διηγηματογράφος υψώνει και κατεβάζει τις ιστορίες της μέσα σε λίγες γραμμές, φτάνει στην αποκορύφωση και απότομα πετάει τον αναγνώστη στα τάρταρα, και αλλού σαν κωμωδός φτιάχνει δέσεις και λύσεις μέσα σε χρόνο dt.
Αυτά τα μικροκείμενα, παρόλο που λειτουργούν ως κρουνοί φιλοσοφίας της καθημερινότητας, συστήνουν και έναν λογοτεχνικό χαρακτήρα, πιθανόν τον μυθοπλαστικό εαυτό τής συγγραφέως. Οι κοινωνιολόγοι αναγνωρίζουν στις μηχανές κοινωνικές δικτύωσης τάσεις ναρκισσισμού και αυτοπροβολής, ενώ οι ψυχολόγοι διαπιστώνουν ότι εν τέλει δεν υπάρχει η εξιδανίκευση που φανταζόμασταν, αφού οι χρήστες παρωθούνται σε πιο αληθινές εξομολογήσεις. Το σίγουρο είναι ότι το facebook είναι μια φωτογραφία -ή πολλές- του εαυτού, συχνά ένα συνεχώς τροφοδοτούμενο άλμπουμ, όπου παρελαύνουν οι πολλαπλοί εαυτοί μας.
Ανάμεσα στις λέξεις μπορούμε να σκιαγραφήσουμε το προφίλ της «Ζαχαριάδου»: ζει ανάμεσα στα βιβλία, τους συγγραφείς και τους λογοτεχνικούς ήρωές τους, μάχεται με τις λέξεις και τη μεταφρασιμότητά τους, στοχάζεται πάνω στη ζωή και στην τέχνη.
Ανάμεσα στις λέξεις μπορούμε λοιπόν να σκιαγραφήσουμε το προφίλ της «Ζαχαριάδου»: ζει ανάμεσα στα βιβλία, τους συγγραφείς και τους λογοτεχνικούς ήρωές τους, μάχεται με τις λέξεις και τη μεταφρασιμότητά τους, στοχάζεται πάνω στη ζωή και στην τέχνη. Μόνη κατά βάση, σ’ ένα άδειο σπίτι, προσωποποιεί τα αντικείμενα, συνομιλεί με τις έννοιες και κατασκοπεύει τους γείτονες, όπως την αδιάκριτη πρώην διαχειρίστρια και τον ενοχλητικό γείτονα που-πιάνουν-τα-χέρια-του. Τρέχει να προλάβει τις (επείγουσες) υποχρεώσεις της, πίνει καφέδες για να ξυπνήσει το νωθρό μερικές φορές μυαλό της και προβληματίζεται που η ενηλικίωσή της χτυπά την πόρτα με ανεπαίσθητες κρούσεις αυτογνωσίας. Έτσι, η συγγραφέας είναι ταυτόχρονα έξω και μέσα στο βιβλίο, γράφουσα και γραφομένη, θεατής και ηθοποιός.
Τελικά, έχουμε ένα νέο μέσο με το οποίο μπορεί ο καθένας να (ανα)πλάσει την προσωπικότητά του. Μικρά αποσπάσματα που αντανακλούν απλές σκέψεις αλλά και καθημερινά βιώματα απαρτίζουν στο σύνολό τους τις πλείστες πτυχές μιας ζωής η οποία περνά στην επαγγελματική της ρουτίνα μέσω του υπολογιστή, μέσω της γλώσσας, μέσω των βιβλίων και των θραυσμάτων τους, και συνάμα έξω από αυτά γερνάει, ζει σε μια πολυκατοικία και κατασκοπεύει τους γύρω της, αντλεί από τη βιωμένη επικαιρότητα υλικό και το διαστρεβλώνει λογοτεχνικά.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας
Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Πόλις 2014
Σελ. 200, τιμή εκδότη € 10,00